Тыва дыл кичээлинин технологтуг картазы. 5 класс.
план-конспект урока (5 класс)

Муниципалдыг бюджеттиг ниити өөредиге чери

Элегес-Аксы ортумак ниити билиг школазы

Тыва Республиканыӊ муниципалдыг району «Кызыл кожуун»

Тыва дыл кичээлиниӊ технологтуг картазы

Темазы: «Фонетика»

Тургускан: тыва дыл

болгаш чогаал башкызы

Айыы Ч.А.

Элегес-Аксы

Тыва дыл кичээли. Чаа билиглер шиӊгээдип алырыныӊ кичээли.

Темазы: Фонетика. Кичээл аян-чорук.

Клазы: 5

Дерилгези: видеохерексел (проектор, экран), мультимедийлиг слайды, карточкалар.

Кичээлдиӊ сорулгалары:

ϴөредиглиг: 

• фонетика дугайында билигни билдилии-биле ѳѳредири;
• бижиир болгаш адаар дүрүмнерни практика кырынга ажыглап билиринге өөредир;
• бодунуӊ бодалдарын илередип билирин, алган медээни сайгарып билиринге чаӊчыктырар;
• уругларныӊ сөс курлавырын байыдары;

2. Сайзырадыр:

• сайгарылгалыг боданыышкынын сайзырадыр;

• кичээнгейин сайзырадыр;

• бодунуӊ үзел-бодалын шынзыдып билирин сайзырадыр;
• чаа билиглерни шын ажыглап билири;
• эжеш ажылдап билири;
• шиӊгээдип алган дүрүмнерин анализтеп шыдаары;

3. Кижизидилгелиг:

• Өөренип турар эртеминге ынак, төрээн тыва дылынга ынак болурунга кижизидер;

• Кады ажылдап турар эштеринге хүндүткелдиг болуру.

Эртемни өөредириниӊ түӊнелдери(УУД):

1. Бот-тускайлаӊ түӊнелдер: «Фонетика» деп темага хамаарыштыр уруглар боттарыныӊ үзел-бодалын тодарадып, бот сайзырадып, бот углап билири; «Фонетикага» хамаарышкан чаа билиглерни медерелдии-биле угаап билири.
2. Предметтиг түӊнелдер: чаа билиглерни чедип алырда, уругларга ук кичээлге хамаарыштыр янзы-бүрү аргаларны ажыглап шиӊгээттирер; «Фонетикага» хамаарыштыр кичээлге шиӊгээдип алган билиглерин амыдырал-биле холбап өөренир.
3. Метапредметтиг түӊнелдер. Бот-тускайлаӊ: теманы уругларга билиндирерде география, астрономия болгаш орус дыл эртемнери-биле чергелештир шиӊгээттирер. Коммуникативтиг: ажыл үезинде уругларны эжеш, бөлүк, бот-тускайлаӊ ажылдап, харылзаа тудуп билир кылдыр чаӊчыгары-биле карточкалар-биле ажыдаары; ажыл үезинде эжинге үнелел бээри. Регулятивтиг: кичээлдиӊ сорулгазын салып билири, теманы боттары тывары, план ургузуп чаӊчыгары, бодунга боду үнелел бээри. Чаа билиг алырыныӊ түӊнелдери (познавательные): кичээлге рефлексия кезээнге кичээлдиӊ анализин, сайгарылгазын, деӊнелгезин кылыры.  

Кичээлдиӊ тургузуу:

4. Организастыг кезээ.
5. Мотивация кезээ.
6. Билиглерни актуалдыг болдурары.
7. Катаптаашкын: 1. Онаалга хыналдазы; 2. Оюн «Мээӊ билип алганым».
8. Чаа билиглерниӊ баштайгы шиӊгээдип алыышкыны.
9. Билиглер хыналдазы.
10. Быжыглаашкын.
11. Онаалга.
12. Рефлексия.  

Кичээлдиң технологтуг картазы

Организастыг кезээ. Уруглар-биле мендилежири. Кичээлге белеткелин хынаары.

 Башкының сѳзү:

-Уруглар, бот-боттарыңарже хүлүмзүрүп кѳрүңерем. Ам олуттарыңарга саадап олуруптуңар. Кичээлге кижи бүрүзү шалыпкын, идекпейлиг ажылдаар бис, уруглар.

Кичээлге херек шупту чепсектериңер бар бе?

Мотивация кезээ. Уругларның кичээлге эки байдалыг болурун тургузар.

Билиглерни актуалдыг болдурары.

Кичээлдиң сорулгазын тывары.

Чурук-биле ажыл: Чурукта чүлерни кѳргүскен-дир, уруглар? Ук сѳстерниң аттарын самбырага бижиптээлиңер. Кижи бүрүзү бодунуң аян-чоруунуң капитаны болур. Аян-чорукче ужарда демир-үжүк, кыдыраажыңар тудуптуңар, уруглар. Чүү деп состер бар–дыр? Микрофонга – чугааланырга дыннаар, телефонга чугаажырга дыннаар, диктофонга ү тырттырарга дыннаар. Ынчангаш ук эттер дузазы-биле дыннаар, чугаалажыр бис. Грек дылда ФОН дээрге үн дээн. Бѳгүнгү кичээлге чүү дугайында ѳѳренир-дир бис, уруглар. Темавыс ады кандыг-дыр? Үн дугайында ѳѳренир бис. Темавыс Фонетика дугайында билиг.  Ынчангаш кичээливистиң сорулгазы кандыг болурул?

(Дылдың үн системазынын дугайында ѳѳренир. Чугаа үннери деп чүл тодарадыр.

- Уруглар, мен силерни «Фонетика» деп оранынче аян-чорук кылырынарны чалап тур мен. Ынчангаш ук оранга силерге солун, ѳѳрүнчүг болур боор деп идегеп тур мен.

Катаптаашкын.

1. Онаалга хыналдазы.

- Уруглар аян-чорук кылып чоруурунуӊ мурнунда бажыӊга онаалганы хынаптаалыӊар. Аян- чорук деп сөстүӊ утказын словарьлардан ушта бижип эккээр болган силер. Ийиги онаалгада Юрий Гагарин деп кымыл, ооӊ дугайында дыӊнадыглар ушта бижиир ажыл бердинген. (Башкы уругларнын онаалгазын хынаар, ук соске болгаш Юрий Гагаринге хамаарыштыр билиглерин хынаар, катаптаар).

2. Оюн «Мээӊ билип алганым». (Уруглар билген билглерин катаптап, чанында эжинге айтырыгларын салып чанчыгар).

Оюннуӊ дүрүмү: 1 уруг чанында эжинин айтырыынга харыы кылдыр «Мээн билип алганым болза» деп чугаалап эгелээр.

Чаа билиглерниӊ баштайгы шиӊгээдип алыышкыны: Проблеманы шиитпирлээри.

Кичээлдин материалын сактып алыры.

- Уруглар, биске чогум черле фонетика деп билиг чуртталгавыска херек бе? Чүү дээш ону ѳѳренип турар бис. Ам кичээливистиң маршруду-биле таныжаалыңар. (Слайд 4).

Слайд 5. Үннерни дыңнааш, үжүктер-биле бижип алыңар. Ыт, инек, диис. Үннерни бис дыңнаар бис. Ук үннерни бис ѳттүнүп болур бис бе? (Ийе). А бистиң адап турар үннеривисти дириг амытаннар адап шыдаар бе? (чОк). Олар чугле эдер, алгырар. Чугаа үннеринге хамаарышпас (звукоподражание).

-Чугаа үннери деп чүл? Слайд.

Үннерниң биске ажыы бар бе? Чугаа үезинде адаар үннерни чугаа үннери дээр. Дириг амытаннар аразында янзы-бүрү үннер дузазы-биле алгыржып эдерлер. Бис үннерни адаар болгаш дыңнаар бис, а бижикке оларны үжүктер-биле демдеглээр бис. Ынчангаш чугаа үннеринден сѳстер тургустунар. Чижээ, Ал деп сѳсте А л деп үннер бар. Оларны транскрипция иштинге бижиир бис. Ынчангаш чугаа үннерин дылдың фонетика деп кезээнге ѳѳренир. Ам А деп үннү адап кѳрүңерем, уруглар. Арыннарынарда чуу чуве оскерли берди. Чүлеринер ажылдап турар-дыр. Оларны чугаа органнары дээр бис. Слайд.Арын 52.

Билиглер хыналдазы.

1.Эжеш ажыл.

Эштеринер-биле ажылдаарда сүмележир силер. 2 капитанның угааны кымдан-даа артык болур ужурлуг. Кижиниң чугаазының үннери биле дириг амытаннарының алгызының үннериниң аразында ылгал бар бе?

2.Бот тускайлаң ажыл. Уруглар, кижи бүрүзү эң бедик, эки черже чүткүүр болгай. Бистиң маадырывыс база силер ышкаш космосче бир-ле дугаар ушкан маадыр. Ол дээрге кым деп бодаар силер? Силер ооӊ дугайында дыӊнадыгдан дыӊнаан силер. Харыы: Юрий Гагарин. Ол бистин  кичээливиске кандыг хамаарылгалыгыл? Харыы: ол бир-ле дугаар октаргайже ушкан. Космосту көрген. Силер база фонетика оранынче ушкан бир-ле дугаар аян-чорукчулар силер, уруглар.

1-ги доктаам «Уннер болгаш ужуктер».

Мергежилге 91. Арын 52.

2-ги доктаам «Сула шимчээшкин».

- Уруглар, ам ажыл соонда шылаан силер, ынчангаш сула шимчээшкинден кылыптаалыӊар. Аян-чорукчулар каяа-даа чорааш бир-ле дугаар кадыын камнаар болгай.

Эртенги хүн херелинге,

Эштип ойнаар, кастарымны.

Чалгыннарын херивиткеш,

Чаштып ойнаар, кастарымны.

(Уруглар башкы-биле кады шимчээшкиннер кылыр).

- Кастар чаштынычып ойнап чорааш бир-ле солун ажыл тып алырлар. (Парталар адаанда онаалгаларлыг карточкалар бар болур).

Быжыглаашкын. 3-ку доктаам. Карточкалар-биле ажылдаары.

4-ку доктаам «Частырыглар ораны».

1. Домактар-биле ажыл.

- Дараазында харыылардын частырыгларны тып. Шын долу харыыны бээр.

1. Кижинин болгаш дириг амытаннарнын үннери дөмей.

2. Үннү бижиир, үжүктү адаар.

3. Фонетикага чугаа кезектери өөренир.

4. Чугаа органнарынга салаалар, үн, өк, моюн хамааржыр.

5. Думчук-биле адаар үннерге Р, С, М хамааржыр.

Онаалгага тайылбыр ажылы.: (Башкы онаалганы удуртулгалыг (инструктаж) тайылбырлаары).

 Мергежилге 90. Арын 52.

Дневниктерге бижиир.

Ук онаалгада тыва улустун улегер домактары бар. Ада-иенер-биле күүседир силер. Онаалга дыка солун. Чурук-биле тайылбырлап болур силер.

Кичээлдин түӊнели.

1. Рефлексия кезээ.

- Кичээливис түӊнеп, боттарыӊарныӊ үнелелиӊерни чгаалап көрүӊерем, уруглар. Кичээл силерге кандыг болду?

Уругларга боттарынга сөс.

Мен билип алдым…

Чедир билбейн бардым…

Кандыг сорулгалар салдынганыл? Ук сорулганы чедип алгын силер бе?

Чедип алырынга чуу моондак шаптык болду. 

2. Демдектер.

- Кижи бүрүзү бодун кичээлге кайы хире ажылдаанын үнелеп, алгоритм езугаар демдектерден салгаш, дужаар.

Эр-хейлер, четтирдим! Байырлыг!

Ажыглаан литература

1. Доржу К. Б., Н. Д. Сувандии, А. Б. Хертек, Ооржак Б. Ч., Сарыглар Ч. А., Бавуу-Сюрюн М. В. Тыва дыл. 5 класс. Ниити өөредилге черлеринге өөредилге ному. – Кызыл: Национал школа хөгжүдер институт, 2014. – 256 ар.
2. Доржу К.Б., Сарыглар Ч.А., Тыва дылга өөредилгениң федералдыг күрүне стандарттары. Тыва дыл болгаш харылзаалыг чугаа сайзырадылгазынга чижек программалар. – Кызыл: НШХИ, 2017. – 61 а.
3. Март-оол К.Б., 5-9 класстарга тыва дылды башкылаарыныӊ методиказы. – Кызыл, 2002. – 271 а.
4. Монгуш А.Б., Стандарттарга дүүштүр тыва дыл, чогаал кичээлдериниӊ тургузуу (презентациялар).

Капсырылга