Лум мутым лончылымаш (Обобщение темы "Имя существительное")
план-конспект урока (5 класс)

Теме: Лӱм мутым иктешлымаш.

Урокын цельже: «Лӱм мут»  теме почеш йоча – шамычын  шинчымашыштым тергаш

Урокын задачыже – влак:

• Туныктымо:
• - « Лӱм мут» теме  дене шинчымашыштым системыш пурташ;
• - Предложенийыште ӱ¢м мутын вержым палемден кодаш;
• Моштымаш:
• -  группышто пашам ыштыме навыкым вияҥдаш;
• - творческий шÿлышыштым вияҥден колташ, йылме лывыргылыкым пурташ.
• Воспитательный:
• Пӱртӱсым йöраташ,  тудым ужын мошташ, аралаш кумылаҥдаш.

Кучылтшаш оборудований: Марий йылме книга 5 класслан учебник, компьютер, проектор.

Урокын  эртымыже.

1. Организационный момент.

Салам лийже йоча-влак! Таче урокышко мый пеленем кече-влакым конденам. Кажнылан кум тӱрлö парт ӱмбалне кия. Ончалза да  кумылланда келышышым кушко мылам нöлтал ончыктыза. Шукыштын кидыштышт кече шыргыжеш. Мыят тендан гаяк шкемын кумылем ончыктем.

Тугеже урокым весела кумыл дене туналына веле.

Тетрадьыш числам,  класысе пашам возена.

Кызыт уремыште эр-кас юалге. Те шонеда таче вӱдшор тылзе манын, йоҥылыш лийыда.  Кайык йӱк шокта. Йоча-влак мо тиде тыгай шокта.

- Кайык мура.

- Кушто кайык мурен кертеш?

- Отышто, чодыраште, куэрлаште.

- Кушко ме логалынна? Сӱретым ончалза.(Ото сурет)

- Ме отышко верештынна.

- Тугеже ме таче урокышто унала отышко миен толына. Келшеда.

- Келшена.

2.Формулировка темы.  У теме.

1. Изимöр, эҥыр, пӱя, кол, снеге – тиде могай пагытын жапше?

- Кеҥеж.

Нине мут-влак могай йодышлан вашмутым пуат?

Мо?

Тугеже таче ме могай темым  ушештараш туналына.  Кö каласа?

Лум мут нерген.

3.Формулировка знаний.А ынде каласыза, кушеч пален налында, молан лум мут нерген ойлена, мутлан пале мут нерген огыл?

Лӱм мут öо але мо йодышлан вашешта. А нине мут-влакат мо? йодышлан вашештат да предметым ончыктат.

Чын. Мо тугай лум мут?

Лӱм мут – посна ойлымаш ужаш. Тудо кö але мо йодышлан вашешта да лица, числа, падеж дене вашталтеш. Предложенийыште лӱм мут чыла член лийын кертеш.

     2. Айста чыланат, сӱретым ончылына. Тиде мемнан ото.

Сӱретым ончен, предметым ончыктышо чыла мут-влакым возыза.

Кö шукырак шонен муэш.

Сурет почеш возен луктыт.

Тергена.

4. Физкультминутка. Таче мемнан урокыштына уна-влак шукын улыт. А иктыж дене те але палыме лийын одал. Кö тудо,  палнеда?

Палнеда.

Теве тудо. Ончалза, могай мотор вергемже. Кö тиде?

 Кукла.

Марла куклам кузе манына?

-  курчак

Тиде марий удыр Эвика. Тудо але изи, мураш-кушташ пеш йöрата. А те йöратеда?

Айста кушталтена. (куштат) кушталтенже пеш кертыда.

Эвикам теве тышке шындена, тендам шыргыж ончаш тӱҥалеш.

А ме изишак каналтышна, умбакыже пашам шуена.

4. Текст дене паша.

Ида мондо, ме тендан дене отышто улына. А те шарнеда, могай ото нерген ме шукерте огыл литератур урокышто тунемынна.

С.Г.Чавайнын «Ото» почеламутшо  нерген.

Тиде почеламутым чылан наизусть туненмында. Марина автор нерген изи сообщенийым ямдылен да почеламутшымат  наизусть лудеш. индивид. работа.Чылан шке гыч лудын лектыт.

Почеламутым лудмеке, могай кумыл лектеш?

Йӱштылаш кайыме шуэш, снегым кочмо шуэш, кайык йӱк йырваш шокта…

 5. 1. Группо дене паша.

Айста почеламутышто рӱдö (ключеваой) мут-влакым муына.  Икымше ряд 5 туналтыш строкам лудеш да мут-влакым текстыште карандаш  дене палемда, кокымшо ряд моло срока гыч кычал муэш.

Ото, ер, пушенге, саска, шушпык, памаш, шудо, пеледыш.

Ваш-ваш тергат.

Нине мут-влак чылан икгай огытыл. Мо дене ойыртемалтыт? Кö пален налеш.

Шӱшпык мут чонан предметым ончыкта.

5.2. Кузе шонеда, мемнан отыштына эше могай янлык илен кертеш. 

Рывыж, мераҥ, пире, шоншо.

Нуно чыланат Им. падеж ед.числаште шогат.

5.3 Доска дене паша. 2 йоча.

Айста ото мутым падеж  дене  марла да рушла вашталтена?

Им.п. ото              им. п. роща

Р.п. отын                  р.п. рощи

Д.п. отылан              д.п. роще

В. п. отым                в.п. рощу

М. отышто               Т.п. рощей

Н.п. отышко             п.п. о роще

О.п. отеш.

5.4. Икгайлык да ойыртемым муына  Ме ойленна ыле, марий йылме ден руш йылме коклаште могай ойыртем уло. Марий йылмыште – 7 падеж, руш йылмыште – 6 падеж. Марий йылмыште чонан предмет 4 падеж дене вашталтеш, а руш йылмыште чыла падеж дене вашталтеш.

Лум мутын руш йылмыште склонений ден родшо уло. Марий йылмыште тудо уке.

5.5  Лӱм мут эше лица дене вашталт кертеш.

Почеламутышто лица дене вашталтше лӱм мутан предложенийым лудын пуаш кулеш.

Пеледышыжат, лышташыжат. 3 л ед.числаште шогат.

5.6. Доска дене паша. Предложенийым синтаксически лончылымаш.

Тудо ото гыч ерышке яндар памаш йога. (повест., воскл. огыл, простой, кок сотаван, распростр., нелемдалтын огыл).

5.7. Лӱм мутым умылтарыше картым ыштена.( карта понятий)

А ынде тушкан лӱм мутым морфологически лончылена да тунамак лӱм мутым умылтарыше картым ыштена.

Ерышке – лӱм мут, туналтыш формыжо – ер, нарицательный, чондымо, н. п, ед. ч., предложенийыште умл. член лиеш.

5.8. Лӱм мутым умылтарыше картым ыштена.( карта понятий)

        могай йодышлан вашешта?

Вашталтдыме палыже-влак

Вашталтше палыже – влак

предложений член

5.9. Ик лӱм мутым тиде карт почеш вашталтыза.

6. Рефлексии. Мо тыланда урокышто келшен?

                    Мом ум тачысе урок гыч пален налында?

Ынде ото гыч классышке толаш жап. Могай кумыл дене урокым мучашледа, шке кумылдам ончыктыза? Шыргыжше кече.

Урокышто сайын пашам ыштыше-влаклан отметкым шындымаш.

Мöнгысö паша.

«Ото» почеламутым ойлымаш семын возен толаш. Ик лӱм мутым лончылаш.