Рабочая программа по башкирскому ( родному) языку и литературе в 8 классе
рабочая программа (8 класс) по теме

Рабочая программа                                                                                                                                                                                                                              по башкирскому ( родному) языку и литературе

в 8 классе

на 2015-2016 учебный год

общее количество часов – 136

количество часов в неделю – 4

Составлена в соответствии с программой по башкирскому языку и литературе для учащихся-башкир I – XI классов школ  с русским языком

обучения.   Составители: Тикеев Д.С.,   Тулумбаев Х.А., Вильданов А.Х., Давлетшина М.С., Хуснутдинова Ф.А., Хажин В.И. – Ижевск, “КнигоГрад”, 2008.

Учебник: Башкирский язык. Учебник по башкирскому языку и литературе  для учащихся-башкир 8 класса русской школы.Тикеев Д.С., Гафаров Б.Б., Хуснутдинова Ф.Х.– Уфа: Китап, 2007

2015-2016  уҡыу йылына

8-се класс өсөн

Туған (башҡорт) теленән һәм әҙәбиәтенән

эш программаһы

дөйөм сәғәттәр һаны – 136сәғәт

аҙнаһына – 4 сәғәт иҫәбенән

Уҡытыусының тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты :

Дәреслек: Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 8-се класында уҡыған башҡорт балалары өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәреслеге.– Өфө: Китап, 2007

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I – XI кластары өсөн). Төҙөүселәре: Тикеев Д. С., Толомбаев Х. А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С., Хөснөтдинова Ф.Ә., Хажин В.И. – Ижевск, “КнигоГрад” нәшриәте, 2008 йыл  нигеҙендә төҙөлдө.

1. Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М.Башҡорт теленән диктанттар һәм изложениелар йыйынтығы.– Өфө: Китап, 2009.
2. Ғафаров Б.Б. Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. – Өфө : Китап, 2008. – 352 бит.
3. Аҙнағолов Р.Ғ., Тикеев Д.С. һ.б. 5-9 кластарҙа башҡорт телен уҡытыу методикаһы .– Өфө : Китап, 1996. – 320 бит.
4. Раҡаева Ә.С., Дәүләтшина М.С. Башҡорт теленән контроль һорауҙар, тестар ҡулланмаһы. – Өфө: Педкнига, 2008. – 96 бит.
5. Баһауетдинова М. И., Йәғәфәрова Г. Н. Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә яңы технологиялар ҡулланыу.

Уҡыусылар өсөн тел буйынса уҡыу- уҡытыу методик комплекты:

Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 8-се класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. Тикеев Д. С., Ғафаров Б. Б., Хөснөтдинова Ф. Ә. – Өфө: Китап, 2007.- 336 бит.

1)Учебный словарь, башкиро-русский русско-башкирский,Усманова М.Г.,Саяхова Л.Г., Киньягулова З.И., Уфа: 2006  

2) Грамматика һүҙлеге (һүҙ үҙгәреше), М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап,2007

3) Башҡорт теленең аңлатмалы һүҙлеге,башланғыс синыф уҡыусылары өсөн, З.Ғ.Ураҡсин, З.Ә.Сиразитдинов, Н.Ф.Суфьянова, Өфө: Китап, 2005

4) Русско- башкирский учебный словарь, Саяхова Л.Г., Ураксин З.Г., Асадуллина Ф.Ф., Сахипова З.Г., Уфа: Китап, 2001

5) Урыҫса- башҡортса һүҙлек, З.Ғ.Ураҡсин, Өфө: Башҡорт энциклопедияһы, 2005

6) Русса- башҡортса уҡыу- уҡытыу тематик һүҙлеге, З.Ф.Әбүбәкирова, Өфө: Аукцион+, 2007

7) Хәҙерге башҡорт әҙәби теленең аңлатмалы һүҙлеге, З.Ғ.Ураҡсин, Өфө:2004

8) Башҡорт теленең антонимдар һүҙлеге, М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап, 2009

9) Омонимдар ( аҙаш һүҙҙәр) һүҙлеге, М.Х.Әхтәмов, Өфө: Китап, 2006

10) Башҡорт аш- һыуҙары терминдарының башҡортса- русса аңлатмалы һүҙлеге, Ф.С.Аминева, Өфө: 2002

11) Башҡортса- русса мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүҙлеге, И.Ғарипов, Өфө: Китап, 1994.

Программа үҙенсәлектәренең характеристикаһы: Эш программаһы Башҡортостан Республикаһы Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теле һәм әҙәбиәте программаһы» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) нигеҙендә төҙөлдө. Төҙөүселәре Тикеев Д.С., Толомбаев Х.А., Вилданов Ә.Х., Дәүләтшина М.С.,Хөснөтдинова Ф.Ә, Хажин В.И. – Ижевск,“КнигоГрад” нәшриәте, 2008 йыл  нигеҙендә төҙөлдө.

Был эш программаһында федераль һәм республика закондары талаптары тормошҡа ашырыла:

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы, Башҡортостан Республикаһында Милли мәғарифты үҫтереү концепцияһы.

Программа йөкмәткеһе өс йүнәлештән тора:

• телмәр эшмәкәрлеген формалаштырыу;
• телдең системаһын ( фонетика, орфография, орфоэпия, грамматика, пунктуация) өйрәнеү;
• бәйләнешле текст менән эшләргә өйрәтеүҙе күҙ уңында тота. Шулай уҡ унда милли тәрбиә мәсьәләһе лә күтәрелә.

Программаның йөкмәткеһе һәм төҙөлөшө:

Башҡорт телен уҡытыуҙың икенсе баҫҡысы 5-9-сы кластарға тура килә. 8-се класта уҡытыуҙың маҡсаты – түбәнге кластарҙа алған белем һәм күнекмәләрҙе икенсе баҫҡыс талаптарына ярашлы практик йүнәлештә тәрәнәйтеү, башҡорт теленең өндәр системаһы, лексик байлығы,морфологик категориялары һәм синтаксик төҙөлөшө тураһында белем биреү.

Туған әҙәбиәт материалы еңелдән ауырға барыу принцибына ярашлы урынлаштырылды. Был класта фольклор  әҫәрҙәренән һуң башҡорт яҙыусылары һәм шағирҙарының төрлө жанр һәм тематикалы әҫәрҙәре өйрәнелә.

Программа буйынса башҡорт теленә өйрәтеүҙең маҡсаты һәм бурыстары:

• Уҡыусыларҙа башҡорт телендә һөйләгәнде, уҡығанды, тыңлағанды аңлау күнекмәләре булдырыу (аудирование).
• Башҡорт теленең өндәрен, һүҙҙәрен дөрөҫ әйтеп, үҙ-ара һөйләшергә, тәҡдим ителгән темалар, ситуациялар буйынса һөйләргә өйрәтеү.
• дәреслектәге, уҡыу ҡулланмаларындағы текстарҙы, башҡорт гәзит-журналдарын үҙ аллы һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен биреү.
• Аралашыуҙа кәрәк була торған типик һөйләмдәрҙе күсереп, үҙ фекерҙәрен билдәле кимәлдә үҙ аллы яҙыу күнекмәләрен булдырыу.
• Башҡорт телен өйҙә, йәмәғәт тормошонда, хеҙмәт процесында практик файҙаланырға өйрәтеү.
• Башҡорт телен практик өйрәнеүгә бәйләп, балаларҙы башҡорт халҡының тарихы, мәҙәниәте, сәнғәте, әҙәбиәте, милли йолалары, башҡорт халҡының күренекле шәхестәре, уларҙың эшмәкәрлеге, ижады менән таныштырыу, башҡорт халҡына, үҙҙәре йәшәгән төйәккә ихтирам һәм һөйөү тәрбиәләү.
• Текстағы яңы һүҙҙәр, фразаларҙы аңлатыу, һүҙлек эше үткәреү мотлаҡ.

Уҡытыу предметының төп йөкмәткеһе

Мәктәп- белем шишмәһе! (3 сәғәт)

С.Әлибай “Мәктәп юлы” шиғырында мәктәп юлы менән тормош юлыбәйләнешенең һүрәтләнеше.

Н.Мусин “Һабаҡ”. Йөкмәткеһен үҙләштереү. Әҫәрҙә балаларҙың йәйге каникулдағы эштәренең һүрәтләнеше.

Р.Тимершин “Уйлап табыусы”. Юмор аша Хәйҙәрҙең кәмселеген фашлау.

Халыҡ ижады – халыҡ хазинаһы (1 сәғәт)

“Ике сәсән”, “Сура батыр” ҡобайырҙарының идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү, образдарын асыу.

Көҙ  - хеҙмәт һәм байлыҡ миҙгеле (7сәғәт)

З.Биишева “Көҙгө ямғыр”, Х Назар “Көҙгө көн. Болотло.Һалҡын” шиғырында көҙгө ямғыр һәм моңһоу тәбиғәттең һүрәтләнеше.

Р.Ханнанов “Икмәк ҡәҙере”. Әҫәрҙә көҙгө ураҡ, игенсе хеҙмәтенең һүрәтләнеше. Хәким ағай һөйләгән ваҡиғаның әһәмиәте.

Р.Өмөтбаев “Әмир баҫыуы”. Һуғыш йылдарында ябай халыҡтың фиҙаҡәр хеҙмәте. Тыл менән фронттың берҙәмлеге. Бригадир  Әмирҙең кешелеклелеге, НКВД кешеләренең ҡанһыҙлығы.

Башҡортостан – алтын бишек! (5сәғәт)

А.Игебаев “Башҡортостан ил генәм”. И.Кинйәбулатов “Дуҫлыҡ төйәге” шиғырҙарында Башҡортостан, Тыуған ер образдары. Башҡортостандың данлы тарихы.

Н.Нәжми “Өфө йүкәләре” йырының тексын үҙләштереү.

Салауат батыр – ир ине (4 сәғәт)

“Салауат батыр” ҡобайыры.Ф.Күзбәков. “Яу ораны бит һин, Салауат”, Ф.Рәхимғолова “Салауат”, Т.Дәүләтбирҙина “Салауат рухы” шиғырҙарында башҡорт халҡының милли батыры Салауат рухының сағылышы. Илен, халҡын һөйөүсе, ирек өсөн көрәшеүсе Салауат образы.

Я.Хамматов “Салауат” романы (өҙөк). Әҫәрҙә Салауат образында йыр-моңға, тәбиғәткә ғашиҡ, көслө, батыр үҫмерҙең һүрәтләнеше.Тарихи осорға характеристика.

Ҡыш (6 сәғәт)

Ш.Бабич “Ҡышҡы юлда”, Ф.Рәхимғолова “Ҡыш” шиғырҙарында ҡышҡы тәбиғәттең һүрәтләнеше. Шиғырҙарҙы тасуири уҡып, ҡышты тасуирлау алымдарын асыҡлау.

Б.Рафиҡов “Бүреләр” әҫәренең йөкмәткеһен үҙләштереү. Бер ғаиләнең тормошо аша һуғыш йылындағы аслыҡ, ауыр тормоштоң һүрәтләнеше. Образдарға характеристика.

И.Теләүембәтов “Маралым таңы”. Әҫәрҙә тәбиғәт, кейектәрҙең һүрәтләнеше. Кешеләрҙең тәбиғәткә мөнәсәбәте.

А.Йәғәфәрова “Кескәй шишмә” хикәйәһе. Йәкмәткеһен үҙләштереү, план төҙөү.

Данлы йылдар, шанлы йылдар (6 сәғәт)

М.Кәрим “Үлмәҫбай” поэмаһы.Поэманың идея-тематик йөкмәткеһе.Үлмәҫбай, Теребай образдарын Твардовскийҙың Василий Теркины менән сағыштырыу.

Н.Ғәлиев “Яуҙан ҡайтҡан ҡурай” әҫәренең идея-тематик йөкмәткеһен үҙләштереү.

Р.Өмөтбаев “Генерал Күсимов” әҫәренең йөкмәткеһен үҙләштереү.Бөйөк Ватан һуғышында башҡорт атлыларының ҡаһарманлығын асыу.

Әсәйем – күңел ҡояшым! (3 сәғәт)

Ш.Бикҡол “Әсәйемдең кәңәштәре” шиғырының төп идеяһын билдәләү.

Т.Ғиниәтуллин “Әсә һәм бала” әҫәрендә әсә һәм бала образдары, уларҙың үҙ-ара мөнәсәбәттәренең сағылышы.

Әҙәп барҙа – иман бар (3 сәғәт)

Х.Назар “Өс һүҙ”. Шиғырҙың йөкмәткеһен үҙләштереү, төп идеяһын асыу.

М.Ямалетдинов  “Иман” хикәйәһенең идея-тематикаһын асыҡлау.

З.Ғәлимов “Ялан сәскәләре” әҫәрендә атай һәм ул мөнәсәбәте. Атай үрнәге, уның менән ғорурланыу, матур ғаилә мөнәсәбәттәрен күрһәтеү.

Шаулап, гөрләп яҙ килә (3 сәғәт)

Р.Ғарипов “Яҙғы йыр” шиғырында тәбиғәттең йәнләнеүенең һүрәтләнеше.

З.Ураҡсин “Алмағас”, “Сәскә ғүмере” хикәйәләрендә кешенең тәбиғәткә мөнәсәбәте. Әҫәр  нигеҙендә балаларҙа матурлыҡ тойғоһо тәрбиәләү.

Р.Сафин “Тол ҡатындар һәм аяҡһыҙҙар бейеүе” шиғырында һуғыштан һуңғы ауыр осорҙоң һүрәтләнеүе. Ҡатын-ҡыҙҙар һәм яралы һалдаттар образы.

Ай, Уралым, Уралым! (5 сәғәт)

Ҡ.Аралбай “Ер тураһында ете һүҙ”, Б.Бикбай “Ер” шиғырҙарында ерҙе һаҡлау, ер өсөн көрәш проблемалары.

Ж.Кейекбаев “Урал тураһында ҡобайыр”. Уралдың сал тарихының һүрәтләнеше, ер, азатлыҡ, көрәш темаларының сағылышы.

Н.Мусин “Һуңғы солоҡ” романы . Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү. Төп идеяһын, проблемаһын асыҡлау.

К.Шафиҡова “Уйна, ҡурай!” әҫәрендә башҡорттоң күңел сафлығы, рухи байлығын сағылдырыусы ҡурай образы.

Йәй (8 сәғәт)

Ф.Рәхимғолова “Бал ҡорто һәм күбәләк”. Шиғырҙы тасуири уҡыу, төп идеяһын асыу. Башҡорт балы тураһында әңгәмә ойоштороу.

Ш.Яныбаев “Тегәнәк”. Кеше тормошонда үҫемлектәрҙең әһәмиәте.Ашарға яраҡлы һәм яраҡһыҙ үҫемлектәр тураһында әңгәмә.

Р.Солтангәрәев “Һуңғы һунар”.Нәфселек һәм намыҫлылыҡ проблемалары. Эт кешенең тоғро дуҫы. Төп геройҙың эте Дунканға булған мөнәсәбәте.

Ә.Хәмәтдинова “Йәшел аптека” әҫәрендә дарыу үләндәренең әһәмиәтен асыҡлау.

Ҡабатлау. Йомғаҡлау (1 сәғәт)

8-се класс уҡыусыларының белем һәм күнекмәләренә талаптар:

Өйрәнелгән әҫәрҙәрҙең авторын, исемен белеү; ятлау өсөн тәҡдим ителгән өҫәрҙәрҙе яттан һөйләй белеү;

Яҙыусы ижад иткән художестволы картиналарҙы уйлап күҙ алдына баҫтырыу; эпик һәм лирик әҫәрҙәрҙе айыра белеү;

Тәҡдим ителгән художестволы әҫәрҙәрҙе аңлы һәм тасуири уҡыу; ҙур булмаған әҫәрҙәрҙе, өҙөктәрҙе һөйләй белеү;

Йәмғиәт тормошонда телдең роле; туған телдең әһәмиәте; телдең морфологик категориялары һәм синтаксик төҙөлөшө менән танышыу.

Ижади диктанттар, изложениелар һәм иншалар яҙыу.

Уҡыу-уҡытыу программаһында планлаштарылған һөҙөмтәләрҙе үҙләштерелеүен баһалау

1. Класта һәм өйҙә башҡарыла торған яҙма эштәр өйрәтеү һәм тикшереү характерында була.

Уларға түбәндәгеләр инә:

• башҡорт теленән төрлө типтағы күнегеүҙәр;
• тәржемә эштәре (башҡорт теленән рус теленә һәм киреһенсә);
• дәреслектәрҙәге әҙәби текстарға пландар төҙөү;
• һорауҙарға яҙма яуаптар һәм иншалар;
• тел һәм әҙәби материалдар буйынса аналитик һәм дөйөмләштереү тибындағы схемалар, проекттар һ.б. төҙөү.

2. Башҡорт теленең ағымдағы, сирек йәки йыл аҙағында, шулай уҡ уҡыу йылы башында инеү диктанты, ҙур темаларҙан һуң йомғаҡлау контроль эштәре үткәрелә. Ағымдағы контроль эштәр программаның өйрәнелгән материалын үҙләштереүҙе тикшереү маҡсатында уҙғарыла. Уларҙың төрө һәм үткәреү йышлығы өйрәнелә торған материалдың ҡатмарлылығынан, уҡыусыларҙың белем кимәленән сығып билдәләнә. Ағымдағы контроль эштәр өсөн уҡытыусы йә тотош дәресте, йә уның бер өлөшөн генә файҙалана ала.
3. Уҡыу йылы башында инеү диктанты, сирек һәм йыл аҙағында йомғаҡлау контроль эштәре мәктәп администрацияһы менән берлектә төҙөлгән график буйынса үткәрелә. Контроль эштәрҙе сиректең беренсе көнөндә һәм дүшәмбелә үткәреү тәҡдим ителмәй.

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән һәр класта түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Программа материалының үҙләштереү кимәле уҡыусыларҙың дәрестәрҙә телдән биргән яуаптарына һәм яҙма эштәренә ҡарап баһалана. Бының өсөн башҡорт теленән түбәндәге күләмдә контроль эштәр, яҙма эштәр үткәреү ҡарала:

Диктант – 5

Изложение - 2

Инша – 2

Балаларҙың уҡыу һәләттәрен баһалау

      Йыл а6а4ына у7ыу ти6леге минутына т1б2нд2гес2 булыр4а тейеш

Я6ма эшт2р к1л2ме

Контроль характер6а4ы я6ма эшт2р текстарыны8 к1л2ме

                 Яҙма эш төрҙәре (изложение,инша) яҙыу уҡыусыларҙың уҡыу кимәленә, белеменә, мөмкинселегенә ҡарап уҡытыусы ҡарамағына ҡалдырыла һәм улар урынына шул уҡ күләмдә түбәндәге яҙма эштәр үткәрергә мөмкин:

-карточкалар менән эш;

-тест;

-һүрәт буйынса һөйләмдәр төҙөү;

-текста һөйләмдәрҙә һүҙҙәр тәртибе;

-терәк текстар менән инша яҙырға өйрәнеү:

-һүҙлек диктанты;

-һөйләмдәр төҙөү;

-һүҙлек менән эш;

-һүрәтләү иншаһы;

- слайд төҙөү: шәжәрәләр, минең ғаиләмде… 

V-IX класс у7ыусыларыны8 баш7орт теле буйынса белемд2рен,беле162рен (умение)  32м к1некм2л2рен ба3алау нормалары

I.Телд2н бирг2н яуаптар6ы билд2л21 нормалары

!телг2нд2р6е 7абатлау, у7ыусылар6ан яуап алыу,улар6ы8 баш7орт теле буйцынса белемд2рен ,беле162рен 32м к1некм2л2рен тикшере1, и92пк2 алыу,шуны8 мен2н берг2,ал4ан белемд2рг2 таянып, тел бер2мект2рен2,к1ренешт2рен2 а8латма бирерг2 0йр2те1 алымдарыны8 бере3е и92пл2н2.

У7ыусыны8 яуабын ба3ала4анда,т1б2нд2ге критерий6ар мен2н эш ителерг2 тейеш:

1. Яуапты8 тулы 32м д0р09 булыуы;
2. 1телг2нде а8лы 16л2штере1, а8лау ким2ле;
3. Яуапты8 телм2р т060л0ш0, 262би тел нормаларына ярашлы булыуы.

      У7ыусыны8  телд2н бирг2н яуабы 1телг2н материалды8 у7ытыусы т27дим итк2н 0л0ш0н2 логик э6м2-э6лекле а8латманы эсен2 ал4ан б2йл2нешле телм2р булыр4а, яуап бире1се баланы8 0йр2нелг2н 7а4и62л2рг2,билд2л2м2л2рг2 таянып эш ит2 беле1ен к1р32терг2 тейеш.

     «г2р у7ыусы:

1. т27дим ителг2н теманы тулы а8лат3а,тел т0ш0нс2л2рен2 д0р09 билд2л2м2 бир32;
2. 1телг2н материалды тулы а8лауын,белемд2рен практик 7уллана беле1ен к1р32т32;
3. Материалды э6м2-э6лекле 32м 262би тел нормаларына ярашлы а8лат3а, уны8 яуабы «5» билд23е мен2н ба3алана.

    «г2р у7ыусы «5» билд23ен 7уйыу талаптарына ярашлы яуап бир32,л2кин 3ир2к я3ала тор4ан хаталар еб2реп т2 у7ытыусы и9к2рте1ен2н 3у8 улар6ы т062теп бар3а,теленд2,телм2р т060л0ш0нд2 3ир2к-3ая7 я8ылышлы7тар кит32,уны8 яуабы «4» билд23е мен2н ба3алана.

  «г2р у7ыусы т27дим ителг2н тема4а 7ара4ан т0п т0ш0нс2л2р6е а8лауын 32м беле1ен к1р32т32,л2кин

1. Материалды тулы а8лата алма3а, т0ш0нс2л2р6е8 32м 7а4и62л2р6е8 билд2л2м23енд2  хаталар еб2р32;
2. 2йтк2н фекер62рен тулы 32м и9батлау6ы ниге6л2й белм232, 16 ми9алдарын килтер2 алма3а;
3. Яуабында э6м2-э6лелек  3а7ланма3а, телм2р т060л0ш0нд2 хаталар бул3а, уны8 яуабы «3» билд23е мен2н ба3алана.

   «г2р у7ыусы 3орал4ан материалды8 к1бер2к 0л0ш0н белм21ен, билд2л2м2л2р6е 32м 7а4и62л2р6е 2йтк2нд2 улар6ы8 т0п фекерен бо6оу4а килтер2 тор4ан хаталар еб2р32, материалды икел2не162р мен2н система3ы6 а8лат3а, уны8 яуабы «2» билд23е мен2н ба3алана

II. Диктанттарҙы баһалау

Уҡытыусы башта тексты уҡып сыға. Өйрәнелмәгән орфограммалы һүҙҙәр алдан уҡ таҡтала яҙылған булырға тейеш. Уҡытыусы синыфтың әҙерлегенә ҡарап, әйтеп яҙҙырыу темпын үҙе билдәләй.

Тексты орфоэпия, әҙәби тел нормаларына ярашлы уҡыу талап ителә. Уҡытыусыға ярҙам итеү маҡсатында йыйынтыҡ авторҙары текстар аҙағында грамматик эш төрҙәре тәҡдим иттеләр.

Диктант яҙылып бөткәс, уҡыусыларға тексты уҡып һәм тикшереп сығыу рөхсәт ителә. Ләкин диктантты баштан уҡ уйлап, аңлап, иғтибарлы яҙырға өйрәтергә һәм һуңғы тикшертеү менән мауыҡмаҫҡа кәрәк. Уҡытыусы тексты икенсе тапҡыр тулы килеш уҡып сыҡҡас та, грамматик эш тәҡдим ителергә тейеш.

Контроль диктантты тикшергәндә, түбәндәге хаталар төҙәтелә, ләкин баһалағанда иҫәпкә алынмай:

1) мәктәп программаһына индерелмәгән ҡағиҙәгә яҙылыштар;

2) әле үтелмәгән ҡағиҙәгә яһалған хаталар;

3) автор ҡуйған ҡатмарлы пунктуацияға хаталар;

4) механик рәүештө бер хәреф урынына икенсеһен яҙыу (мәҫәлән: ата урынына аша).

Диктантҡа билдә ҡуйғанда шулай уҡ хаталарҙың характерына иғтибар итергә кәрәк. Хаталарҙы иҫәпләгәндә тупаҫ булмағандары, йәғни грамоталылыҡты билдәләү өсөн әһәмиәте юҡтары, айырым билдәләнә. Бындай хаталарҙың икеһе берәүгә иҫәпләнә.

Түбәндәге хаталар тупаҫ булмаған хаталарға инә:

 1) ҡағиҙәләрҙең иҫкәрмәләренә ҡараған хаталар;

2) бәйләү юлы менән яһалған ҡушма яңғыҙлыҡ атамаларҙа ҙур хәрефтең яҙылышына хаталар;

3) бер тыныш билдәһе урынына икенсеһен ҡуйыу;

4) үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең ялғауҙары яҙылышына хаталар.

Диктант бер генә билдә менән баһалана.

 «5» билдәһе — тупаҫ булмаған 1 орфографик, 2 пунктуацион хата булған эшкә,

«4» билдәһе 4 орфографик, 3 пунктуацион йә 1 орфографик, 6 пунктуациоң, йә орфографик хатаһыҙ, 7 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Әгәр хаталар араһында бер типтағылар булһа, 5 орфографик хаталы эшкә лә «4» билдәһе ҡуйырға мөмкин.    

«3» билдәһе 6 орфографик, 6 пунктуацион йә 3 орфографик, 9 пунктуацион, йә 12 пунктуацион хаталы эшкә ҡуйыла. Әгәр эштә өс бер типтағы хата ебәрелһә, 8 орфографик, 8 пунктуацион хаталы эшкә лә «3» билдәһе ҡуйырға мөмкин.

«2» билдәһе 9 орфографик, 9 пунктуацион йә 8 орфографик, 10 пунктуацион хатаһы булған диктантҡа ҡуйыла. Хаталар һаны 15 орфографик хатанан да артып китһә, «1» билдәһе ҡуйыу уҡытыусы ҡарамағында.

Әгәр контроль диктанттан һуң өҫтәмә грамматик, орфографик, лексик эштәр тәҡдим ителһә, уларҙың һәр береһе айырым баһалана.

 Грамматик биремдәрҙе баһалағанда түбәндәгеләрҙе иҫәпкә алыу тәҡдим ителә:

«5» билдәһе бөтә эште лә теүәл йә бер хата булғанда,

«4» билдәһе эштең яртыһынан күберәге дөрөҫ эшләнгәндә,

«3» билдәһе яртыһынан әҙерәге дөрөҫ әшләнгәндә,

«2» билдәһе бер эш тә дөрөҫ эшләнмәгәндә ҡуйыла.

III. Иншалар6ы 32м изложениелар6ы ба3алау

Рус м2кт2пт2ренд2  9-сы класта баш7орт теле 32м 262би2тен2н изложениелар 32м иншалар я66ырыу 0с0н 3айлан4ан тексты8 к1л2ме т1б2нд2гес2:

Инша 32м изложениелар я66ырыу аша у7ыусылар6ы8:

1. теманы аса беле1е, тел сараларын инша й2ки изложениены8 тема3ына 32м улар6а4ы т0п фекер6е а8латыу бурыстарына ярашлы 3айлай беле1е,
2. я64анда, грамматик нормалар4а 32м д0р09 я6ыу 7а4и62л2рен2 таянып эш ите1е тикшерел2. Шуны8 0с0н инша4а ла, изложение4а ла 32р ва7ыт ике билд2 7уйыла.Беренсе билд2 мен2н- улар6ы8 й0км2тке3е 32м телм2р т060л0ш0,  икенсе билд2 мен2н грамоталылы7 ким2ле ба3алана.

Әҙәбиәт буйынса

Әҙәбиәт буйынса ла уҡыусы белемен баһалауҙың төрлө юлдары һәм үҙенсәлектәре бар, Исеменән үк күренеүенсә, әҙәбиәт дәресе уҡыусыларҙы әҙәпкә, тәртипкә, кешелеклелеккә  өйрәтеү менән бергә матурҙы йәмһеҙҙән, яҡшыны насарҙан айырырға ла күнекмә бирә. Тимәк, һәр әҙәбиәт дәресе уҡыусыға тәьҫир итерлек, һоҡланып ултырырлыҡ та булырға тейеш. Шуның менән бергә һәр әҙәбиәт дәресендә  тиерлек уҡыусы белеме лә баһаланырға, сиреккә, йыллыҡҡа билдәләр ҡуйылырға бурыслы. Хәҙер әҙәбиәт дәрестәрендә     баһалар     ҡуйылыу мөмкинлектәрен, юлдарын ҡарап үтәйек.

Уҡыу тиҙлеген тикшереү

Башланғыс кластарҙан алып, һәр бала билдәле бер кимәлдә, тиҙлектә шыма итеп уҡый белергә лә бурыслы. Ғөмүмән, етеҙ, дөрөҫ, тасуири уҡыу, уҡырға өйрәтеү әҙәбиәт дәрестәренең тәүге мөһим талаптарының береһе. Уны, йәғни   уҡыу тиҙлеген, 1 бала минутына күпме һүҙ укыуына ҡарап билдәләйҙәр. Һәр сирек һайын бер тапҡыр уҡыу тиҙлеге тикшерелә. Баһалар класс журналына ҡуйыла. Түбәндә башланғыс кластарҙан алып, уҡыусы минутына күпме һүҙ уҡырға тейеш булған һандар килтерелә. Уларға ҡарап, уҡыу тиҙлегенә ниндәй талаптар ҡуйылғанын билдәләргә мөмкин.

                                      Баһалар

                                                       Уҡытыу предметының уҡытыу планында тотҡан урыны.

Туған (башҡорт) теле һәм әҙәбиәте булараҡ  8  класта база  кимәлендә өйрәнелә,  аҙнаһына 4 сәғәт бүленгән, йылына  136  сәғәт  тура килә.

Уҡытыу процесында уҡытыу-методик һәм материаль-техник ҡулланмалар

Уҡытыу процесында ҡулланылған технологиялар

Башҡорт телен һәм әҙәбиәтен уҡытыуҙа отошло тип һаналған инновацион технологиялар: белем биреүҙә үҫтереүсе уҡытыу технологияһы, проектлау технологияһы, проблемалы уҡытыу, информацион технологиялар - үҫтереүсе уҡытыу системаһы - уҡыусының үҙенең ижади эшмәкәрлегенә, һәр яҡлап үҫешкән шәхес булып формалашыуына алып килеүсе тенологияларҙы ҡулланам.

Уҡытыу-методик ҡулланмалар исемлеге

Төп әҙәбиәт.

1. Башҡорт теле: Рус мәктәптәренең 8-се класында уҡыусы башҡорт балалары өсөн дәреслек. Тикеев Д. С., Ғафаров Б. Б., Хөснөтдинова Ф. Ә. – Өфө: Китап, 2007.- 336 бит.
2.  Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М.Башҡорт теленән диктант һәм изложениелар йыйынтығы: Рус мәктәптәренең 5-11 класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма. – Өфө: Китап, 2009.
3. Ғәбитова З.М. Башҡорт теле дәреслегенә методик ҡулланма: 8-се класс. – Өфө: Китап, 2010.

Уҡыу - уҡытыу дидактик ҡулланмалары исемлеге.

1. Усманова М. Г.  Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа һәм схемаларҙа.
2. Башҡорт теле грамматикаһы таблицаларҙа. Фонетика. Морфология. - Башҡортостандың бәләкәй даһийы. Өфө : «Эдвис» уҡытыу – методика үҙәге, 2008.

Өҫтәлмә әҙәбиәт.

1. Аҙнағолов Р. Ғ., Исламова Ф. Ғ., Тикеев Д. С., Шарапов И. Ә., Толомбаев Х. А., Ғафаров Б. Б., Бикҡужина Т. Ә. 5-9 кластарҙа башҡорт телен уҡытыу методикаһы. – Өфө: Китап, 1996.
2. Аслаев Т. Х., Исламғолова Ы. Ә. Уйнат, уйлат баланы: уҡытыусы өсөн ҡулланма. “Башҡорт теле ” дәреслегенә методик күрһәтмәләр. – Өфө: Китап, 1993.
3. Аслаева Р. Ғ. Телмәр һәм зиһен. – Өфө: Китап, 2005.
4. Баһауетдинова М. И., Йәғәфәрова Г. Н. Уҡыусыларҙың фәнни-тикшеренеү эшен ойоштороу. Методик ҡулланма. Өфө: БМҮИ нәшриәте, 2007.
5. Ғафаров Б. Б. Әҙәбиәт уҡытыу методикаһы. – Өфө: Китап, 2008.
6. Ғөбәйҙуллина Ф. Х. Беҙҙең байрамдар. Балалар баҡсаһы һәм мәктәп сәхнәһе өсөн сценарийҙар. – Өфө: Китап, 2004.
7. Кейекбаев Ж. Ғ. Хәҙерге башҡорт теленең лексикаһы һәм фразеологияһы. Уҡыу ҡулланмаһы. Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1966.
8. Раҡаева Ә. С., Дәүләтшина М. С. Башҡорт теленән контроль һорауҙар, тестар ҡулланмаһы. Өфө: Педкнига, 2008.
9. Тамырҙарыңды беләһеңме? Шәжәрә байрамдарын үткәреү буйынса ҡулланма. – Өфө: “Белая река”, 2006.
10. Толомбаев Х. А., Ғәбитова З. М., Фәтихова Ш. Х. Башҡорт теленән тестар. 5-9 кластарҙа рус телендә уҡытыусы мәктәптәр өсөн. Башҡорт теле уҡытыусыларына һәм уҡыусыларға ҡулланма. Өфө: БМҮИ нәшриәте, 2008.
11. Ураҡсин З. Ғ., Ишбирҙин Э. Ф., Ҡотлобаева Г. М., Әхтәмов М. Х. Ҡыҙыҡлы грамматика: башҡорт мәктәптәренең 5-9 класс уҡытыусылары өсөн ҡулланма. – Өфө: Китап, 1993.
12. Шаһиев Р. В. Күңел көҙгөһө. – Өфө: Китап, 2004.
13. Шәжәрә байрамын ойоштороусыларға кәңәштәр/ Әсәҙуллина-Ибраһимова Н. И.: Өфө: Эшлекле династия, 2007.
14. Эш ҡағыҙы өлгөләре / Ф. Ғ. Хисамитдинова, Н. Ф. Суфьянова, Р. Ә. Сөләймәнова. – Өфө: ТТӘИ ӨҒҮ РФА: Диджитал Графикс, 2006.
15. Әхмәҙиева Ш. Ш. Н. А. Зайцев ысулы буйынса башҡорт телендә тиҙ уҡырға өйрәтеү.
16. Юлмөхәмәтов М. Б. Башҡорт теле һәм туған әҙәбиәт дәрестәрен үҙ-ара бәйләнештә уҡытыу. – Өфө: Китап, 2008.
17. Абуталипова Р. А., Камалетдинова А. В. Русско-башкирский словарь терминов по методике преподавания языков. . – Уфа: Китап, 2009.
18. Аҙнағолов Р. Ғ. Башҡорт теленең орфография һүҙлеге. – Өфө: Китап, 1998.
19. Аслаева Р. Ғ. Дефектология буйынса урыҫса-башҡортса аңлатмалы һүҙлек. – Өфө: Китап, 2001.
20. Башҡортса-инглизсә-русса мәғәнәләш мәҡәлдәр һәм әйтемдәр һүлеге/ Авт.-төҙ. Нәҙершина Ф. Ә., Зөбәйерова Э. М. – Өфө: Китап, 2002.
21. Исмет Бинер. Русско-башкирско-турецкий разговорник. М.: Инсан, 1994.
22. Йәнтурин С., Хисамов Ғ. Русса-башҡортса, башҡортса-русса ботаника терминдары һүҙлеге.- Башҡортостан китап нәшриәте, 1981.
23. Рахимова В. М. Русско-башкирский тематический словарь с иллюстрациями. Уфа, 1999.
24. Саяхова Л. Г., Усманова М. Г. Башкирско-русский и русско-башкирский учебный словарь с грамматическим приложением. – СПб.: БХВ-Петербург, 2004.
25. Суфьянова Н. Ф. Урыҫса-башҡортса педагогика һәм психология терминдары һүҙлеге. – Өфө: Китап, 2002.
26. Ураҡсин З. Ғ. Башҡорт теленең фразеология һүҙлеге. – Өфө: Китап, 2006.
27. Урыҫса-башҡортса һүҙлек: 2 томда/ З. Ғ. Ураҡсин ред. Өфө: Башҡорт энциклопедияһы, 2005. 1-се том. А-О. – 2005.
28.  Урыҫса-башҡортса һүҙлек: 2 томда/ З. Ғ. Ураҡсин ред. Өфө: Башҡорт энциклопедияһы, 2005. 2-се том. П-Я. – 2005.
29. Усманова Н. Г. Башкирско-русский и русско-башкирский словарь. Башкирско-русский разговорник. Уфа: ГУП РБ “Уфимский полиграфкомбинат”, 2008.
30. Хисамитдинова Ф. Г., Муратова Р. Т. Русско-башкирский, башкирско-русский словарь. – Уфа: “Маленький гений Башкортостана”, Учебно-методический центр “Эдвис”, 2007.
31. Хөсәйенов Ғ. Б. Әҙәбиәт ғилеме һүҙлеге. – Өфө: Китап, 2006.
32. Хәҙерге башҡорт әҙәби теленең аңлатмалы һүҙлеге (РФА ӨФҮ ТТӘИ). – Өфө, 2004.
33. Әхтәмов М. Х. Башҡорт теленең грамматика һүҙлеге. Һүҙ үҙгәреше. – Өфө: “Башҡортостан”, 1994.

Материаль-техник ҡулланмалар

Телевизор, видеоплеер, видеомагнитофон, DVD, компьютер, мультимедиапроектор, демонстрацион экран, электрон таҡта.

Уҡытыу процесында ҡулланылған уҡытыу электрон ресурстар

Бының өсөн бөгөнгө көндә башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса компьютерға һалынған программалары, әсбаптары бар.

1. Башҡортса өйрәнәйек: электрон дәреслек /Төҙ. Х.А.Толомбаев Дәүләтшина М.С., Сиражетдинов З. Ә.

2. Башҡорт теле: 5- 11 кластар өсөн/ авторҙары УсмановаМ.Ғ., ҒәбитоваЗ.М.

3. Башҡорт теле: 7-8 кластар өсөн компьютер дәреслеге/ проект авторы Сиразетдинов З. Ә.

4. Башҡорт әҙәбиәте : 5-9 сы кластар өсөн электрон ҡулланма.

5. Башҡорт әҙәбиәте буйынса аудио-видеоәсбап.- Өфө: Башҡортостан Республикаһының Мәғариф  министрлығы, 2005.

6. Башҡорт теленән электрон һүҙлектәр:

1. Урыҫса- башҡортса һүҙлек (УраксинЗ.Г. Русско- башкирский китабы буйынса төҙөлгән)

2. Аңлатмалы һүҙлек. УраксинЗ.Ғ.

3. Орфография һүҙлеге. Суфьянов Н.Ф.

4. Дөйөм һүҙлек.

Туған (башҡорт) телдән һәм әҙәбиәттән

календарь –тематик план

VIII класс, йылына – 136 сәғәт

Аҙнаға 4 сәғәт иҫәбенән