Мастер-класс "5 класска класстан дашкаар номчулга"
методическая разработка (5 класс)

                                                           Мастер – класс

«5-ки класска  төрээн чогаалга класстан дашкаар номчулга»

Мастер-класстын сорулгазы :

 кичээлге киржип келген башкыларга   теманы тайылбырлаарының арга-методтарын көргүзери.

Практиктиг хереглели:  5-ки класска басня жанрын өөредип тургаш,  ажыглап болгу дег технологиянын  таныштырылгазы.

 Сорулгалары:

 Мурнунда кичээлдерге өөренген чогаалдарынга даянып, эрте-бурунгу басня бижикчизи Эзоп-биле, ооң  басняларын  мастер –класска   амгы үенин чаа технологиязын ажыглавышаан   үлегер домактарга  көргүзүп, таныштырар;

 Кичээлге  мнемоника  аргазын   ажыглаар методтуң дузазы-биле  өөренген баснязынын өөредиглиг кезээн онзаландырып ундурери.

• Дерилгези: компьютер, проектор, экран, презентация, карточкалар.

Ап болгу дег туннелдер:  дыңнааны арга- методтарны  кичээлдерге ажыглап болур.

Мастер – класстың чорудуу:

1. Организастыг кезек.

Хүндүскүнүӊ  мендизи –биле ажыл –ишчи, эрес-кежээ  башкылар! Мастер –класс силерге ажыктыг, өөредиглиг болурун күзедим.

2. Мотивация.   Кичээлдин киржикчилериниң сонуургалын оттурары:
3. (Кичээлдин бо кезээнге янзы-бүрү аргаларны ажыглап болур: оюн, кроссворд, ребус, тывызык, д.о.ө.)

- Самбырада бижээн үлегер домакты кым номуптарыл?  Слайд 1

«Багын сѳглээрге, бачыды арлыр».

Бачыт деп сөстүн синоними-бак. Ынчаарга «Багын сѳглээрге, бачыды арлыр» дээрге чүү дээн болду?

- Ол дээрге бир кижиниң четпес талаларын чугаалап бээрге, аажы-чаңында багай талалары арлыр, эвээжээр дээни ол.

-Шын-дыр,  бачыдындан адырлып ап чоруурун суртаалдаан  үлегер домак ышкаш, чогаалдарнын жанрын чуу  дээрил? Ону бижээн чогаалчының  адын тып алырынга бердинген кроссворд дузалаар

Кроссворд –биле ажыл: Слайд 2.

1.-Тывызык: Эки аъттын киштээни дег үннүг,

Эки куштун ушканы дег сынныг.  (Дээлдиген)

Слайд2

2.-Кымнын сѳстери-дир? (1 кижиге ночудар)

Кедизин-даа шынарын-даа

Херексевес кижилернин

Ажылынын туңнелдери

……… кончуг дөмей (Арзылан)

3.«Баштай мени эки номчааш, боданзыңза,

Бажың мээзи орталаныр,

Чулчурбастап, мактанмастап, чугаа-сөзуң чазалыр деп»-…. сөглээн (Ном)

«Куруг эвес, чык долу иштиг-дир мен,

Курум безин үстүр четкен мени көрем (Портфель)

                                           Слайд 3.

-Доора дургаар чүү деп сѳс үнүп келди. (Эзоп) Слайд 4 .(Хѳрек чуруу)

Кымыл ол? Азы?

Янзы-бүрү  харыылар: Эзоп басня бижип чораан автор,…)

-Шын-дыр Эзоп дээрге эрте-бурунгу басня бижикчизи-дир.

Тоолчургу чугаа ёзугаар алырга, бистин эрага чедир 6 векте чурттап чораан, шоодукчу, чалча-кул.  Эзопту гректер басняның баштайгы мастерлеринин бирээзи  деп санап чораан. Ынчангаш Эзоптун ады басня жанры-биле сырый холбаалыг: гректер болгаш римнер боттарынын 500 ажыг басняларын Эзоптун баснялары деп адай бергеннер. Ооң дыка хѳй баснялары бүгү делегейни эргип, чамдык чогаалчыларның чогаадыкчы хей-аъдын кѳдүрген. Улуг орус баснячы Иван Крылов Эзоптун басняларынын сюжедин ажыглап, дыка хөй басняларны бижээн.

Чурук-биле ажыл.

Харыылары: « Дилги биле каарган», «Дилги биле Виноград», «Бөрү биле Хураган».

А дараазында басняларнын аттарын тывынар: « Рак, Куу болгаш Шортан», «Көрөнчүк биле Сарбашкын».

-Шын-дыр, эр хейлер,  Эзоптун чогаалдарынын сюжеттерин орус чогаалчылар Хеминцер, Дмитриев болгаш өскелер-даа болбаазырадып, каш-даа янзы кылдыр эде бижээннер. Эзоптун баснялары чүгле шүлүк тургузуунда эвес, а проза хевиринде  база бижиттинген.

Басняның өске чогаалдардан ылгалы - маадырлары дириг амытаннар, эт-херекселдер болур. Олар чугааланып, кижинин кылдынынгларын кылып турар. Шак ындыг арганы аллегория аргазы дээр азы элдээртип сөглээр арга дээр. Оон ангыда баснянын сөөлүнге өөредиглиг кезээ турар.

      Басня жанры тыва литературада чаа тепкииш ап чоруур аныяк жанр, ону  сайгарып,  анаа чуруктар чуруп ажылдаары дыка солун, ынчалза-даа чамдык таварылгаларда шээжилээрде бергедежи бээр таварылгар бары чажыт эвес. Олег Сувакпиттин, Салчак Серенниң, Лидия Иргиттин  басняларны  өөренип тургаш,  мнемоника аргазы –биле өөренген түңнеливисте доктаадыр ажылга шоолуг эвес оолдар өөренип ап  эки демдектерлиг болгулааны өөрүнчүг.

3.Практиктиг кезээ.

- Бөлүк бүрүзүнге  баснялар бээр мен.

1 –ги бѳлук.«Языты –мелегей биле Койгун »

   Языты-мелегей биле  Койгун дурген маңнаарынга мөөрейлешкен дээр. Маргылдааның үе-шагын, болур черин дугурушкаш, тарап чана бергеннер. Ынчанмыже, койгун бойдустан чаяттынган кашпагайынга менээргенип, маңнаарынгче далашпайн, орук кыйыынга хөлестеп чыткаш, удуп каап-тыр. А языты-мелегей бодунуң оожумун билир болгаш, бар-ла шаа-биле кызып, дыштанмайн илгидип олурган. Ынчалдыр ол удуп чыткан койгунну эртип тиилээш, шанналды алган.

Даалгазы: Мнемотаблица тургузар.

Маадырларынга чурукту ажыглаар. (Языты-мелегей, Койгун)

Идеязы:  бойдустан чаяалгазынга менээргенип, херекке албайн баары-шын эвес. Карак-кызыл күш-ажылдын түңнелдери эки боорун угаадып турар).

үрелик сөстер-биле ажыл: Эжиңни эникке деңневе,

                                                  Бодуңну богдага бодава.

2 бөлүк. «Кескинди эът ызырган ыт».

Кескинди эът ызырган ыт хемни кежип ора, сугда бодунун дүрзүзүн көрүп каап-тыр. Сактырга-ла. Ында оон-даа улуг эът ызырган ыт бар ышкаш боорга, бодунуун октапкаш, өскениин былаап алыры-биле шурай берген. Ынчалдыр ол куруг калган иргин: бирээзин тыппаан, чүге дээрге оозу хоозун, а өскезин чидирип алган, чүге дээрге хем алгаш барган.

 (Баснянын идеязы: хотпак-чазый улусту кочулап –шоодуп турар. Холга кирген кежикке хумагалыг болур дээрзин угаадып турар).

үрелик сөстер-биле ажыл: Даартагы  чагдан,

                                                 Бөгүнгү өкпе дээре.

3-кү бөлүк. «Кымыскаяак биле Көге-буга». (Чуруу)

 Кымыскаяк суксай бергеш, кара сугну пактап чыда, сугга дуже берип-тир. Көге-буга чоогунда ыяштан бүрүнү чула соккаш, олче октап берген; кымыскаяк бүрүже үне халааш, дириг арткан.Ол өйде чоок кавыга аңчы доктаап, көге-буганы тудуп алыр дээш, шывык будуктарны белеткеп алган. Ынчанмыже кымыскаяк ол кадында аңчынын будундан ызыра каапкан, оон шывыктары шимей бээрге, көге-буга ужуп чоруй барган.

 (Баснянын идеязы: херек уеде чогенчиг амытаннар безин дузазын кадыптар дээрзин басняда угааткан).

үрелик сөстер-биле ажыл:  Эки кылган үүле, буян болуп эглип келир.

Түңнел: - Чугаавыс эгезинде үлегер домакты ажыглаан чылдагаанын тодарадып көрүнерем.

(Басня дээрге кижинин төлеп чок аажы-чанын сойгалап көргүспушаан, үлегер домактар ышкаш кижизидип турар чогаал болур).

Торгалыг сумузунун ниити билиг ортумак школазы

                                                      Мастер-класстың темазы:

«5-ки класска  төрээн чогаалга класстан дашкаар номчулга. Багын- сөглээрге бачыды арлыр».

                                                Баир Ч.У.-тыва дыл болгаш чогаал башкызы

                                                      Торгалыг-2019