План урока: "Чуве ады"
план-конспект урока (5 класс)

Класс: 5

Темазы: Чүве ады

(кичээл-маргылдаа)

Кичээлдиӊ хевири: кичээл-оюн

Сорулгалары: Чүве аттарын чугаага шын ажыглап, бѳлүктеп билиринге чаңчыктырар; чүвелерни сактып алырынга болгаш аас, бижимел чугаазын сайзырадыр; дириг амытаннарга болгаш чоок кижилеринге ынак болурунга кижизидер;

Дерилгези:, чуруктар, карточкалар, таблица, кроссворд, слайдылар.

                                                 Кичээлдиң чорудуу:

 I. Организастыг кезээ.

 а).   (Слайды № 1) – Тываныӊ төвү чүл, уруглар? Чурукта кандыг черлер көстүп турар-дыр?  Ону канчаар бижиирил? Чүге?

- Чылдын кайы уези-дир, уруглар? …

(Слайды № 2) - А бо чурукта чуу болуп турар-дыр? Мурнуку планда чуу бар-дыр? (өг).

-Чүү деп байырлал чоокшулап орар,уруглар??

1. б). Шүлүк-биле ажыл. «Шагаалаалам» Чап Чульдум.

Шагнын чаазы келди,

Шагаа хуну унду.

Саӊывысты салыыл,

Чаламавыс баглаал.

Чамбы дипке чалбарыыл,

Чажыывысты чажаалы,

Артыжанып, айдызанып,

Арыг кузел сузуглээл.

Салгын-хатка аныяктар

Чарыштырып чунгулаал.

Хорек-чурек холзедир

Хоглеп ойнап алыылы.

Чаагай чолдуг кузел

Чайгаар будуп турзун.

Шагаа белээн солчуулу

Чанчыл сагып чолукшуул.

в). - Бо шүлүкте чүвелер аттары КАНДЫГ айтырыгга харыылаттынар-дыр, уруглар? (Кым? Чүү?)

г). - Чурукта чүлер бар-дыр?  (Слайд № 1)

        - Кым? Чүү? деп айтырыгларга кандыг чугаа кезээ хамааржырыл? (ч.а.)

        - чүү деп теманы катаптаар-дыр бис, уруглар?

        - Шын-дыр, эр-хейлер!

II. Тема-биле ажыл.

        а). Оюн-диктант «Сагынгыр бол!» Ажылдын сорулгазы: салдынган айтырыгны чангыс сөс-биле харыылап бижиир.

        - Бистерни азырап, өстүруп каан кижилер?  (ада-ие)

        - Чүү чылын удеп турар бис? (ыт)

        - Көшкүн чоннуӊ эӊ кол эдилели? (өг)

        - кижиниӊ өӊнүү? (ыт)

        - Ыяштардан чазын чуу чечектелирил? (буру)

        б). Ном-биле ажыл.  Мергежилге 214

        в). Карточка-биле ажыл.

Физминутка.

 Оожум-топтуг орар дээш,

Оорга-моюн шылай берди,

Ол-бо чукче эглип, херлип,

Олуруп-туруп шимчениил!

Бирээ,ийи,уш!

Бирээ,ийи,уш!

1.Шагаа байырлалыныӊ дугайында чугаа.( бирги одуруг ѳттунуп тургаш, домактар чогаадыр).Чижээ: Шагаада тыва оюннар ойнаар. Чоок кавыда аалдарче аалдаар. Хондур удувас...( улаштырар).

III. Быжыглаашкын.

1. Мини-чогаадыг  « Мээн ог-булем». (азырал дириг амытаннарнын шола аттарын база ажыглаар).
2. Кроссворд. (Слайды № 5) Таблицада тѳрел-бѳлүк аайы-биле аттарны тургузар.

          1.Эн эргим сѳс.

2.Эн чоргааранчыг сѳс.

3.Авазының эр дуңмазы.

4.Угбазының оглун даайынын адаары.

5.Кадайының азы ашааның дуңмазы.

6.Акызының кадайы.

- Уруглар, силер боттарынарның чоок тѳрел-дѳргүлүңерни хундулеп, адаарыңар ол болур. Азы ѳскээр адаар улус бар бе? Кижи каяа-даа чорааш, улуг улусту хундулээр, оларнын аттарын адавас ойзу адаар

3.Оюн «Чинчилер»,  ийи болукке чарлып алыр, хуу азы ниити чуве аттарын доктаавайн, узук чокка адаар. Кым боданы бээр азы доктааш кыннырыл, оюн устур. Кайы болук тура душпейн хой адаарыл, тиилекчилер болур. (5 хуу ч.а., 5 ниити ч.а.)

IV. Рефлексия.

- Кичээлге эки белеткенген-дир силер, чуве адын шингээдип алганынар база эки-дир, эр хейлер! (Слады № соолгузу)

        V. Бажынга онаалга: (уруглар кузээн онаалгазын шилип алыр).

Мергежилге 216. Дүрүм өөренир.

VI.Туңнел.

Күзээниңер бүдүп турзун

Бодааныңар бодаразын

Өршээ Хайыракан!

Аарыг – ажык ыңай турзун

Аас-кежик бээр турзун

Азыраан мал арбын болзун

Ажы-төл аас-кежиктиг болзун!

Курай-курай! Шагаа-биле!