Кичээл планы, презентация Тодаргай болгаш туугай чуве аттары 5 класс
план-конспект занятия (5 класс)

Теманың  ады: “Тодаргай болгаш туугай чуве аттары”

Клазы: 5

Кичээлдиң хевири: Чаа  теманың  тайылбыры

Өөреникчилерниң  ажылдаар  хевирлери: бөлүк, бот-тускайлан, эжеш  ажылдаары.

Сорулгалары:

1. Өөредиглиг: чүве аттарынга хамаарыштыр уругларның алган билиглерин быжыглаар. Тодаргай болгаш туугай деп терминнер-биле таныштырар. бот-боттарындан ылгап, тып билиринге өөредир.

2.Сайзырадыглыг: уругларның чогаадыкчы угаан-бодалын болгаш бот-идепкейин сайзырадыр, оларның сөс  курлавырын делгемчидер, байыдар.

3.Кижизидилгелиг: тѳрээн чер дугайында шүлүктү сайгарып коргеш, тодаргаш болгаш ниити чүве аттары-биле бот ажылды чорудуп тура, төрээн чери Тывазынга ынак болурунга кижизидер.

Өөреникчилерниң  чедип алыр  билиглери:

Бот –тускайлан онзагайлары:        

1.Өөренген темазынга  сонуургалын оттурар  байдалды тургузар.

2. Бодунун билиин сайгарып, күүсеткен ажылын шын унелеп, демдек салып билиринге  чаңчыктырар.

3.     Өөредилгенин утказын, ажыктыын  медерелдиг  сайгарып билири.

Метапредметтиг

1. Салдынган сорулгага дүүштур кылыр ужурлуг ажылды планнап, хайгаарап, оон түңнелинге чедеринин болдунар аргаларын тодарадып билирин өөредир.

2. Бодунун бодалын шын  дес-дараалаштыр илередип, өске эш-өөру-биле диалогту тургузар. Бодунун харыызын, өөренген билиинге даянып алгаш, шынзыдары.

3.Эрткен  темага хамаарыштыр билиглерин аразында айтыржып, арга-суме катчып, ол ышкаш кылыр ажылын үлежип билири

4. Билиг бурузу бодунуу – биле кандыг ажыктыгыл, амыдыралга канчаар хереглеттине бээрил деп чувени уруглар-биле сайгарар.

Предметтиг.

1. Өөренген билиглелеринге   бодунун бодалын шын, дес-дараалаштыр илередип билири.  

2. Тодаргай  болгаш  туугайчуве аттарнын  тып, айтырыг  салып  билиринге  өөредири.

Кичээлдиң  дерилгези: Компьютер, проектор, экран.

Педагогтуг технология:  Медээ-коммуникативтиг технология, кадыкшылды камгалаарының номчуп, бижип тургаш сайгарылдыр боданырын сайзырадырының технологиязы, оюннарлыг технология, проблемниг технология.

Ажыглаан арга-методтар: башкының сөзү, деңнелге, беседа, хайгаарал, өөреникчилерниң бот-тывынгыр ажылы, көргүзүп тайылбырлаарының методу, дилеп тыварының методу, индукция, анализ, синтез.

Өске эртемнер-биле холбаа: информатика, орус дыл, төөгү, чогаал.

Кичээлдиң  чорудуу:

1. Мотивация. Организастыг кезек.

Слайд 1.

- Эки хүннүң мендизи-биле, уруглар.  Чурукта хүнчүгешче холдарыңарны сунгаш, ооң чылыг херелдерин бодуңарже сиңирип алгаш, ам чылыг херелдерни чаныңарда эжиңерже хүлүмзүрүг-биле дамчыдыңар. Бот-боттарывысче көржүпкеш, хүлүмзүржүптээлиңерем. Чүге дизе «хүлүмзүрүг – сагыш-сеткилдиң чырыдыкчызы» дээр ышкажыгай.

-Мындыг өөрүшкүлүг  байдал-биле кичээлди эгелээлиңер.

-Ынчангаш бо хире чылыг, чырык эки хүнде шупту 4-5 демдектерге харыылаарыңарны күзедим.

Столдар  кырынга өөредилге ному, кыдырааш, янзы-бүрү  смайликтер, сигналдыг карточка, демир-үжүүңер   чыдар. Шупту  белен  болза  шын олуруп алыр.

2. Катаптаашкын

а). Онаалганы хынаар.

б). Айтырыг-харыы

- Эрткен кичээлде кандыг тема ѳѳренген бис, уруглар? (чүве аттарының дугайында).

- Чүве ады деп чүл? (чүвени илередир болгаш кым? Кымнар? азы Чүү? Чүлер? деп айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээн чүве ады дээр).

- Чижектерден адаптыңарам. (стол, сандай, парта, демир-үжүк, номнар, кыдырааштар).

Слайд 2.

в). Словарьлыг диктант.

Куш, чаъс, шуурган, тууйбу, ие, сыырткыыш, ыттар, даг-дүгү, хѳмүр-даш, балааш, циркуль, аялга.

Диктантыны уруглар боттары хынаар.

• Диктантыда сѳстер кандыг айтырыгга харыылап турарыл        ?

3. Кичээлдиң  темазын, сорулгазын  тодарадыры. Проблема  салыры

Слайд-биле  ажыл.

-Клазывысты долгандыр  көрүңерем. Чүлер, кымнар бар-дыр?

Стол, сандай, ном, самбыра, эжик,башкылар, өөреникчилер. Олар кандыг чүве аттары болурул?

-Оон ынай кандыг чүве аттары барыл? Эки боданыпкаш тыптаалыңарам.

Хүлүмзүрүг, найырал, бодал.

-Ынчангаш бөгүн чүү деп тема өөренир-дир бис? Ай, хүнүн  бижээш теманы бижиир.

Ам кичээливистиң  сорулгазын  салыр бис.

-Тодаргай болгаш туугай чүве аттарының бот-боттарындан ылгалын билип алыр бис.

Чугаавыска шын ажыглап өөренир бис.

Көөр  айтырыгларывыс:

1. Кандыг чүве аттарын тодаргай болгаш туугай дээр бис.

2. Тодаргай болгаш туугай чүве аттары чүнүң-биле ылгалып турар?

4.Чаа билигни шиңгээдип алыры.

а) Схема – биле ажыл.

Тайылбыр ажылын чорудар.

 б) Ном-биле ажыл. Номда дүрүмнү номчуур.

Мергежилге 221 (бижимел-биле). Шүлүктү аянныг номчуур, утказын сайгарар. Кижизидилге ажылын чорудар.

 Кыдырааштарын ажыткаш, тодаргай болгаш туугай чүве аттары деп ийи ангы бѳлүкке чарып бижинер.

         Кижи бурузу торээн чуртунга ынак болур. Оон каас-чараш бойдузун унелеп, ырлып-шулуктеп торээн черинге ынакшылын илередип чоруур болзувусса эки деп чугаалаар. Мергежилгени түңнээр.

в) “Бодалдар хевизи” деп арганың дузазы-биле бөлүктеп ажылдаары.  Классты 3 бөлүкке чарып алыр.

1-ги бөлүк. Тодаргай чүве аттарын азып белеткээр (орус, тыва дылда болур).

2-ги бөлүк.  Туугай чүве аттарын азар.

3-кү бөлүк. Байырлалдар, солуннар, кинолар, аттары азар.

Бөлүк бүрүзүнден 1 өөреникчи кылган ажылын камгалаар. Тодаргай чүве аттарының, туугай чуве аттарынын чуну илередип турарын тайылбырлаар.

в) Сула шимчээшкин.“Хеп чууру”. Хеп чуурунуң  шимчээшкиннерин кылыр.

г) Эжеш ажылдаары. Ажылчын саазында бердинген онаалганы эжи-биле кады кылыр. Сөстерниң аразындан утказы-биле ылгалып турар артык чуве аттарын айтынар.

Чурт, амыдырал, кээргел, сагыш;

Ширтек, аптара, ыры, кидис;

Каткы, хевис, дааш, ун;

Чаъс, хар, долу, хамаарылга.

 Кылган ажылывысты түңнээлиңер.

Тодаргай  чуве аттарынга  дараазында  чүве аттары хамааржыр:

• Кижи холу-биле тудуп, дээп болур чүүлдер
• Кижиниң караанга кѳстүр чүүлдер
• Кулаанга дыңналып кээр чүүлдер
• Думчуунга чытталып кээр чүүлдер.

5. Чаа теманы быжыглаары.

а) Мергежилге 223. (аас-биле кылыр). Бир өөреникчиге шүлүктү аянныг номчудар.

Туугай чуве аттарын тыпкаш, оларнын утказын тайылбырлаар.

б) Бот-тускайлаң ажылдаары.

Ол тып алган туугай чуве аттарын орус дылче очулдурар.

6. Кичээлдиң  түңнели (Рефлексия).

1. -Бо хүн чүү деп тема ѳѳрендивис?

   -Тодаргай чүве аттары кандыг болурул?

   -Туугай чүве аттары кандыг болурул?

2. Бо  кичээлден чүнү билип алдыңар. Кичээлде чүнү өөрендивис.

Чүнү билбейн бардынар. Сигналдыг карточкалар-дузазы-биле хынаптар бис бе?

 Тодаргай чуве аттары адаарымга кызыл талазын, туугай чүве аттарын адаарымга ак талазын көдүрер силер.

Ааржы, шугум, аялга, тон, эът, даг, чугаа, дилги, бодал, чыт, оорушку, найырал, ыры, эжик, ынакшыл, аас-кежик.

-Эр-хейлер! Кичээлде өөренген теманы билип алганыңар эки-дир. Ам кижи бүрүзү кичээлге канчаар ажылдааныңарны ажылчын кыдырааштың кыдыынга демдеглептер.+ демдек-кончуг эки,- казыыр демдек ортумак,

?  чүнү-даа билбедим дээни болур.(Уруглар бот-үнелелди бергеш, башкыже ажылчын кыдарааштарын дужаар).

3. Демдектерни салыры.

7. Онаалга бээри.

1. ϴѳренген теманы катаптап кѳѳр.

2. Мергежилге 226, арын 117.