Тыва чогаал кичээлинин технологтуг картазы
план-конспект урока (9 класс)

Эртем, класс  

Тыва чогаал, 9 класс  

Кичээлдиң темазы

Виктор Шойжапович Көк-оол «Хайыраан бот»

Кичээлдиң хевири

Чаа материалды тайылбырлаарының кичээли

Педагогтуг технология

Медээ-коммуникативтиг технология, кадыкшылды камгалаарының, номчуп, бижип тургаш сайгарылдыр боданырын сайзырадырының технологиязы (НБСБС азы РКМЧП), оюннарлыг технология, ѳѳреникчилерниң иштики сагыш-сеткилин ажыдарынче угланган технологиялар

Ажыглаан арга, методтар

Индукция, анализ, синтез, деңнелге. Башкының сѳзү, беседа, хайгаарал, ѳѳреникчилерниң бот-тывынгыр ажылы, кѳргүзүп тайылбырлаарының методу, дилеп тыварының, шинчилел методу.

Ѳске эртемнер-биле харылзаазы

Орус литература, тыва дыл

Дерилгези

чогаалчының чуруу, чогаалчыларның портреттери, карточкалар

Канчаар ажылдаары

Шупту, бѳлүктеп, эжи-биле, боду хуузунда

Сорулгазы

Ѳѳредиглиг: В. Ш. Көк-оолдуң «Хайыраан бот» деп чогаалының 2-ги көжегезин номчуп, сайгарар

Сайзырадыглыг: Уругларның логиктиг боданыышкынын, сайгарып, деңнеп, түңнеп билирин, сагынгыр, тывынгыр чоруун сайзырадыр; бот-тывынгыр чоруун, бот-идепкейин кѳдүрер;

Кижизидилгелиг: Бодун мактаар болас херек деп үлегер домакка даянып алгаш кижизидилге ажылын чорудар.

Уругларның теория-практиктиг билиглер-биле чергелештир немелде билиг алыр аргалары

 ( УУД)

Бот-тукайлаң: ѳѳредилгениң чедиишкинниг болуру деп негелдеге даянып алгаш, бот-үнелелди берип шыдаары, логиктиг боданыышкынын сайзырадыр,  бүгү кичээнгейни кичээлче углаары; Предметтиг: Чогаалчынң кыска намдарын билип алыр. Үзүндүнүң утказы болгаш аңаа план тургузуп билири.  Метапредметтиг. Билип алырының : материалды системалыг болдурар, ном-биле ажылдап билири, кол чүүлдү (херектиг, чугула) тодарадып билири, янзы-бүрү деңнелдиг даалгалар-биле ажылдаары, берге айтырыгларны шиитпирлээрде, чүнү кылырын тодаргай тургузуп билири. Бот-угланыышкынныг: бодунуң болгаш эжиниң чедип алган чүүлүн үнелеп билири, салдынган сорулгаларга даянып алгаш, бодунуң ажылын планнап билири, башкызының дузазы-биле кичээлдиң сорулгазын тодарадып билири; Харылзажырының: Ѳске кижилерни дыңнап билири,  бодунуң бодалын шын, тода, долу, четче илередип, туружун камгалап билири;

Кичээлдиң кезектери, кичээлди чорударының технологиязы

Башкының ажыл чорудулгазы

Ѳѳреникчилерниң кылыр ажылы

Кичээлдиң төнчүзүнде уругларның чедип алыр түңнелдери

 ( УУД)

I. Кичээлдиң эгезин организастаары.

1. Уругларның сагыш-хѳѳнүн кичээлге белеткээри.

 2. Эге сѳс. Кичээлдиң хевирин чугаалаар.

Чалыы Тывамның эртенги хүнү Экии! Чараштарыңарны, каям удур-дедир көжүпкеш, каттыржыптыңарам, улам өңгүр чараш апардыңар, ёзулуг амыдырал чечектери. Шуптубис бе, белен силер бе, кичээлди эгелеп болур бе?

Кандыг-бир медээни хүлээп алырынга бодун белеткээр. Башкы-биле мендилежир, башкының кылыр дээн чүүлүн кылыр.

(Харылзажырының) Чугаалажып турар кижизин дыңнап билири

II. Бажыңга онаалга хыналдазы:

1. Оюн «Литературлуг 5 харыы»

1Чечен чогаалдың укталган дөстери

2Баштайгы тыва херээжен шүлүкчү

3Тыва литературада бир дугаар ынакшыл лириказын болгаш аът дугайында ырлап үнүп келген чогаалчы.  

4Баштайгы тыва проза

5Уран чурумалдыг аргалар  

Оюн «Литературлуг 5 харыы» боттарының билири-биле харыылаар

(Билип алырының ) Мурнуку кичээлдерге алган билиин быжыглаары. Сагынгыр, көрүнгүр болуру. (Предметтиг) 

III. Кичээлдиң  темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл

 Көк-оол чогаалчының портредин кѳргүзер.

Бо кымыл, уруглар? Кым бооп болурул? Ады? Бо чогаалчының чуруун чүге кѳргүзүп турарым ол?

- чогаалчының чогаалы-биле таныш бис бе?

- ам ынчаарга…

 Уруглар боттарының бодап турары-биле харыылаар. Уругларның чижек харыылары:

- улаштыр номчуур, сайгарар, боданыр, дилээр, тывар, чогаалчының кѳдүрүп турар айтырыынга шын харыыны бээр…

Ай, хүннү, теманы кыдыраашка бижиир.

(Харылзажырының) Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадып билири.

IV. Мурнуку кичээлдер –биле харылзаа

 Чечен чогаал деп чүл?

Ол кандыг 2 бөлүкке чарлырыл? Ылгалы

Бижимел чогаалдың аймактары

В. Көк-оолдуң «Хайыраан бот» деп чогаалы кайы аймакка хамааржырыл? (драма)

Шии аймааның прозадан, шүлүктен ылгалы

Ийиги көжеге үшкү көргүзүгде чедип келген бис, ынчангаш класстерден тургузуптаалыңар.

Шииде кол маадыр кымыл? Кол маадырның талалакчылары болгаш удурланыкчылары

Сюжет деп чүл?

Чогаалдың сюжедин эгелээр

. Уруглар боттарының билири-биле харыылаар

Кластерни башкыныңдузазы-биле тургузар

(Харылзажырының) Ѳске кижиниң чугаалаан чүүлүн дыңнап билири

 (Билип алырының) Кол, чугула  чүүлдү тодарадып билири, херек медээни тып билири.  

Чаа тема тайылбыры

Рольдап номчууру-биле уругларны үлээр.

123 дугаар арындан эгелеп уруглар рольдап номчуур

V. Словарьлыг ажыл

Ийи көрнүр – чүве билир хам кижиниң ову; тос кожуун чыыжы- шүгдүргеш- чүү-даа чок эриидеп каапкан

Кыдыраашка бижиир.

(Билип алырының ) Чаа чүүлдү шиңгээдип алыры

VIII. Быжыглаашкын

        Чогаалга даянып кластер тургузарынга дузалажыр.  

                                  Караныӊ

Удурланыкчылары                                  талалакчылары:

Феодалдыг ёзунуң кижизиниң кандыг аажы-чаңнарын Кенден-Хуурактың овур-хевиринде көргүскенил?

Сарыг-Ашак кандыг кижил?

Хорлуу, Хам-оол

Уран, Салбакай

Өске Сюжедин улаштыр сайгарар

Уруглар кичээнгейлиг дыңнаар, чүнүң дугайында чугаалап турарын сактып ап олурар. Кластер тургузар. Кижи бүрүзүнге характеристиканы бээр.

Башкының айтырыгларынга аас-биле харыылаар.

Уруглар чогаалды медерелдиг аянныг номчуур, сайгарылгага киржир. Башкының айтырыынга харыылаар.  

(Бот-угланыышкынныг) Салдынган сорулгаларга, айтырыгларга даянып, бодунуң чугаалаар чүүлүн планнап билири.  

X. Уругларның кичээлге алган билиин хынаары, дедир харылзаа.

Тест кылдыртыр.

1чогаалчыны таны (портреттер азар)

2  Чогаалчы каш чылда тѳрүттүнгенил?

3. Чогаалчы каяа өөренип чорааныл?

4. Караның хеймер кыс дуңмазы

5. Өөскүдүлге

Тестини бижимел-биле харыылаар, бодун боду хынаар.

Харыызы:

1. б
2. а
3. в
4. б
5. в

Демдээ:

5 – «Эрес хей!»

4 – «Часпаан-дыр сен!»

3 – «Ажырбас, даарта..»

2 – «Эртен, шиңме…»

1 – «Хомудава, хүн ийис»,

(Билип алырының) Бодунуң билир чүүлүн харыылап, тест-биле ажылдап билири.

XI. Кичээлдиң түңнели. Айтырыглар.

Чурук чуруур.

Айтырыглар:

Кичээлдиң эгезинде кандыг сорулга салып алган ийик бис?

Сорулгавысты чедип алган-дыр бис бе?

Чүнү билип алдывыс?

Чогаалчы кандыг кижи-дир?

Уруглар башкының айтырыгларынга долу, тодаргай харыыларны бээр.

(Бот-угланыышкынныг) Кичээлдиң ниити түңнелин үндүрүп билири (Чүнү кылдынганыл?)  

XII. Бажыңга онаалга

Чогаалды төндүр номчуур

Чогаадыг Караның овур-хевири.

Бажыңга онаалганы кыдырааштарынга бижиир.

(Билип алырының) бадыткап билири.

XIII. Рефлексия

Шииде  болуушкуннар   солун болду бе?

Кичээл сагыш-сеткилиңерге таарышты бе?

Чүү чүве солун болду?

Берге чүве чүл?

Чогаалчы бисти бодунуң чогаалы-биле чүү чүвеге, кандыг болурунга  ѳѳредип турарыл?

Маадырларның кандыг кижизиг аажызын бодуңарга сайзырадыр бодап турар силер?

Чаа чүнү билип алдыңар?

Бѳгүнгү кичээлге алган билиивисти ѳске каяа, чүге хереглеп болур бис?

Кандыг бергедээшкиннерге таварыштыңар, чүге, бергелерни ажып эртип шыдадыңар бе?

Дараазында бодалдарны уламчылаңар:

- Меңээ солун болган чүүл…

- Мен моон сонгаар...

Айтырыгларга шын сеткили-биле харыылаар.

(Харылзажырының) Бодунуң бодалын  шын, тода, долу, дес-дараалаштыр аас-биле база бижимел-биле илередип билири.

 ( Бот-тускайлаң) Бодун болгаш эштерин үнелеп  билири, демдек салып билири.