Башҡорт теленә өйрәтеүҙә үҫтереүле уҡытыу системаһын ҡулланыу
проект по теме

Башҡорт теленә өйрәтеүҙә үҫтереүле уҡытыу системаһы элементтарын ҡулланыу.

Рус м2кт2пт2ренд2ге баш7орт теле д2рест2ренд2 19тере1ле у7ытыу методика3ын 7улланыу балалар6ы8 белем сифатын  к1т2ре162 ы84ай 3060мт2л2рг2 0лг2шерг2 яр6ам ит2. Аралашыу тулы3ынса рус теленд2 бар4ан балалар4а баш7орт телен2 30й01, камил 16л2штере1г2 ы84ай 7араш т2рби2л21 ауыр. Эш т2жриб23ен2н сы4ып шуны 2йт2 алам, 19тере1ле у7ытыу система3ын фай6алан4анда белем бире16е8 сифатын к1т2рерг2 була.  Шулай 6а и8 беренсе таныш х27и72тте и9к2 т0ш0р01 к2р2ктер: тик ижади эшл21се у7ытыусы 4ына ижади эшл21се у7ыусы т2рби2л2й ала, й24ни у7ытыу6ы8 был юлы у7ытыусынан у84анлы7, о9талы7, 16 эшен2 бирелг2нлек талап ит2. С0нки 19тере1ле у7ытыу6ы8 т0п ма7саты – у7ыу процесында баланы8 16ен 16е 16г2ртерг2 тел2г2н 32м 16г2ртерг2 32л2тле бул4ан субъект7а 21ереле1е, уны8 16ен 16е 0йр2те1сег2 2йл2не1е 0с0н к2р2кле шарттар тыу6ырыу. У7ытыусы д2ресте8 башынан а6а4ына тиклем у7ытыу эшм2к2рлеген ойоштороусы, бала – 16ен 16г2рте1г2 й1н2лтк2н активлы7 форма3ы, у7ыу процесыны8 субъекты. У7ытыусы бала 19ешене8 кил2с2ге 0с0н эшл2й, й24ни у7ытыу 19ешт2н бара.

Л.В.Занков методика3ыны8 т0п асылы шунда: у7ытыу6ы етерлек д2р2ж2л2 ю4ары ким2лд2ге ауырлы7та ойоштороу. Шулай у7 уны8 фекеренс2, программа материалын 0йр2нг2нд2 темпты ти6л2терг2 32м алда барыр4а к2р2к. !телг2нде к1п тап7ыр 32м бер т0рл0 7абатлау д2ресте 31лп2н2йт2, д2рес материалын ю4ары ким2лд2ге ауырлы7та 0йр2не16е тот7арлай.

!9тере1се у7ытыу технология3ы 6ур 7а6аныштар6ы8 бере3е булып тора. Ул башлан4ыс класс у7ыусыларына т242йенл2нг2н. «г2р 62 бе6 белем бире16е8 сифатын к1т2рерг2 тел2йбе6 ик2н, уны башлан4ыс кластан башлау х2йерле. У9тере1ле у7ытыу6ы8 ниге6е ошо звенола ны7лап 3а7ланыр4а тейеш. Баланы8 16-16ен2 талапсанлы4ын, х2л-ва7и4алар4а 16 ба3а3ын, донъя картина3ын танып беле162 16 7арашын, 3ы4ымта3ын, у7ыу эшм2к2рлегенд2 16ене8 яуаплылы4ын 19тере1г2 и92п тота был технология.

Л.В.Занков система3ында у7ыу-у7ытыу процесы 0л0шт2рене8, элементтарыны8 бер62м булыуын т2ьмин ите1се биш принцип бар.

1. Теоретик белем 2й621се ролен 1т2й.
2. У7ытыу ю4ары ауырлы7та алып барыла.
3. Материалды ете6 темптар мен2н 0йр2не1.
4. Б0т2 у7ыусылар6ы т0рл0 я7лап 19тере1 09т0нд2 системалы эш алып барыу.
5. У7ыусыны8 у7ыу процесын а8лауы.

№2р бер принцип7а 7ы97аса ту7талып 1т2йек.

Л.В.Занков билд2л2п 1те1енс2, башлан4ыс синыф у7ыусыларыны8 конкрет фекерл21 19еше мен2н берг2 шулай у7 абстракт фекерл21 19ешен2 л2 т0пл0 и4тибар итерг2 к2р2к 32м тик конкрет фекерл21 19еше 09т0нд2 эшл21 мен2н сикл2не1 – ул у7ыусылар6ы8 19ешен тот7арлау тиг2н 316. Башлан4ыс класс у7ыусылары ла у7ыу процесында 4илми терминдар6ы, т0ш0нс2л2р6е, 16л2штерерг2 32л2тле.!6л2штере1 32л2те ниге6енд2 д0й0мл2штере1, анализлау, синтезлау – фекерл21 операциялары ята.

            У7ыу6ы8 ю4ары ауырлы7та алып барыу принцибына килг2нд2, у7ыусылар ат7арып сы4а алма9лы7 ауыр материал 7улланыу т1гел, 2 улар6ы8 ш2хес булара7 19ешен2 йо4онто я3арлы7 ситуациялар т27дим итерг2 к2р2к. У7ыусылар х2л итерлек м2сь2л2л2р 7уйыу мотла7.

           Кил23е принципта шуны3ы м03им: у7ыу материалын ти6 32м 7ы97а ва7ыт эсенд2 16л2штере1 мен2н бутар4а ярамай. Материалды ете6 темптар мен2н 0йр2не1 ул бер урында тапанмау, Л.В.Занков 2йте1енс2 «3а4ы6 с2йн2м21», 2 32р ва7ыт ал4а барыр4а, я8ылы7 мен2н эш итерг2 32м я8ылы7 беле162н шатлы7, ы84ай эмоциялар тыу6ырыр4а.

Л.В.Занков система3ы б0т2 у7ыусылар6ы т0рл0 я7лап 19тере1 09т0нд2 системалы эш алып бара. Бында к0сл0, к0с306 у7ыусылар ю7.

У7ыусылар6ы8 у7ыу процесын а8лауы, т0ш0н01е Л.В.Занков система3ыны8 162кт2 тороусы принциптарыны8 бере3е. Ул у7ыусылар6ы8 у7ыу материалын а8лауын, у7ыу процесында ал4ан теоретик белемд2рен тормошта 7уллана алыуын са4ыштырыу, д0й0мл2штере1, анализлау, синтезлау – фекерл21 операцияларыны8 162кт2 тороуын 3ы6ы7 09т0н2 ала. Тикшерене1 методы илебе6 м2кт2пт2ре т2жриб23енд2 20-се йылдар6а ки8 7улланыла башланы. Ул у7ыусылар4а 16 аллы белем э6л2рг2, 3ы4ымталар я3ар4а, теге й2ки был предметы, т0ш0нс2не тикшерерг2 32м ал4ан белемд2рен к0нд2лек тормошта 7улланыр4а 0йр2т2.

Д2рест2р62 тикшерене1 методы фай6аланыу6ы8 232ми2те шу4а 7айтып 7ала.

1. У7ыусылар6ы8 тел д2рест2рен2 7арата 7ы6ы73ыныуы арта.
2. Ижади эшм2к2рлек 3ы6аттары барлы77а кил2.
3. А8лы, т0пл0, ны7лы белем алыу6ы т2ьмин ит2.
4. Э6л2не1, тикшерене1 32л2те 19еш2.
5. У7ыусылар6а 16 аллы белем алыу ма7саты 09т0нл0к ит2.
6. М2кт2п программа3ынан тыш бирелг2н материалды 16л2штер2л2р.
7. Ш2хси 32л2тт2рен 19тере1г2 м0мкинлек тыуа.
8. «62би2т мен2н эшл21 32л2те 19еш2.
9. Бер-бере3ен ты8лау ба3а бире1, 16 7араштарын и9бат итерг2 0йр2н2л2р.

Тел д2рест2ренд2 у7ыусылар6ы8 тикшерене1 эшм2к2рлеген ойоштороу юлдары.

1. Д2ресте8 т0рл0 этаптарында проблемалы 3орау6ар, ситуациялар 7улланыу.
2. У7ыусылар конференцияларын ойоштороу.
3. №16лект2р мен2н эш т0р62рен т27дим ите1.

Мин 16 эшемде башлан4ыс кластар6а башлап киттем. Л.В.Занков система3ы ниге6енд2 д2рест2ремд2 у7ыусылар6ы8 ш2хес булара7 формалаштырыу, логик фекрл21ен 19тере1, улар6ы8 ш2хси 32л2тен асыу, уны 19тере1 09т0нд2 н2тиж2ле эш алымдары 32м эш т0р62ре 7улланам.

М292л2н, тел д2рест2ренд2 т0рл0 лексик к1неге162р т27дим ит2м.

«Логик 31662р р2те»

б. Р2тте дауам ит.

г1з2л, матур, …

6ур, 0лк2н, …

Й2шт2ш..

б. Т0ш0п 7ал4ан 3166е тап.

7ыуаныс,…, 30й0н0с

саф, пак, …

йыл4ыр, ете6, йылдам,….

сос, …, ос7ор

в. Хата3ын тап7ас, р2тте дауам ит 32м шул 3166е8 антонимын 2йт.

Ирт2н, элек, борон.

Я7шы, насар, яман.

г. Вариатив фекерл21г2 к1неге162р.

Балалар4а бер нис2 хик2й2не8, 2ки2тте8 башын й2 а6а4ын т27дим итеп улар6ы8 дауамын й2ки башын т062терг2 7ушыу. Хик2й2л2 й2ки 2ки2тт2, м292л2н, рус телен2н 16л2штерелг2н 31662р6е 7улланыр4а була.

Е. Т1б2нд2ге к1неге1г2 эш т0р62ре уйлап табы4ы6.

А7, 7ара, 6ур, оло, б2л2к2й, матур, шатлы7, 7ай4ы, 7ыуаныс.

У7ыусылар6ы8 лингвистик а8-даир2л2ре  ки82йтер, ту4ан телг2 30й01, уны 0йр2не1г2 ынтылыш т2рби2л21, 30йл2г2н 32м я64ан са7та 32р 2йтелг2н, я6ыл4ан 316 0с0н яуаплылы7 хисен тойор4а к1нектере1, фекер6е а8лайышлы, к18елд2ге хист2р6е матур 32м 1темле итеп бир2 беле1, 3166е8 тылсымлы к0с0 тура3ында4ы м24л1м2тт2р мен2н танышыу 32м ижади эшл2й беле16е8 барлы7 м262ни2тле кеше 0с0н д2 к2р2кле ик2нлеген т0ш0нд0р01 – х26ерге к0нд2 32р у7ытыусы алдында тор4ан бурыстар. Ошо ма7саттар6ы тормош7а ашырыусы эш т0р62рене8 бере3е – грамматик башват7ыстар. Улар4а анаграммалар, метограммалар, логорифтар, шарадалар ин2.

«Ярыш»  антоним 31662р табыу буйынса 1тк2рел2. Класс ике команда4а б1лен2. Бер команда 2йтк2н 31662р6е8 антонимын, икенсе команда «бер, ике…» тип 3ана4ан арала уйлап таба. ?ай3ы команда хаталанмай ти6 таба, шул е82.

Уйын 0с0н 31662р:  э9е, я7ты, йылы, к0н, алы9, кис2, й2ш, й2й, дошман, 7ай4ы, а6.

Был уйынды бирелг2н 31662р6е антоним 31662р мен2н парлау буйынса ла 1тк2рерг2 м0мкин.

№1662р: 3ир2к, 3име6, т06, былтыр, 6ур, ябы7, к2кре, быйыл, 7уйы, б2л2к2й.

«Йома7 т0601» уйыны. Балалар те6елеп ултыралар. Уйын алып барыусыны8 7улында туп була. Ул ал4а сы4а:

- Мин 2йте1се булам, йома7ты8 беренсе ярты3ы мине8 телемд2, икенсе ярты3ы ошо тупта. Х26ер йома7ты8 ярты3ын 2йт2м, был тупты кемг2 бул3а ла ыр4ытырмын да «бер, ике, 0с» тип 3анармын. Мин 3ана4ансы туп ал4ан кеше ти6 ген2 шул йома7ты8 икенсе 0л0ш0н 2йтеп 0лг0р0рг2 тейеш. Кем йома7ты8 икенсе 0л0ш0н таба алмай, шул кешег2 яза бирел2, - ти 62 уйынды башлап еб2р2.

«йт2йек, уйынды алып барыусы: «!6е бара…» - тип тупты ыр4ыта. Туп тейг2н бала: «…юлы ю7», - тип яуап бир2.

Уйын 0с0н йома7тар6ы8 беренсе ярты3ы.

Ике а4ай бара…                        бер-бере3ен к1рм2й.

На, - ти328, тормай…              тррр, - ти328 ту7тамай.

Урманда бар,…                         7ыр6а ю7.

№а7алы бар,…                           мыйы4ы ю7.

!6е 30йл2й, 16е к0йл2й,…         16е к1ренм2й.

У7ыусылар6ы8 ижади 32л2тт2рен 19тере1г2 т0рл0 эш т0р62рен даими 7улланам.

1. Бер й2ки бер нис2 д2рест2 0йр2нелг2н лексик  минимумдар6ы 16л2штерг2нд2н 3у8, йом4а7лау д2ресенд2 диалогтар т0601, диалогтар т060162 т0рл0 ситуациялар6ы фай6аланыу.
2. Т0рл0 к1неге162р.
3. У7ыусылар6ы т2ржем2 эшен2 й2леп ите1.
4. Ижади иншалар, изложениелар я66ырыу.
5. «ки2т, хик2й2, хат я6ыр4а 0йр2те1.
6. Традицион булма4ан д2рест2р.
7. Баш7ортостанда сы4а тор4ан г2зит-журналдар мен2н актив танышып барыу.

Д2рест2р62 йома7тар 7ойоу, м272лд2р 7улланыу, ребус, кроссворд, чайнвордтар сисе1, 2ки2тт2р6е с2хн2л2штере1 ке1ек алымдар 7улланам. У7ыусылар 6ур тел2к мен2н 1662ре л2 ребус, кроссвордтар т060й62р, ши4ыр6ар ижад ит2л2р. !662рене8 ш2ж2р2л2рен 0йр2н2л2р, 31р2тт2р т0ш0р2л2р 32м д2рест2 30йл2й62р.  

;0м1м2н, д2рест2р62 7улланыр4а м0мкин бул4ан эш т0р62ре бик к1п т0рл0 32м улар6ы д0р09 3айлап алып ма7сатлы фай6алан4анда, бик у8ышлы 3060мт2л2рг2 ирешерг2 була.

Анаграммалар.

Анаграммалар тип ижект2р6е8 й2ки х2рефт2р6е8 урынын алыштыр4анда, 3166е8 кире3ен у7ы4анда килеп сы77ан я8ы 31662р атала.

А. Барлы7 к1рше илд2р6е8

Ара3ынан 1тер ул

У8дан 3ул4а у7ы3а8

К0н д2 килеп етер ул. (Сик – кис)

Килеп сы77ан яуапты8 антонимын 2йт. №16б2йл2неш, 30йл2м т060.

Б. ?ай6ан башлап у7ы3а8 да

Мауы7тыра.

Шуны8 мен2н и4тибар6ы

Тартып тора. (7ы6ы7)

В. ?ай3ы я7тан у7ы3а8 да,

Бер ни белм29.

Белер -белм29 30йл232 л2,

Башын бирм29. (На6ан)

Метаграммалар.

Й2шерелг2н 316 эсенд2 бер х2рефте алыштырып, я8ы 316 сы4арыла тор4ан йома7тар метаграммалар тип атала.

а). «Л»-4а б0т32, бер 7асан да

К1рм2й3е8,

«Р»-4а б0т32 у4а ба9ып

Й0р0й308.(ел – ер)

б) Ат та т1гел – тоя7лы,

!6е о6он 7ола7лы.

Бер х2рефен 16г2рт328,

Буласа7 ул йо6а7лы. (Иш2к – ишек)

Логорифтар.

Логорифтар тип, х2рефт2рен алып й2ки 7ушып, м242н2л2рен 16г2ртеп булла тор4ан йома7 31662р аталалар.

А. «Д» мен2н мин к0сл0 ел,

«Д»3ы6 7ал3ам, тор4ан ер. (Дауыл – ауыл)

Б. №16 башында «3» бул3а,

Мин ашта беш2м.

«№»ны алып ташла3а8,

А4аста 192м. (3алма – алма)

В. Й2ге6 2ле, к18ел3е66е8

Антонимы нисек булла

Бер х2рефен ал3а8 2г2р

Уны тотоп егеп булла. (Шат – ат)

Шарадалар.

Яуаптар6ы8 м242н23ен а8латы4ы6. №0йл2мд2р т060г06.

А. Т21ге ижегем – 7ал7ыу ер,

Икенсе3е – бер йыл4а.

Улар6ы 3ин берг2 7уш3а8,

Й0р0р ихатала. Та+уы7.

Т09 7абул ите16е, образлы фекерл216е 19тере1г2 32м ижади 32л2тте, 316лек запасын байытыу4а к1неге162р.

А. Т09т2р6е кем я7шыра7 бел2. Ярыш-уйыны 5-10 минут эсенд2 бар белг2н т09т2р6е я6ыр4а. тикшереп е8е1се билд2л2н2.

Б. №ынау. №1662р ни т09т2.

№ынау6а 7атнашыусылар4а 7ы6ыл, а7, з28г2р, 3ары, й2шел, 7ара т09т2ге квадраттар таратыла. У7ытыусы 2йтк2н 31662р6е у7ыусылар 1662ре тел2г2н квадрат7а я6алар. Ни 0с0н теге й2ки был квадрат7а я64андарын аны7лап 2йт2л2р. №2р 3166е8 м242н23ен а8латалар. №16лект2н 7арар4а м0мкин.

В. Эрудит. №1662р6е8, фразеологизмдар6ы8 м242н23ен а8лат 32м рус телен2 т2ржем2 ит.

Г. Бе66е8 хист2р ни т09т2?

№а4ыш –                                                     эс бошоу -

М0х2бб2т –                                               б2хет -

Тыныслы7 –                                            42ж2пл2не1 -

Асыу –                                                       шатланыу

7ай4ы -                                                          

№2р 3166е8 м242н23ен а8лат 32м ни 0с0н шул т09 мен2н бирг2не8де аны7ла.

Д.  К16 алдына килтере16е 19тере1г2 к1неге162р.

Абстракт 31р2т бирел2. Балалар 31р2тте тамамлай6ар. !662ре т0ш0рг2н 3166е8 м242н23ен а8латыр4а, 316б2йл2неш, 30йл2м т060рг2.