Сценарий и видеофрагмент урока по хакасской литературе с применением приемов и методов смыслового чтения в контексте ФГОС ОО и СОО
план-конспект урока (6 класс)

«Урок проектирования хакасской литературы с применением приемов и методов смыслового чтения  в контексте ФГОС ОО и СОО»

Тюкпиекова Галина Константиновна

МБОУ Лесоперевалочная СОШ-1

Хакас литература урогының сценарийi                                                                                                                                                                           Ӱгретчі:  Тюкпиекова Г.К.

Предмет: Хакас литературазы

Класс: 6

Уроктың темазы: «Кöйтік тÿлгÿдеңер нымахтың ÿгредігліг чазыттары»

Уроктың кӧстее: Аң-хустарның паза кізінің сылтағ-салтарлығ палғалызын іле сығарары, ÿгренҷiнi чайаачы оңдайлығ хығырыға ÿгредерi, ағаа тöстенерi, хакас литературазынаңар тиксі піліс пирерге.

Пöгіннер:

1) Ÿгредiглiг: олғаннарны öтiг хығырарға, хоос текстнең тоғынарға ÿгредерге;

2) Тилiдiглiг: смысловой хығырығ оңдайларнаң тузаланып, нымахтың ööн сағызын iле сығарарға,тыңнап пiлерге, чоохтазығда аралазары, постың сағызын читiр полары, алған пiлiстерiн пiрге ағылары, чоохта тузаланары;

3) Кибiрли тудыныс: тöреен тiлге хынысты тыыдары, удур-тöдiр улуғлазары, чахсы ÿгренгенi – ол олох часка полчатханын сизiндiрерi, нымах хоостыра саасханның паза тÿлгÿнің хылыхтарын паалирға паза чуртаста посты орта тудынарғ кöнігерге.

Урокка кирек нимелер: учебник, хоостар, дидактическай материал, сыныхтағлығ лист

Уроктың кöрімі: наа піліс алар урок. (урок приобретения новых знаний)

УУД:

Личностные:аң-хустарға ачынарына паза хайраллирына ÿгредері;

Предметные: нымахтың ӱгредігліг полтазын чарыдары;

Метапредметные: аң-хустарның паза кізінің удур-тӧдір палғалызын сизінері;

Тузаланар технологиялар: стратегия смыслового чтения, технология критического мышления, проблемное обучение, здоровьесберегающая технология.

Оңдайлар (метод): талазығ, табырах сағынарға ÿгредерi, чоохтазығ, iстезiг.

Уроктың чöрiмi.

I.Тимнеглiг тус.                                                                                                                          

II. Олғаннар чоохтанча:

Саң сыңырапча, урок пасталча.

-Изеннер, олғаннар!

-Изеннер, изеннер, изеннер, ÿгретчі!

/кічіг класстар 1-6 кӧзідіп чоохтанчалар/

-Саң, саң плесет салча,

Олғаннарны хығырча.

Хырыспадах, саңыҷах,

Прайзы класста одырча./прайзы одырыбысча/

-Алдым салдым пір муң

санап тоостым харах нуң,

Піле, піле, ките

Пар, тіле.

-Пеет, пеет, педегес

Педегестең саңағас

Саңағастаң читіңес

Читіңестең педіреңес

Хуух-хаах.

II. Ÿгретчiнiң чооғы. 

 -Піс полған на урокта хайдағ-да хайхастар таапчабыс, йа? Пістің пай хакас тілібісте уғаа кӧп хайхастар чуртапча.  Прайзыбыс чахсы тоғынарбыс? Удур-тöдiр истербiс, полызарбыс? Прайзының кöңнi чахсы? Удур-тӧдір кӧрізібізіңер, кÿлінібізіңер. Че, чахсы. Ам тоғызыбысты пастирбыс.

II. Ирткенін хатиры-ибдегі тоғыс

1. Сурығлар:

1. Чонның пазылбин пÿткен чайаачызы ниме полчатханын сағысха кирері.
2. Аның хайдағ жанрларынаң піс танысхабыстар?
3. Нымахтарның кöрімнерін адағлап пиріңер (хайхастығ, хоныхтаңар,

аң-хустардаңар паза литература нымахтары).

III. Наа темаа кöстирi.  Хоостар хоостыра олғаннар теманы паза пöгіннерні ілезіне сығарчалар. Доскада нымахтарның хоостары іліл парған

Пу матырлар хайдағ хакас-орыс нымахтарында учурапчалар?

III. Нымахты ÿзÿрер алнындағы тоғыс. (Прием стадии «Вызов»)

Ӱгретчінің паза ÿгренҷілернің аразындағы чоохтазығ:

- Ноға пÿÿнгi урок пу хоостарнаң пасталды полар? (Мин сағынчам, піс пÿÿн урокта пу аң-хустардаңар хығырарбыс).                                

 – Кöйтік кізіні хайдағ аңнаң тиңнестірчелер? (Кӧтік кізіні тÿлгÿнең тиңнестірчелер)

-Кізі хыринда чуртапчатхан хус, аал аразынҷа учух чöрче, прай тылаас-хабарлар пілче, узун хузурухтығ. Хайдағ хус? (Мин сағынчам – ол саасхан)

    – Хайди сағынчазар, нимедеңер пÿÿн урокта чоохтазарбыстар? (Мин сағынчам пÿÿн урокта піс Саасханнаңар, тÿлгÿдеңер, хара хустаңар чоохтазарбыс).    

– Йа, пÿÿнгi урокта «Кöйтік тÿлгÿдеңер нымахты» ÿзÿрербiстер.  

 -Хайди сағынчазар, нимедеңер пу нымах? (Мин сағынчам, пу нымах аң-хустар чуртазынаңар, оларның омаларында піс кізілер оңдайын сизінчебіс).

IV. Наа теманы чарыдары.

1. «Мозговой штурм» смысловой хығырығ тилiтчең оңдай хоостыра ÿгретчi олғаннарға сурығлар пирче. Слайдта пазыл парған:                                                                                                                                    1) Нымахтың ööн матыры кем полар тiп сағынчазар?                                                                 2) Нымахта хайдағ хайхастығ нимелер, сизiніңер?                                                                    

3) Саасхан кемге тööй, хайдағ омалығ?                                                                            

4) Тÿлгÿ кöңнiңерге кiрдi бе? Хайдағ ол кöзiдiл парған?

2. «Теести/роль пастыра/ хығырығ» методика оңдайы. Олғаннар роль пастыра  хығырчалар. Прайзы хығырған соонда, хығырғаны хоостыра содержаниезiн искiрче.

-Ам, олғаннар, мозговой штурм – мииске сал салары:                                                                                                                                   1) Нымахтың ööн матыры кем алай ниме полар тiп сағынчазар? (Мин сағынчам нымахтың ӧӧн матыры – тÿлгÿ паза саасхан полар)

2. Ам роль пастыра хыгырчабыс, сiрер сизiнчезер

 нымахта хайдағ хайхастығ нимелер учурапча? //слайдта/пазылых/                                                                    

2) Саасхан кемге тööй, хайдағ омалығ?                                                                            

2) Тÿлгÿ кöңнiңерге кiрдi бе? Хайдағ ол кöзiдiл парған?

2. «Сырайли/роль пастыра/ хығырығ» методика оңдайы.

-Кемнер піске кирек роль пастыра-сырайли хығырарында?

Автор –

Тÿлгÿ –

Саасхан –

 Олғаннар роль пастыра  хығырчалар. Прайзы хығырған соонда, хығырғаны хоостыра содержаниезiн искiрчелер.

- Нымахта хайдағ хайхастығ нимелер учурапча?//Нымахта аң-хустар кізі тілінең чоохтанчалар, олар постарын кізі оңдайынҷа тудынчалар//

//1 ученик) пу «Кöйтік тÿлгÿдеңер нымахта» чоохталча Тÿлгÿдеңер паза Саасхан хустаңар.

2 ученик) -Тÿлгÿ кӧйтίктенίп, сÿменең Саасханның алты палазын сурап алча.

-Ниме ол тίпче?

3 ученик) -Тÿлгÿ тίпче: «Халын тайғалар арали чӧрίп синίн палаларыңнаң артых хус кӧрбедίм, алты палаңны магаа пирзең, чир ÿстÿндегί аймах тίллернί прай пίлерлер».

-Нинҷе хати ол алаахтырча саасханны? (Ол саасханны 2 хати алаахтырча)

-Йа, олганнар, чуртаста андагох. Кізее угаа сизіктіг поларга кирек, киртінҷектер хыйалга даа кір парчалар. Че, пос алҷаазынаң кізі ÿгренче, сала хыйға, сала  сизіктіг пол сыхча. -Сірер дее, олғаннар, чой полбасха кÿстеніңер. Піліңер мындағ «алтын правило» - кізее чахсы иткені – чÿс хати артых пол парып айланча. Кізее хомай иткені – ідӧк хомайнаң посха айланча.

-Нимее ÿгретче пісті пу «Кöйтік тÿлгÿдеңер нымах»? (Пу «Кöйтік тÿлгÿдеңер нымах» пісті ÿгретче чой полбасха, тÿлгÿ осхас кӧйтік полбасха – ол кізінің хомай хылығы)

-Паза нимее ÿгретче? (пу нымах мині ÿгретче сизіктіг поларға, пос палаларына ачынарға, пос палаларын пірдеезіне пирбеске)

- Саасхан кемге тööй, хайдағ омалығ?(Саасхан киртінҷек оңдайлығ, читіре сағын полбинча)                                                                            

-Хайдағ іҷелернең тиңнестірерге чарир саасханны? Пос палаларын тастапчатхан іҷелердең, йа? Йа, чуртаста уғаа ситкі поларға кирек, ибіре прай хыринаң сағынарға, цель – кӧстег, план  турғызарға, аннаң аны толдырарға кÿстенерге.

V. Тынанҷаң тус. Ойнапча сарын «Агын хустар» https://www.youtube.com/watch?v=kCU7fJHoWo8

Сарын хоостыра оңдайын паза полчатханын хыймыраныс иділістері пастыра кöзідіңер:

-Харачхай учухча;

-Тÿлгÿ кöйтіктенче;

-Саасхан сайрапча;

-Саасханның палалары піҷірепче;

-Сеек-маастар ыыласча;

-Ағастар сууласча;

-Алып Хара хус, ханат саап, айас тигірзер ööрлепче!

3. «Килiстiре сöс турғыс» методика оңдайы. Ÿгренҷiлерге иртiрiлген сöстiг текст пирiлче, олар чоохты хығырчатхан туста килiсчеткен сöстер турғызып одырчалар. Мында олғаннар ööн матырларнаң танысчалар.

Хара пуруннаң чурт салынып,

(Ала Саасхан)чуртаптыр.

Хызарып киліп кÿн сыхса,

(Алты палазын) астатпин…

Аны кöйтігі сарығ (Тÿлгÿ),

Харахтарын чÿгÿрте кöріп,

Ағынаң айланған (Алты Турна)

Алығ позымны ÿгреткеннер.

Хустың чапчаңы (Харачхай)

(Хара хусха) хабарлапча.

4.  Саасхан, Тÿлгÿ, Хара хус сöстерге пiлдiрiстер сағынып алыңар, кластер пÿдiрiңер (öмелернең  тоғынчалар).

 (Ÿгретчi олғаннарға полысча, хоза пiлдiрiстер чоохтапча алай пилен пiлдiрiстер пирче, олғаннар оларны 2 чара пасчалар).

1.Тÿлгÿ хайдағ? (хыйға, кöйтiк, кÿстiг, табырах, алығ, киртiнҷек, чой, махачы, хомай)

2. Саасхан хайдағ? (хыйға, кöйтiк, кÿстiг, табырах, алығ, киртiнҷек, чой, махачы, хомай.)

3. Хара хус хайдағ? (чiтiг, хыйға, кöйтiк, кÿстiг, табырах, алығ, киртiнҷек, чой, махачы, хомай.)

4.Харачхай хайдағ? (чiтiг, хыйға, кöйтiк, кÿстiг, табырах, алығ, киртiнҷек, чой, махачы, хомай)

VI. Ÿзÿрiг салтарлары.  

1. «Öнетiн алҷаас» методика оңдайы. Ÿгретчi, олғаннарға текстті хығырар алнында чахсы истер паза содержаниенi сизiнер ÿчÿн öнетін алҷаас идерiнеңер, кöстег пирче. Хайдағ-да чардыхта хығырчатхан туста öнетiн алҷаас идiбiсче. Олғаннар ол алҷаасты сизiнерге киректер. -«Ситкіп истіңер, алҷаазым тÿзедіңер - хайдағ матырларны саба хығырам»

Ах кöгістіг Саасхан (Харачхай),

Сеек-маас тудып, учухча,

Пÿÿр (Тÿлгÿ) чурты істінде

Пу чоохтарны ол исче.

Ах чазының ортызында,

Кизек таллар аразында

Хара Харға (Ала Саасханның) чуртаанын

Кÿстіг Аба (Кöйтік Тÿлгÿ) піл салған.

-Ағыннаң айланған Читі öртек (Алты Турна)

Алығ позымны ÿгреткеннер:

Паза килзе, Кÿстіг Абаа (Кöйтік Тÿлгее)

Пір пала пирбе»,- тееннер.

2. Оңарынып хығырғанын тилідеріне кöніктіріг (упражнение на развитие осознанности чтения)

VII. Пос сағызынаң ÿлезерi.                                                                                                                        Урокта чöпсiндiм…                                                                                                                             Мағаа чапсых полды…                                                                                                                     Минiң мындағ сағыстар тöрiдi…

VIII. Ибдегi тоғыс. Видеоролик  «Сöбіренең хығырчабыс» https://nbdrx.ru/pdf/bx0000242.pdf

Сыныхтағлығ лист.

ПРИЛОЖЕНИЕ 1  

ПРИЛОЖЕНИЕ 2