Тыва дыл кичээлинин технологтуг картазы
план-конспект урока (8 класс)

Эртем

Кичээлден дашкаар ажыл-чорудулга

Класс

8

Кичээлдиң темазы

Домак

Кичээлдиң хевири

Катапташкын  кичээли

Педагогтуг технология

Медээ-коммуникативтиг технология, лебпух технология, кадыкшылды камгалаарының, номчуп, бижип тургаш сайгарылдыр боданырын сайзырадырының технологиязы (НБСБС азы РКМЧП), оюннарлыг технология, ѳѳреникчилерниң иштики сагыш-сеткилин ажыдарынче угланган технологиялар.

Ажыглаан арга, методтар

 Башкының сѳзү, беседа, хайгаарал, ѳѳреникчилерниң бот-тывынгыр ажылы,  дилеп тыварының, шинчилел методу.

Дерилгези

Ребус,  карточкалар, кичээлдиң презентациязы, ноутбук, мульмедиялыг проектор.

Канчаар ажылдаары

Шупту, бѳлүктеп, эжи-биле, боду хуузунда

Сорулгазы

Ѳѳредиглиг: Сөс, сөс каттыжыышкыны,  бɵдүүн болгаш нарын домак дугайында мурнуку класстарга алган билиин, ханыладыр, делгемчидер, системажыдар.

Рефлексилиг Билир чүүлдеринге даянып, түңнел үндүреринге ɵɵредир.  

Менеджерлиг: Ажылдың үезин чѳп ажыглаарынга ѳѳредир;

Сайзырадыглыг: Уругларның логиктиг боданыышкынын, сайгарып, деңнеп, түңнеп билирин, сагынгыр, тывынгыр чоруун сайзырадыр; бот-тывынгыр чоруун, бот-идепкейин кѳдүрер; тыва дыл кичээлинге уругларның сонуургалын оттурар.

Кижизидилгелиг: Кижи бүрүзүн идепкейлиг ажылче хаара тудуп тургаш, кичээлге сонуургалын чедип алыр; угаан-сарыылдыг, эртем-билиглиг, бедик культуралыг, тѳлептиг мɵзү-бүдүштүг, тɵрээн дылынга, чонунга, чуртунга, күш-ажылга, амыдыралга ынак, ёзулуг кижизиг кижини  кижизидер.

Уругларның теория-практиктиг билиглер-биле чергелештир немелде билиг алыр аргалары азы Кичээлдиң төнчүзүнде уругларның чедип алыр ужурлуг түңнелдери

 ( УУД)

Бот-тукайлаң: ѳѳредилгениң чедиишкинниг болуру деп негелдеге даянып алгаш, бот-үнелелди берип шыдаары, бүгү кичээнгейни кичээлче углаары; Предметтиг: Домак дугайында мурнуку класстарга, кичээлдерге алган билиин ханыладыр, делгемчидер. Домак иштинге болгаш домак сөөлүнге бижик демдектерин салып билири. Бөдүүн, нарын домактарны ылгап билири. Орус дылда домактарны тыва дылче очулдуруп билири. Метапретметтиг. Чаа немелде билиг алыры: материалды системалыг болдурар, ном-биле ажылдап билири, кол чүүлдү (херектиг, чугула) тодарадып билири, янзы-бүрү деңнелдиг даалгалар-биле ажылдаары, берге айтырыгларны шиитпирлээрде, чүнү кылырын тодаргай тургузуп билири. Бот-угланыышкынныг: бодунуң болгаш эжиниң чедип алган чүүлүн үнелеп билири, салдынган сорулгаларга даянып алгаш, бодунуң ажылын планнап билири, башкызының дузазы-биле кичээлдиң сорулгазын тодарадып билири; Харылзаа тудуп, чугаалажып билири: Ѳске кижилерни дыңнап билири,  бодунуң бодалын шын, тода, долу, четче илередип, туружун камгалап билири;

Кичээлдиң кезектери, кичээлди чорударының технологиязы

Канчаар ажылдаары

Башкының ажыл чорудулгазы

Ѳѳреникчилерниң кылыр ажылы

Уругларның теория-практиктиг билиглер-биле чергелештир немелде билиг алыр аргалары азы Кичээлдиң төнчүзүнде уругларның чедип алыр ужурлуг түңнелдери

 ( УУД)

I. Кичээлдиң эгезин организастаары.

1. Уругларның сагыш-хѳѳнүн кичээлге белеткээри.(Психологтуг релаксация)

Шупту

Психологтуг релакцация

 - Тѳрээн Тывамның эртенги хүнү, экии!

Чараштарыңарны! Каям, удур-дедир кѳржүпкеш, каттыржыптыңарам, улам ѳңгүр чараш апардыңар. Ёзулуг амыдырал чечектери… Шупту бис бе? Кичээлди эгелеп болур бе? Белен бис бе?

Кандыг-бир медээни хүлээп алырынга бодун белеткээр. Башкы-биле мендилежир, башкының кылыр дээн чүүлүн кылыр.

(Харылзаа тудуп, чугаалажып билири)  Чугаалажып турар кижизин дыңнап билири

II. Кичээлдиң  темазын, сорулгаларын тодарадырынче угланган ажыл

Шупту

Домак  деп чүл, уруглар? Бɵгүнгү чугаавыс чүнүң дугайында болур-дур? Чүге мен силерге бо ребусту тыптырып тур мен.

 Бо-ла бүгү силерниң чугаалап турарыңар сорулгаларны чедип алыр дээш домакка хамаарышкан лэпбукту тургузар бис. Өг- бистиң кичээливисти-тир, кичээл – башкы кижиниң өргээзи, ол өргээниң кол ээлери силер-дир силер. Өргээвис чараш каас, бай-байлак, тодуг-догаа болуру чүгле силерден хамааржыр. База бир кол сорулгавыс өөвүстү долгандыр мал-маганывысты чыып алырывыс. Домак деп чүл?

Уруглар ребусту тывар.

- Домак дугайында.  

- Домакты катаптаар, боданыр,сайгарар, дилээр, чогаадыр, тывар, шынзыдар… Ай, хүннү, теманы кыдыраашка бижиир.

Экранда тодарадыгларны уруглар номчуур.

(Чаа немелде билиг алыры) Мурнуку кичээлдерге алган билиин быжыглаары. Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадып билири

III. Катаптаашкын

1. Сөстер-биле ажыл

Боду хуузунда

Төнген бодалды илередир чаңгыс-даа сөстү  домак дээр база домактар сөстерден тургустунар  болганда сөстер-биле ажылдаптаалыңар. Уругларга карточкаларны үлеп бээр

Күш-ажыл, шевер, аът, улуу, чон, улуу.

Уруглар карточкаларны алгаш, ында сөстер-биле ажылдаар. Харыылап капкан сооонда лэпбукче сугар.

 (Харылзаа тудуп, чугаалажып билири)   Ѳске кижиниң чугаалаан чүүлүн дыңнап билири. Бодунуң бодалын  шын, тода, долу, дес-дараалаштыр аас-биле илередип билири.  Айтырыгга шын харыылап, ону шын салып ɵɵренир

2. Үлегер-домактар-биле ажыл.

Эжи-биле

Шевер кижи бактадыр,

чевен кижи мактадыр.

Күш-ажыл кижини каастаар.

Эртемниң улуу херек,

Сеткилдиң бичези херек.

Аътты баглап өөредир,

аныяан сургап өөредир.

Чонга бараан болуру –

Чолдуң экизи.

Үш үне дугайында кижизидилге ажылы. Домактар тургузуунуң аайы-биле кандыг болур-дур. Оларның аразында кандыг домактар барыл?

Уруглар бердинген домактардан сөс каттыжыышкыннарын ушта бижиир, холбаазын айтыр. Ук даалганы күүсеткеш, база лэпбукче сугар.

- Нарынчыттынган домактар деп уруглар харыылаар.

(Бот-тускайлаң чүве чедип алыры) Логиктиг боданыышкынын сайзырадыр

3.Нарынчыттынган домактар

Чанында эжи-биле ажылдаар

 Домактарны кандыг таварылгада нарынчыттынган дээр бис. Нарынчыттынар аргаларын адап көрүңерем.          

• Уруглар билири-биле харыылаар.
• Нарынчыттынган аргаларны ажыглап, домактар чогаадыр.

(Бот-угланыышкынныг) Өске эш-өөрү-биле ажылдап билири, боданыр аргазын, сагынгыр, тывынгыр, көрүнгүр чоруун сайзырадыр

IV. Кадыкшыл минутазы

Шупту

Ам бичии дыштанып алыылыңар. Карактарыңарны шийиптиңер, боттарыңарны  хөгжүм-шии театрында бис деп бодап алыр силер.  

(Бот-тускайлаң) Бодунуң болгаш эш-өөрүнүң кадыкшылын камнап, үнелеп билири)

5.Слайдыда домактар –биле ажыл. Чаңгыс составтыг домактар.

Чанында эжи-биле ажылдаар

Тывада 2019 чыл -  Россия чоннарыныӊ уран чүүлүнүӊ болгаш өске-даа чоннарныӊ культураларыныӊ  өнчү  чылы. Домак кандыгыл? Бөдүүн бе, нарын бе? Бөдүүн болза каш составтыгыл? Чүге? Кажан чаңгыс составтыг дээр бис? Чүге? Чижектер-биле бадыткаңар. Чаңгыс составтыг домактарның хевирлерин айтыңар.

Слайдыда домактардан чаңгыс составтыг домактарны тывар, оларның хевирлерин айтыр.  

 (Бот-тускайлаң) Боданыр аргазын сайзырадыр (Бот-угланыышкынныг) Бот-удуртулгалыг болурунга чаңчыгар, сорулгазын чедип алыр дээш чүткүлдүг болуру

6. Домактар-биле ажыл.

Боду хуузунда

Бо-ла бөдүүн домактарывыс 2-ден көвүдей бээр болза кандыг домактар дээр бис. Башкы домактарны номчуур: Күш-ажылга кым ынак болдур, ол кижи кажан-даа дидим сорукктуг кижи болур. Чалгаа кижи чүнү-даа чедип шыдавас.  Мал-маган соондан эдерип-ле чоруур болзуңза, эктиң бүдүн, хырның тодуг чоруур, аштавас сен. Эки кылган ажыл - элеп читпес алдар. Кижини күш-ажыл каастаар. Ук сөстер дыка-ла ханы уткалыг.  

• Хөй кезектерлиг домактар. Башкы бөдүүн домактарны номчуурга, уруглар адыштарын 1 катап часкаар, а нарын домактарны номчуурга, 2 катап часкаар.

VI. Бажыңга онаалга Лэпбукче материалдар чыыр:

Фразелогизмнерлиг домактар тывар.

Мөзү-шынар темазынга үлегер домактар чыыр.

Шупту

Онаалганы тайылбырлап бээр.

Бажыңга онаалганы дневниктеринге бижиир

(Чаа немелде билиг алыры) Чогаадыкчы ёзу-биле ажылдап билири.

V. Кичээлдиң түңнели.

2. Эки ажылдаан ɵɵреникчилерге демдектерни салыр.

Шупту

Кичээл эгезинде боттарының мурнунда салып алганы сорулгаларынче эглип кээр. Кичээлдиң эгезинде кандыг сорулга салып алган ийик бис?

Сорулгавысты чедип алган-дыр бис бе?

Чүү деп чаа сөс өөренип алдывыс.

Уруглар карточканы долдурар

 (Бот-угланыышкынныг) Кичээлдиң ниити түңнелин үндүрүп билири (Чүнү кылдынганыл?)