Кичээл планы, презентация Чуве ады. 5 класс
план-конспект занятия (5 класс)

Кичээл

Тыва дыл

Класс

5

Кичээлдин хевири

 Чаа тема тайылбыры.

Темазы

Чугаа кезектери.Чүве ады.Чүве адыныӊ ниити утказы болгаш грамматиктиг демдектери

Кичээлдиң сорулгалары

Ɵѳредир:  Эге класска алган билиглеринге даянып, чугаа кезектерин болгаш чүве адының утказын база грамматиктиг демдектерин ѳѳредири, Чүве ады деп чүл? деп утканы уругларга билиндирер.

Кижизидер: Тѳрээн черинге, бойдуска,дылынга ынак болур кылдыр патриотчу үзел-бодалды оттуруп хевирлээр.

Сайзырадыр: Ѳѳреникчилерниӊ дыл- домаан янзы-бүрү онаалгалар дузазы-биле сайзырадыр.

Планнаттынган түңнелдери

Предметтиг түннелдер.

Ɵɵредилгениӊ бот-тускайлаӊ бүгү талалыг кылдыныглары: Эге класска алган билиглеринге даянып, чуве адының грамматиктиг утказын  билип алыры;

Ɵɵредилгениӊбашкарылгалыг бүгү талалыг кылдыныглары: ɵɵредилгениӊ сорулгаларын салып билиринге, оларны кууседириниӊ аргаларын тып билиринге, бодунун ажыл-чорудулгазыныӊ туӊнелин унелеп билиринге ɵɵренири;

Ɵɵредилгениӊ угаап–шиӊгээдир бүгү талалыг кылдыныглары: домактарның иштинден чуве адын тып билири, илередир утказын, харыылаар айтырыгларын, чугаазынга чечен-мерген ажыглап  ɵɵренири;

Ɵɵредилгениӊ харылзаа чоргузар бүгү  талалыг кылдыныглары: башкызы -биле, эш-ɵɵрү-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея үндүрүп шыдаары, бодалын чиге, дорт илередири, ɵске кижиге үнелел бээри.

Метапредметтиг туннелдер

Бодунун бодалын шынзыдып, чижектерге бадыткап, ɵскелерниӊ медээзин дыӊнап, хүлээп билири;

Бодундан бичии назылыг кижилер, эш-ɵɵрү, улуг кижилер-биле аразында чɵптүг диалог чорудуп билири;

Ажылды күүседирде, ниити сорулгаларны салып, оларны шиитпирлээр аргаларны тып билиринге чанчыгары;

Бодунуӊ болгаш эжиниӊ ажылын шын үнелеп, кады ажылдажылганы чорудуп билири.

ϴѳредилгени шын организастаары

Өөредириниң аргалары

Өөредириниң хевирлери

Индивидуалдыг (бот-тускайлан), эжеш ажыл, бɵлүк ажыл,

Өске эртемнер-биле харылзаазы

 тыва дыл, орус дыл.

Кичээлдиң дерилгези

Компьютер, экран, проектор, карточкалар, интерактивтиг самбыра

Кичээлдиӊ кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчилерниң

ажыл-чорудулгазы

Удур-дедир харылзажырының хевирлери

Бүгү талалыг өөредилге

ажыл-чорудулгазы

I.Организастыг кезээ

Чедип алыр түӊнел

Уруглар-биле мендилежири.

Экии, алдын хүнүм!

Экии, ак-кѳк дээрим!

Эрес, хѳглүг уруглар бис,

Эртем-билиг далайынче

Эштип-шымнып кирээлиңер!

Кичээлге хɵглүг хɵɵн киирип, сонуургалын оттурары,кичээлди организастыг эгелээри.

 Баштай бир холун чада тудар, ооӊ соонда бирээзин чада тудар. Холдарын ɵрү часкааш, оожум бадырар.

II. Билиглерни шилилгелиг тургузар кезээ.

Түңнел

Эрткен кичээлде чүү деп теманы ɵɵренип эрткен ийик бис,сактыптаалынарам,уруглар.

А) - Сѳстер кандыг аргалар-биле чогааттынып турарыл?

- Морфологтуг дээрге кандыг?

- Синтаксистиг дээрге?

Б) Сѳстерниң тургузуун сайгарар. (самбыраже үнер).

Аалчылыг, кыштаглар, инек-караа, сарала, эмнелгелиг.

- Чаа сѳстер морфологтуг болгаш синтаксистиг арга-биле тыптыр.

- Морфологтуг, синтаксистиг аргалар-биле.

- Дазылыга чогаадылга кожумаа немежирге: эмчи, малчын.

- Ийи дѳстүң каттышканындан чаа сѳс тургустунар. Чижээ: саржаг, ак-ак.

Арткан ѳѳреникчилер кыдырааштарынче киир бижиир.

Класс-биле ажыл

ІІІ. Мотивация.

(сорулга салыры, теманы тывары)

1.Кичээлдиӊ темазын тодарадыры.

Чаа теманы тып тодарадырда, кроссвордту тыптырар.

Υлегер домактарда хɵй сектер орнунга утказынга дүгжүр сɵстерни тыптырар.

1. Олутта   …   чок, чыдында чыргал чок.

2.… билбес кижи ʏнʏ чоктан дора.

3.Адап ханмас эргим сɵс … .

4.Демниг сааскан …  тудуп чиир.

5.Сɵглээн сɵс, керткен … .

6.….  кижилерниӊ аразында харылзажырыныӊ чепсээ.

7.… сɵзʏн ажырып болбас, ие сɵзүн ижип болбас.

- Кроссвордта  сɵстер кандыг айтырыгга харыылаттынарыл? Кроссвордувуста онзаланып турар үжүктер-биле чүү деп сɵс үнүп келди?

- Ынчангаш, бо кичээлде кандыг чугаа кезээн ɵɵренир-дир бис?

- Шын-дыр, эр-хейлер! Бо кичээлде бис «Чүве адының утказы болгаш грамматиктиг демдектери» деп тема ѳѳренир бис.

-Ооң мурнунда бо теманы ѳѳренип турган-дыр силер бе?

- Чүве адының дугайында чүнү сактыр-дыр силер?

-Ынчаарга, силерниң хѳй кезииңер чүве адының утказын болгаш айтырыгларын билир-дир, а чамдыктарыңар бо кичээл үезинде сактып кээр боор.

-Чүве адының грамматиктиг демдектериниң дугайында ѳѳренген силер бе?

- Бо теманы ѳѳренгеш, чүнү билип алыр силер?

Тыпкан ɵɵреникчи үлегер домакты номчуптар

1.Олча

2.Υжүк

3.Ава

4.Теве

5.Ада

6.Дыл

7.Ыяш

-Чүү?

(уругларнын харыылары)

 - чүве ады

- Бɵгүн кичээлде чүве ады деп чугаа кезээн ɵɵренир бис.

- Ийе.

- Кым? чүү? деп айтырыгларга харыылаттынар.

- Чүвелерни кѳргүзер, чүвелерниң адын илередир.

- Чок.

- Чүве адының грамматиктиг демдектерин билип алыр бис.

Класс-биле ажыл

кичээлдиң темазын тодарадыры; кичээлге ажылдаарының сорулгаларын салыры.

бодунуң бодалын илередип, шынзыдары.

Ɵске кижиниң харыызын дыннап, сайгарары; чугааже шын киржири; бот-боттарын дыңнап билири.

Чедип алыр түӊнели

Кичээлдиӊ темазын тодараткаш, уруглар боттары кичээлде чедип алыр сорулгаларны салыры. Υлегер домактарныӊ дузазы-биле күш-ажылга ынак, эртем-билигже сундулуг, берген сɵзүнге ээ болуру.

ІV. Чаа билиглерниӊ шиӊгээдип алыышкыны.

-Бисти долгандыр турар хѳй-ле чүвелер бар. Чүве бүрүзү аттыг боор.

-Чижээ: бо чүвениң адын чүү дээрил?

- Бо кым?

- Класс иштинден чүвелерни адап кѳрүңерем.

1) -кым? чүү? деп айтырыгларга харыытаттынар сѳстер чүнү кѳргүзерил?

- Оларны чүү аттары деп бодаар-дыр силер?

-Кончуг эки-дир.

2) Олар кандыг айтырыглага харыылаап турар?

-Чаңгыстың санында чүве аттарын солагай одуруг адаар, оң талакы одуруг кѳвүдедир.

Чижээ: сандай - сандайлар

3) чүве ады саннарга ѳскерлир.

4) чаан деп сѳстү падежке ѳскертиптер бис бе?

Чүве ады падежтерге ѳскерлир.

5) чүве ады тускай чугаа кезээ.

- ном

- ѳѳреникчи

- соңга, стол, сандай, самбыра.

- Чүвелерниң адын кѳргүзер.

- Чүве аттары

- Кым? чүү? кымнар? Чүлер?

- чаан, чаанның, чаанга, чаанны, чаанда, чаандан, чаанче.

Класс-биле ажыл

Бот-тускайлаӊ

бар билиглерин сайзырадыры; боттарының билиинге даянып алгаш, башкының айтырыгларынга шынзылгалыг харыыларны бээри; аас чугаазын, дыл-домаан, кругозорун сайзырадыры, сөс курлавырын байыдары; номда сөзуглелге болгаш бодунун билиинге даянып алгаш,   чогаадыкчы ажылды күүседири,

өске кижиниң харыызын дыӊнап билири; бөлукке үе-чергелери-биле кады ажыл-чорудулганы, үезинде чугааже шын киржири, бөлүкке бодунуң киржилгезиниң харыысалгазын билири; бодунуң бодалын илередип, шынзыдып билири.

өске кижиниң харыызын дыңнап билири; чугааже шын киржири.

ном-биле ажылдап билири

     Чүве адын орус дылда чүү дээрил? Кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?                                        

Ɵɵреникчилерниӊ аас-биле харыызы.

- Имя существительное. Кто? Что?

3. Номда мергежилгени ыыткыр номчуткаш, тɵрээн дылын билири – дээди хүндүткел деп чүүлдү билиндирер.

Ном-биле ажыл. Мергежилге 214

Боттарыныӊ сɵс курлавырын байыдып, бодунуӊ билиинге даянып алгаш, мергежилгеде домактарнын дузазы-биле торээн дылын кижи бүрүзү эки билген турар ужурлуг деп чүүлдү тайылбырлаар.

V. Мага-ботка гимнастика.

Презентацияда бижээн одуругларны номчувушаан, башкының шимчээшкиннерин ɵттүндүр кылыр.

Бедик-бедик дагларым

Калбак-калбак ховуларым

Агып чыдар хемнерим

Арга-эзим иштинче

Арыг агаар тынаалам.

VІ. Быжыглаашкын

1.Оюн. «Кичээнгейлиг бол».

- Сѳстер адаарымга, кым? деп айтырыгга харыылаттынар болза, ногаан ѳңнүг карточкалар кѳдүрер силер. Чүү? деп айтырыгга харыылаттынар болза, кѳк ѳңнүг карточкаңар кѳдүрер силер.

Хар, эмчи, торлаа, малчыннар, аяк, ѳглер, ажылчын, терек, час, чолаачы, номнар, шугум, Алимаа.

-Кижилерни кѳргүзүп турар сѳстер кандыг айтырыгга харыылаттынар-дыр?

- Кижиден ѳске чүвени кѳргүзүп турар сѳстер кандыг айтырыгга харыылаттынарыл?

- Кым? кымнар?

-Чүү? чүлер?

Бот-тускайлаӊ,

эжеш болуп ажылдаары  база   бɵлүктеп ажылдаары

Эжи-биле кады ажыл-чорудулганы кылыры, харыысалгазын билири; бөлүкке чугааны шын чорудуп билири,

санал-бодалдарын солчуру, өске кижиниң харыызын дыңнап билири.

өөредилгелиг сорулгаларны шиитпирлээри-биле эргежок чугула сөстер, домактарны тодарадып билири.;чаа теманы шиӊгээдип алганын баш бурунгаар айтыры.Сагынгыр-тывынгыр чорукка ɵɵренири.

Чедип алыр түӊнели

VІІ. Бот-үнелел.

- Бѳгүн кандыг чугаа кезээн ѳѳрендивис?

- чүве адының дугайында чүнү билип алдыңар?

- чаныңарда сигналдыг карточкалар бар. Ооң дузазы-биле кичээлден кайы хире билип алганыңарны кѳрүптээлиңер. Ногаан ѳң – эки билип алдым.

Кѳк ѳң – чедир билип албаадым.

Сарыг ѳң – чүнү-даа билбээдим.

-Чүве ады.

- Чүве ады чүвелерниң адын илередир.

- Чүве ады кым? чүү? деп айтырыгларга харыылаар.

- чүве ады тускай чугаа кезээ.

- чүве ады саннарга, падежтерге ѳскерлир.

Класс-биле ажыл

Шүгүмчүлелдиг боданып билири, ɵскениӊ бодалын, туружун үнелээри.

Чедип алыр түӊнели

Кичээлде чүнү билип алганын, чүнү билип албаанын, солун, солун эвес болганын бодунга үнелеп билири.

VІІІ. Онаалга

Ийи онаалганын кайы-бирээзин күүсет:

1. § 31, 32 дүрүмнерни ѳѳренир.

2. Мергежилге 217 (шупту кылыр)

Дневнигинге шилип алган онаалгазын бижип алыр