9-ку класска класстан дашкаар номчулга кичээлиниң технологтуг картазы «Ие кижи - хүн»
классный час

1

Башкыкыӊ ады, фамилиязы

Ооржак Ульяна Байыр-ооловна

2

Эртеми:

Тѳрээн чогаал

3

Ажыглап турар өөредилге номнары

М.А.Кужугет, Л.Х.Ооржак, Е.Т.Чамзырын, А.С.Шаалы «Төрээн чогаал», Кызыл-2013

4

Класс

9

3

Кичээлдиң темазы

«Ие кижи - хүн»

4

Кичээлдиң хевири

Класстан дашкаар номчулга

Кичээлдиң этаптары

Башкының ажыл-

чорудулгазы

Ѳѳреникчиниң ажыл-чорудулгазы

Планнаттынган түңнелдер

Ѳѳредилгениң бүгү талалыг

ажыл- чорудулгазы  ( УУД)

Чаа билиг алыры

( познавательные)

Чугаалажып билири

( коммуникативтиг)

Бот-угланыышкынныг

( регулятивтиг)

1 Билигни чидиглендирери

(актуализация знаний)

1.Чурук, эпиграф дузазы-биле уругларның боданыр арга-шинээн сайзырадыр.

2. Уругларның харыылаарынга дуза кадар,

немелделер кылыр.

Чаа темаже киреринин эегези – онаалганы тодарадыр хынаары.

Самбырада чурук каасталгазы Иван Чамзоевич Салчактыӊ линогравюра «Ава» (1968ч)

Эпиграф «Иезиниӊ ынакшылы эн-не күштүг». (англи ү.д.)

Осетин чоннуӊ «Ава ынакшылы-биле ажы-төлүн үреп ап болур»

Турк чоннуӊ «Аваныӊ ынакшылы кажан-даа ыравас»

Экии, оолдар! Кичээливис эгелээлиӊер, силерниӊ кичээнгейиӊерни дараазында киирилде сөстерже угландырдым. Аянныг номчулга сөстери. (Ыры «Мээӊ авам» Шынгыраа)

Бо ажык кичээливистиӊ темазы, кымныӊ дугайында чугаалажырывсты билип каапкан боор силер. Бо одуруглар кымга тураскааткан-дыр? Кандыг үеде ава деп сөс бисти бодандырыптарыл? (кыжын, чайын).

Бо кичээливистиӊ кыйгырыынга англи үлегер домаа-биле эгеледим. Уруглар. (номчуур.) Кичээливистиӊ онаалгазынга янзы-бүрү нация чоннарныӊ ава дугайында үлегер домактарын билип, бижип эккээрин силерге дааскан мен. Кым кандыг улегер домак тып алды? (өөреникчилерниӊ харыызы)

Эр-хейлер! Онаалга чедимчелиг күүсеттинген –дир, уруглар.

Мээӊ тып алганым үлегер сөстеримни дыӊнаӊар: Осетин чоннуӊ «Ава ынакшылы-биле ажы-төлүн үреп ап болур»

Турк чоннуӊ «Аваныӊ ынакшылы кажан-даа ыравас»

Шак бо үлегер домактарывыска даянып, бо кичээлде чүнү билип алыр ужурлуг бис, чуну чедип алыр бис? Аваларга үнелелди билип алыр бис, ие кижи – хүн дег чаӊгыс деп чени, чүге ава ынакшылы-биле ажы-төлүн үреп ап болурул?

 Эш-ѳѳрүнүң бодалын дыңнаар, кады ажылдажылга чорудар.

1Башкы: ѳѳреникчилерниң харыызын хынаар

2 Ѳѳреникчи: бот-боттарын дыңнажып, шын унелелди кылып билири.

1 Башкы-биле, эштери-биле деңге

 ажылдаары

2 Бот-сорулгалыын тодарадыр

Чаа тема

Ынчаарга дараазында экранче кичээнгейни угландырыӊар.

Бөгүн класстан дашкаар номчулга кичээлинде Александр Александрович Даржайныӊ «Он рубль деп чечен чугаазын номчуур бис.

Дүрген номчулга техниказын ажыглап өөренген аайывыс-биле оӊ талада эжи номчуур, чанында эжи хынаар, үе эртерге, солчур. Чаа, номчуп эгелээр. (сөзүглелди номчудар).

Кѳрүп сайгарар, хостуг чугаалаар.

Бѳлүктеп ажылдаар, бот-боттарын деткижер.

1 Хынажыры,

шын эвес чүүлдү эдер, үнелээр. Дурген номчулганын чаа техниказын ажыглап ооренир.

1 Башкы-биле, эштери-биле деңге

 ажылдаары

2.Чаа билиг алыры: логиктиг

боданыышкын, сайгарылгалыг чугаа.

Быжыглаашкын

Шиитпирлээри нарын айтыр-

ларны (проблемниг) уруглар

га чѳрүлдээлиг кылдыр салыр, дискуссия (маргыл-

даалыг чугаа) болу бээринге чылдагаан тургузар.

1-ги кезээн өөреникчилер солчуп номчуур. Башкы  аваныӊ сөстерин боду номчуур. Ѳөреникчилер дыӊнаар.

2-ги кезээн база өөреникчилер солчуп номчуур.

Анаа төндүрер. 3-кү кезээ онаалгада артар. Метод «Неоконченный тезис».

Айтырыглар:

1. Ортун-кыс чүнү эккеп бергенил, авага?
2. Оглу авазынга чүнү чортуп бергенил?
3. Ава –биле чүү болган деп бодап тур силер?
4. Чүге аваныӊ холунда он рубль арткан.
5. Дөӊгүр-кара өдээнге чүге ээп келбээнил?
6. Аваныӊ оглу кайда турарыл?
7. Оглу биле ава кажан ужурашканыл?
8. «Соктуна бергеним ол ирги бе?» деп айтыртына каапкаш, кадык холу-биле аксын дуй туттунупкан. Канчап барганыл, уруглар?
9. Кажандан тура акша чыып эгелээнил?
10. Оглу кайда ажылдап турарыл?
11. Оглунун ажыл-ижи кандыгыл?
12. Серин угбай чуге он рубльди чыттап-ла турганыл?

Башкының салган проблемниг айтырыынга харыылаар, бодунуң бодалдарын камгалаар. Башкының бодалдары-биле каттыжып азы каттышпайн турарын сайгарып чугаалаар.

Билип алган чүүлүн тайылбырлаар

Проблемниг айтырыг-

ларга  харыылаарын

хынажыр,

1 Үзел-бодалын илередип ѳоредири;

2 Билген билиин тайылбырлап,

камгалап  шыдаптары.

3 Харыы дилеп тыварда ажылдаары-

ның эптиг аргазын дүрген тып алыры,

шын чугаалаары.

4 ѳскелерни дыңнап ѳѳренири

Ѳѳреникчилерниң бот-ажылы

Ѳѳреникчилерниң кичээлге киржилгезин хынаар, дыл-домааның культуразынче кичээнгейни углаар. Эштериниң киржилгезинге

демдек берип ѳѳрениринге чаңчыктырар.

1) Дараазында сөзүглелден орус дылдан улегерлээн состерни тывар: паспорт, рубль, телеграмма, почтачы, чемодан, медаль, совхоз.

2) ном стилинге хамааржыр состерни тывар, номчуур.

3) орус ёзуга хамааржыр кандыг чүүлдү эскердиӊер? Тып номчуур. Тываларда ындыг чаӊчыл бар бе? Чүге?

Эштериниң ажылын дыңнаар, эдер, чѳпшээрежир азы чѳпшээрешпес болуру, эштериниң харыызынга унелел бээр.

Орус литературада Паустовскийнин «Телеграмма» деп чечен чугаазында база домей чуулдер бар. Бир өөреникчиге номчудар, домей чуулдерин тыптырар.

Бодалдарын бот-тускайлаң чугаалаар. Сѳзүглелден кол

бодалдарны ушта бижип, демдеглеп алыр.

Бот-тускайлаң айтырыг

ларга харыы бээр.

1 Харыыларны дыңнаары,эдери, чугула

утканы шын илередири;

Чаа чүүлдү билип алырынга

 таварышкан бергелерни илередири

Кичээлдиң түңнели.

Рефлексия

Ѳѳреникчилерге хостуг харыылаар арганы бээр.

Уругларның кичээл дургузун-

да ажылдаанынга, башкызын деткээнинге четтиргенин илередир.

Айтырыгларга харыыны бээр, бодалдарын солчур.Чижээ:

1.Мен бодаарымга…

2.Мындыг түңнелге келдим…

3. Эпиграфтың утказын мынчаар билдим…

Айдыс Даржайнын күүселдеде ырызын салыр, өөреникчилер-биле кады ырлаар. Ыр «Авамга».

Ном –биле ажылдаар,

Түңнээр   азы чүнү билип алганын, эскергенин түңнээр.

1 Башкы-биле, эштери-биле деңге

 ажылдаары.

Бажыңга онаалга

Онаалганы уругларның билиг шиңгээдип алганының хире –шаа-биле бээр.

Онаалганы аңгы-аңгы хевирлерге берип болур.

Бажынга онаалга:

1. Чогаалды төндүр номчуур.
2. К.Паустовскийнин «Телеграмма» деп чечен чугаазы-биле деннелге кылыр. Төлевилел (проект) кылыр
3. Он акшаныӊ үнезин ада-иеден айтырар.
4. А.А.Даржайныӊ «Авамга боодал чечээм» сонетти номчуур.
5. Ыр апарган шүлүктерин көөр.