Рабочая программа по башкирскому языку и литературе по учебнику "Башкирский язык и литература", 6 класс
рабочая программа (6 класс) по теме

Рабочая программа по башкирскому языку и литературе для 6 класса по учебнику «Башкирский язык и литература», авторы: А.Х. Вильданов, В. И. Хажин, Уфа-2012

6-сы  класс өсөн туған (башҡорт) теленән һәм әҙәбиәтенән эш программаһы.

Аңлатма яҙыу.

Программа  бөтәһе 68 сәғәткә планлаштырылған. Аҙнаһына 2 сәғәт иҫәбенән.

Дәреслек: Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 6-сы класс башҡорт балалары өсөн дәреслек. Вилданов Ә.Х., Хажин В.И.,һ.б. – Өфө: Китап, 2012.

Программа  кимәле : базис

Уҡытыусының тел буйыса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

1. Башҡорт теленән диктанттар һәм изложениелар йыйынтығы. Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М. – Өфө: Китап, 2009.
2. Ғафаров Б.Б.Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. – Өфө : Китап, 2008. – 352 бит.
3. 5-9 кластарҙа башҡорт телен уҡытыу методикаһы /Аҙнағолов Р.Ғ., Тикеев Д.С. һ.б. – Өфө : Китап, 1996. – 320 бит.
4. Раҡаева Ә.С., Дәүләтшина М.С. Башҡорт теленән контроль һорауҙар, тестар ҡулланмаһы. – Өфө: Педкнига, 2008. – 96 бит.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты : Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 6-сы класс башҡорт балалары өсөн дәреслек. Вилданов Ә.Х., Хажин В.И. – Өфө: Китап, 2012.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы:  Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы  Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған  “Башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән программа”(Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I – XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С., Хөснөтдинова Ф.Ә., Хажин В.И. – Ижевск, 2008) нигеҙендә төҙөлгән.

Башҡортостан Республикаһы  Мәғариф министрлығы тарафынан тәҡдим ителгән программа Башҡортостан Республикаһы Баҡалы районының Яңы Маты төп дөйөм  белем  биреү  мәктәбе  муниципаль дөйөм бюджет  белем  биреү  учреждениеhының  уҡыу планына ярашлы рәүештә тормошҡа ашырыла.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа  буйынса башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаты һәм бурыстары:  

• Башҡорт теленең өндәрен, һүҙҙәрен дөрөҫ әйтеп, үҙ-ара һөйләшергә, тәҡдим ителгән темалар, ситуациялар буйынса һөйләргә өйрәтеү.
• Дәреслектәге, уҡыу ҡулланмаларындағы текстарҙы, башҡорт телендә сыға торған «Йәншишмә», «Аҡбуҙат», «Аманат», «Шоңҡар», «Йәшлек» гәзит-журналдарын үҙ аллы һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен биреү.
• Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп, үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.
• Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.
• Башҡорт телен практик өйрәнеүгә бәйләп, балаларҙы башҡорт халҡының тарихы, мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, милли йолалары, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, уларҙың эшмәкәрлеге, ижады һәм башҡалар менән таныштырыу, башҡорт халҡына, үҙҙәре йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү.

6-сы класс өсөн телмәр күнекмәләренә талаптар

1. Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең авторын, исемен белеү; ятлау өсөн тәҡдим ителгән өҫәрҙәрҙе яттан һөйләй белеү;
2. Яҙыусы ижад иткән художестволы картиналарҙы уйлап күҙ алдына баҫтырыу; эпик һәм лирик әҫәрҙәрҙе айыра белеү;
3. Художестволы, фәнни-популяр һәм публицистик текстарҙы ҡысҡырып, етеҙ уҡыу; ҙур булмаған әҫәрҙәрҙе, өҙөктәрҙе һөйләй белеү;
4. Йәмғиәт тормошонда телдең роле; туған телдең әһәмиәте; фонетика, графика, лексиканың нигеҙҙәре менән танышыу
5. Ижади диктанттар, изложениелар һәм иншалар яҙыу.

Программа йөкмәткеһе 3 йүнәлештән тора:

• телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;
• телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;
• бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә  тураһында ла мәсьәлә күтәрелә.

 Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө:

Башҡорт телен уҡытыуҙың икенсе баҫҡысы 5-9-сы кластарға тура килә. 6-сы класта уҡытыуҙың маҡсаты – башланғыс кластарҙа алған белем һәм күнекмәләрҙе икенсе баҫҡыс талаптарына ярашлы практик йүнәлештә тәрәнәйтеү, башҡорт теленең өндәр системаһы, лексик байлығы,морфологик категориялары һәм синтаксик төҙөлөшө тураһында белем биреү.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе :

Йырым минең- Башҡортостан. – 2 сәғәт. З. Биишева.” Башҡортостан”. Р. Ғарипов. “Дан һиңә, Дан Башҡортостан”. С. Ярмуллин. “Башҡорт аты”. Башҡорт теле буйынса алдағы кластарҙа үтелгәндәрҙе ҡабатлау. Башҡорт әҙәби теле, уның нормалары тураһында төшөнсә биреү.

Уҙған ғүмер- ҡалған хәтер. – 3 сәғәт. “Ҡолой кантон” (Башҡорт халыҡ йыры). Ғ. Хөсәйенов. “Рудасы Исмәғил Тасим улы“(повестан өҙөктәр). Һүҙ төркөмдәре турһында төшөнсә.Үҙ аллы һәм ярҙамсы һүҙ төркөмдәре. Исем.

Ил һаҡлап, азатлыҡ даулап. –4  cәғәт.  Ғ. Хөсәйенов. “Алдар батыр ҡиссаһы”. Степан Злобин. “Салауат Юлаев”. Һүрәтләү саралары. Исемдәрҙең һан, эйәлек, килеш һәм хәбәрлек категориялары менән үҙгрешенең үҙенсәлектәрен, ялғауҙарының фонетик варианттарының ҡулланышын практик күҙәтеү күнегеүҙәре. Бәйет тураһында төшөнсә.

Төн яҡ амурҙары.-3 сәғәт. «Рус-француз һуғышы бәйете”. Я. Хамматов. “ Төньяҡ амурҙары”. “ Любизар”. “ Кутузов”. “ Ҡаһым түрә”.

Башҡорт автономияһы өсөн көрәш- 3сәғәт. Ә. Вәлиди Туған. Беренсе башҡорт ҡоролтайы. Ш. Бабич. Башҡорт халҡына көйлө хитап. Р. Солтангәрәев. Осто бөркөт. Исемдәрҙең килеш менән үҙгәреүе

           Уралып ятҡан Уралтау. – 5 сәғәт.   Башҡорт халыҡ йыры “ Урал”. Р. Бикбаев. “Уралыма”. Я. Хамматов“Ғәйзулла”. Исем, сифат. Исем буйынса үтелгәндәрҙе      ҡабатлау, дөйөмләштереү. Риүәйәт тураһында төшөнсә.

 Ағиҙелкәй алҡын, һыуы һалҡын. – 5 сәғәт.  Башҡортостан йылғалары тураһында белешмә.  Башҡорт халыҡ йыры «Йәмле Ағиҙел буйҙары».

Р. Бикбаев. Һыуһаным, һыуҙар бирегеҙ. Ә. Вахитов. Ир ҡанаты  Тамыр, яһалма, ҡушма сифаттар.

Тау башында балҡый бер ҡала.  – 2 сәғәт.   Р.Янбулатова “Гүзәл Өфөм – баш ҡалам”(йыр). А. Камалов. “Боронғо башҡорт ҡалалары”. Минең тыуған ҡалам.

Башҡор йолалары.  – 2  сәғәт.  А. Ҡобағошов. “Ҡарға бутҡаһы тәмлеме”? “Т. Ҡарамышева.” Кәкүк сәйе”. Башҡорт йолалары тураһында белешмә. Һүҙҙәр һәм һүҙбәйләнештәр.

Башҡорт аштары. – 2  сәғәт.   Ҡ. Даян. “Башҡорт ҡымыҙы”. М. Өмөтбаев.” Башҡорт ҡорото”. Н. Сафин. “Бишбармаҡ”. Башҡорт халҡының милли аштары тураһында белешмә. Сифаттарҙың үҙгәреше. Башҡорт һәм рус телендәге оҡшаш һәм айырмалы яҡтарҙы билдәләү. Сифат темаһын ҡабатлау.

Әсәм теле- сәсән теле – 5  сәғәт.  Башҡорт теле(белешмә). З. Биишева. “Башҡорт теле”. Башҡорт халыҡ әкиәте «Яҡшы һүҙ- йән аҙығы». Ә. Вахитов.” Һүҙ хаҡында баллада.” Алмаш.Төп үҙенсәлектәре. Рус телендәге алмаштар менән сағыштырыу, тәржемә күнекмәләре үткәреү. Килтерелгән текстарҙан алмаштарҙы табыу.

Башҡорттар китте һуғышҡа – 4 сәғәт. .  Ҡ. Даян. “Шайморатов генерал” (йыр). Ә. Бикчәнтәев. “Бөркөт һауала үлә”(өҙөк). Алмаштарҙың башҡорт телендә мәғәнә үҙенсәлектәрее, төркөмсәлере, телмәрҙә ҡулланыу.

Башҡорт ауыҙ-тел ижады. – 7  сәғәт.   Башҡорт халыҡ әкиәттәре (белешмә). «Аҡъял батыр» башҡорт халыҡ әкиәте. «Алдар менән шайтан» башҡорт халыҡ әкиәте. Тормош- көнкүреш әкиәттәре. «Ҡурай» башҡорт халыҡ йыры. «Ҡурай моңо» әкиәте. Йомаҡтар. М. Кәрим АзаматАлмаш төркөмсәләрен ҡабатлау. Һандар. Ябай һәм ҡушма һандар. Һандардарҙың телмәрҙә ҡулланылышы.

Боронғо әҙәби ҡомартҡыларыбыҙ-3 сәғәт. Башҡорт әҙәбиәте (белешмә)  Ҡол Ғәли. Йософ ҡиссаһы. Ҡармасан менән сәрмәсән. С. Юлаев. Бүгәсәүгә ҡушылып, ир батырға ҡуш булып. М. Аҡмулла. Нәсихәттәр. Архаизм, неологизм. Варваризмдар. Башҡорт телендә исем алдында килеүсе һандар

Сәсәндәр ижады-2 сәғәт. Һабрау сәсән. Ҡобағыш сәсән. Байыҡ сәсән.Ҡушма һандар

Башҡортостандың халыҡ шағирҙары- 7сәғәт. М. Ғафури. Бир ҡулыңды. Р. Ниғмәти. Ҡыҙымдың һорауҙарына яуаптар. М. Кәрим. Өсөнсө көн тоташ ҡар яуа. С. Ҡудаш. Сәй. Р. Ғарипов. Аманат. Н. Нәжми. Күлдәк. Р. Бикбаев. Халҡыма хат. Ә. Атнабаев. Салауат менән һөйләшеү. М. Кәримов Фасылдар. Т. Йосопов. Күңел тула. З. Биишева. Кәмһетелгәндәр. Ә. Хәкимов. Сәләх ҡарт. Н. Мусин күҙ йәше. Н. Асанбаев. Ҡыҙыл паша. Ғ. Хөсәйенов. Алдар батыр ҡиссаһы.

Дуҫлыҡ менән көслөбөҙ-3 сәғәт. Ҡ. Аралбай. Дуҫлыҡ һәйкәле. М. Кәрим. Беҙҙең өйҙөң йәме. З. Биишева. Дуҫ булайыҡ.

                                                                                            Уҡыусыларҙың  белем кимәленә талаптар :

1. Һүрәтләү, хикәйәләү тибындағы текстарҙы тыңлау һәм аңлап ҡабул итеү;

*   текстың планын төҙөү;

*   текстың йөкмәткеһен план буйынса һөйләү.

2. Бирелгән тема буйынса диалог төҙөү; диалогты дауам итеү;

* текстағы образлы һүҙҙәрҙе, һүрәтләү – тасуирлау сараларын, мәҡәлдәрҙе табыу, уларҙы телмәрҙә дөрөҫ итеп ҡулланыу;

*     тексты икенсе телгә тәржемә итеп һөйләү;

*     5-6  шиғырҙы яттан тасуири һөйләй белеү.

3.  Тексты дөрөҫ, аңлы, тасуири уҡыу;

        *  тексты мәғәнәле өлөштәргә бүлеү, уларға исем биреү, план төҙөү;

        *    әҫәрҙән кәрәкле өлөштәрҙе һайлап ала белеү;

        * текстан аңлашылмаған һүҙҙәрҙе табыу, һүҙлектәр менән эш итә белеү.

4.Ижади диктанттар, өйрәтәү изложениелары һәм иншалары яҙыу;

       * иптәшеңдең яҙғанын һәм үҙ яҙмаларыңды тикшереү,  каммилаштыра  белеү күнекмәләре.

Уҡыу - уҡытыу методик ҡулланмалар исемлеге.

1. Усманова М. Г.  Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа һәм схемаларҙа.
2. Толомбаев Х.А., Дәүләтшина М. С., Сиразетдинов З. Ә. Башҡротса өйрәнәйек. Урыҫ мәктәптәренең 1-4 – се синыфтары өсөн башҡорт теленән электрон дәреслек. – Өфө: Мәғариф министрлығы, 2003.
3. Аслаев Т. Х., Атнағолова С.В. Телмәр үҫтереү буйынса сюжетлы картиналар.-Өфө:Китап, 1996.
4. Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видеоәсбап.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф  министрлығы. 2005.

Китап, 2006 .

5. Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология. - Башҡортостандың бәләкәй даһийы. Өфө : «Эдвис» уҡытыу – методика үҙәге, 2008.

Материаль-техник ҡулланмалар.

• телевизор;
• видеомагнитофон;
• магнитофон;
• мультимедиапроектор;
• электрон таҡта.

Төп әҙәбиәт.

1. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте: Уҡытыу урыҫ телендә алып барылған мәктәптәрҙең 6-сы класс башҡорт балалары өсөн дәреслек. Тикеев Д.С.,

 Хажин В.И.,һ.б. – Өфө: Китап, 2008

2. Салихова М.Т., Шафикова  С. Х. Башҡорт  теленән   диктанттар  йыйынтығы  (5-11-се  кластар өсөн) -  Өфө:   Китап, 1997.
3. Башҡорт  теленән  изложение  текстары  йыйынтығы. 5- 11 - се  класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма– Өфө :

Өҫтәлмә әҙәбиәт.

1. Ғәбитова З.М. Телмәр  үҫтереү дәрестәре. – Өфө: Китап, 2009.
2. Башҡортса – русса  мәҡәлдәр  һәм  әйтемдәр һүҙлеге. –  Өфө: Китап, 1994.
3. Әүбәкирова  З.Ф., Әүбәкирова  Х.E.,  Дилмөхәмәтов М.И.   Мин  башҡортса уҡыйым –  Өфө: Китап, 2007.
4. Башҡорт  теле  таблицаларҙа,  схемаларҙа  hәм  ҡағиҙәләрҙә.  Әүбәкирова  З.Ф.–  Өфө, 2006.
5. Тел  төҙәткестәр, тиҙәйткестәр, һанамыштар. Төҙөүселәр: Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш. – Өфө: Эшлекле династия, 2008.
6. Журналдар: «Башҡортостан  уҡытыусыһы»,  «Аҡбуҙат»,  «Аманат».
7. Ял минуттары өсөн күнегеүҙәр. Методик ҡулланма. Төҙөүселәр:  Иҫәнғолова Ә.Ф., Дәүләтҡолова Г.Ш.–Өфө:Эшлекле династия, 2008.

Календарно-тематическое планирование по башкирскому языку и литературе для 6 класса по учебнику «Башкирский язык и литература», авторы: А.Х. Вильданов, В. И. Хажин, Уфа-2012

                                                                                            Йырым минең – Башҡортостан (2 сәғәт)

                                                                                                    Уҙған ғүмер – ҡалған хәтер (3 сәғәт)

                                                                                                  Ил һаҡлап, азатлыҡ даулап (4 сәғәт)

                                      Төньяҡ амурҙары (3 сәғәт)

                                                                                        Башҡортостан автономияһы өсөн көрәш  (3 сәғәт)

                                                                                                  Уралып ятҡан Уралтау (5 сәғәт)

          Ағиҙелкәй алҡын, һыуы һалҡын (5 сәғәт)

                                                                                         Тау башында балҡый бер ҡала  (2 сәғәт)

                                                                                          Башҡорт йолалары   (2 сәғәт)

                                                                                          Башҡорт аштары    (3 сәғәт)

                                                                                        Әсәм теле - сәсән теле (4 сәғәт)

                                                                                    Башҡорттар китте һуғышҡа  (4 сәғәт)

                                                                                  Башҡорт ауыҙ-тел ижады  (7 сәғәт)

                                                                      Боронғо әҙәби ҡомартҡыларыбыҙ ( 3 сәғәт)

                                                                       Сәсәндәр ижады (2 сәғәт)

                                                 Башҡортостандың халыҡ яҙыусылары, шағирҙары   ( 8 сәғәт)

                                                                                        Дуҫлыҡ менән көслөбөҙ   (8 сәғәт)