Урок бурятского языка. 6 класс.
план-конспект урока (6 класс) на тему

Хэшээлэй темэ : Юумэнэй нэрын зохилдол. 6-дахи класс

    Хэшэлэй зорилго:

 Һургалгын:   а) ойлгуулгын:  Юумэнэй нэрын удха шанар, грамматическа гол шэнжэнүүдынь дабталга, бэхижүүлгэ, хэрэглэлгэ, ород ба буряад хэлэнүүд соо энэ хэлэлгын хубиин онсо шэнжэ болон илгааень ойлгуулха, юумэнэй нэрэ аман болон бэшэгэй хэлэлгэдээ дэлгэрэнгыгээр хэрэглэлгэ, гуримшуулга, географиин, түүхын хэлэнэй талануудаар һурагшадай шэнжэлэлгын, юумэ бүридхэн ойлгохо дадал хүгжөөхэ, Интернет, сахим номһоо материал оложо, согсолхо шадабаритай болгохо

б) практическа: сахим ноһоо даабиринуудые дүүргэхэ, юумэнэй нэрэнүүдые оложо, тэдэнэй залгалтануудые тэмдэглэжэ, илгажа, зүб бэшэжэ, хэлэлгэдээ зүб хэрэглэжэ һургаха

в) шалгалтын: багшын асуудалда дүүрэн харюу үгэхэ , даабаринуудые дүүргэлгэ

Хүгжөөлгын: юумэнэй нэрэнүүдые илгажа һургалга, Интернет, гү, али сахим ном,  бэшэшье материал хэрэглэн  проектнэ хүдэлмэри, тобшохон найруулга бэшэжэ шухала тобшолол гаргалга, үхибүүдэй ухаан бодол, хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

 Хүмүүжүүлгын: Хүн бүхэнэй гэр – байгаали, тэрэнээ хамгаалха, гамнаха хүн бүхэнэй уялга, түрэл хэлэнэй ухаан бодолой хүгжэлтэдэ нүлөө үзүүлгэ.

    Бүлэг соо ажаллахадаа хамтын ажал хүсэтэй, зон соо хүдэлжэ шадаха, үгэеэ хэлсэжэ һураха мүнөө сагта гол шухала һуури эзэлнэ юм гэһэн эрилтэнүүдые хүгжөөхэ.

 Үзэһэн темэнүүдээ дабталга, эрдэм мэдэсэ, дадал бэхижүүлгэ

 §   Хүниие ба хүнһөө бэшэ юумэ тэмдэглэһэн юумэнэй нэрэнүүд.

 §    Юумэнэй нэрэнүүдэй нэгэнэй ба олоной тоо.

§    Юрын ба тусхайта юумэнэй нэрэнүүд.

Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд:  компьютер, ном , проектор.

Хэшээлэй ябаса

Оролто үгэ :     - Амар сайн, хүндэтэ hурагшад . манай мүнѳѳдэрэй хэшээлдэмнай айлшад буунхай. Бидэнэр аша үрэтэй ажаябуулга болон эдэбхитэй хүдэлмэри  эмхидхэжэ шадахабди гэжэ hананаб.  Мүнөөдэр бидэ урда хэшээлнүүдтэ гараһан темэнүүдээ дабтахабди, шэнэ темэтэй танилсахабди.

1. Нэн түрүүн фонетическэ һорилго хэе:  Жороо үгэеэ жороолуулая

Тэмээн тэмээн тэбэрюухэй,

Тэмээнэй хүбүүн табарюухай.                   Таб табгайн дуун, Табан жэлэй

                                                                             мэлхэйн дуун.

2. Мүнөө бидэ дабталга хэхэбди.  Юрэнхы мэдэсэ шалгалга:

Би таанадһаа  нэгэ хэды асуудал асуухаб, анхаралтайгаар шагнагты, саашань даабаринуудые хэхэбди.

- Дэлхэй дээрэхи эгээл гүнзэгы нуур? ( харюунуудынь Самбар дээрэ бэшэхэ)

- Абынтнай эжы таанарта – хүгшэн эжы, харин эжынтнай эжы хэн болохоб?

- Үхэр, хонин, морин – эдэ юуд бэ?

- Шүлэгүүдые бэшэдэг хүн хэн бэ?

- Ямаанай түл юун бэ?

- Дээдэ һургуулида һурадаг хүниие юун гэдэг бэ?

- Байгалһаа ямар мүрэн гарадаг бэ?

- Хүүхэлдэйн театр юун гэжэ нэрэтэйб?

(Байгал, нагаса эжы, мал, поэт, эшэгэн, Ангар, оюутан,  «Үльгэр»)

-Мүнөө,  үхибүүд, анхаралтайгаар харагты, эдэ үгэнүүднай ямар асуудалда харюусанаб? (Хэн? Юун?)

- Ямар хэлэлгын хуби болоноб?

- Ямар үгэнүүдые юумэнэй нэрэ гэнэб?

- Мүнөө баһа дахин харагты. Ямар даабари хэжэ болохоб?  (Хоер бүлэг болгожо хубааха, хэн? юун?) Сээжээр.

- Үшөө дахин хараа һаа, ямар даабари хэхэбта? (Юрын ба тусхайта гэжэ илгаха.)

3. Проектнэ хүдэлмэри:  Гэртээ таанар хоер бүлгэм боложо, «Юрын ба тусхайта  юумэнэй нэрэ» гэһэн темэдэ  проектнэ хүдэлмэри хээд ерэһэн байгаад, тэрээнээ мүнөө хамгаалхат  (15 минут)

Тобшолол: Манай нютаг гоё гү? Байгал далай гоё гү? Түрэл тоонто нютагаараа омогорхохоор гү? Иимэ гоё, нангин газарнуудтай нютагтай байһандаа, дэлхэй дээрэ эгээл гүнзэгы,  һайхан уһатай Байгалтай байһандаа бидэ ходо омогорхожо ябаха ёһотойбди. Ганса омогорхожо бэшэ, үшөө яаха ёһотойбиибди? Зүб даа, гамнажа, хамгаалжа, эхэ байгаалимнай – манай гэр гээшэ гэжэ һанажа, энэл гоё һайхан зандань саашанхи үенүүдтээ дамжуулха гэжэ оролдохо хэрэгтэй.

4. Шэнэ темэ:  Гараһан темэнүүдээ дабтажа дүүргэбэбди. Мүнөө, үхибүүд,  бидэ шэнэ темэтэй танилсахабди.     Дэбтэр соогоо  темэеэ бэшэгты «Юумэнэй нэрын зохилдол»  

Энэ оньһон үгэнүүдые уншая (удхаарнь хөөрэлдөө хэхэ)

1. Сэсэн хүн хүнэй бэрхые магтадаг, тэнэг хүн өөрынгөө  бэрхые  магтадаг. 
2. Уран хүнэй хурган хурдан, ухаатай хүнэй хэлэн хурса. ?
3. Ульгам мориндо газар дүтэ, хашан мориндо харгы холо.

Даабари: юумэнэй нэрэнүүдые олохо, ямар падеждэ байнаб, гэжэ элирүүлхэ.

-Эдэ  ямар залгалтанууд бэ?

-Хэды падежнүүд буряад хэлэндэ бииб? Тоолохо.   Нэгэ-хоер үгэ падежаар зохилдуулха

- Зохилдол гэжэ юун бэ? (үгэнүүдэй падежнуудаар хубилалта)

- Юундэ энэ залгалтанууд хэрэгтэйб? (үгэнүүдые холбуулал ба мэдүүлэлнүүд болгон холбоно.)  (араг яһан үгы һаа, хүн, амитан байжа шадахагүй, тэрээндэл адли холбуулал, мэдүүлэлнүүд залгалта үгы мэдүүлэл, холбуулал боложо шадахагүй. Үгы һаа иимэ оньһон үгэ һаная:)                Би эжы дуратай.  Энэ юун бэ? Мэдүүлэл болоно гү? Мэдүүлэл болоходоо юун гээд байхаб? (Би эжыдээ дуратайб) (Мал(ай) хашаа)

V. - Мүнөө номоо нээгты, нюур 52, Падежнүүдэй зохилдол гэһэн таблица харая.

Упр.131 дүүргэхэ.

6.  Хүхюутэй физминутка.
7. Электронно сахимһаа упражненуудые хэхэ,  өөрыгөө шалгаха.
8.  Тест хэхэ. (зүб- +, буруу - -)

1. Юумэнэй шанар шэнжэ харуулһан үгэнүүдые юумэнэй нэрэ гэдэг (-)
2. Юумэнэй нэрэнүүд 6 падежнүүдтэй (-)
3. Ямаршье юумэнэй нэрэ хамтын падеждэ –той, -тай, -тэй залгатануудые абадаг (+)
4. Хамаанай падежэй асуудалнууд : Хэнтэй, юунтэй? Юутэй? (-)
5. Үйлын падеждэ байһан юумэнэй нэрэ мэдүүлэл соо нэрлүүлэгшэ болодог. (-)
6. Зэбсэгэй падеж омогорхоно гэһэн туһалагша үгэтэй (+)

Мүнөөдэрэй хэшээлээр ямар тобшолол гаргахабиибди?

-  Ямар дүрим мэдэхэ болообди? (юумэнэй нэрын зохилдол). Үшөө дахин хэлэгты.    Таанад дүрим һайн мэдэхэ ёһотойт.

«Дүрөөгүй эмээл байхагүй, дүримгүй бэшэг байхагүй» гэһэн  оньһон үгэ бии юм. Юун гэжэ ойлгонот? Дүрөөгүй һаа, хүн эмээл дээрэ гаража, мориндо һуужа шадахагүй,   дүрим мэдэхэгүй һаа, алдуугүйгөөр бэшэжэ шадахагүйбди.   Ямаршье бэшэг, ямаршье хэлэн дүримтэй байдаг. Тиимэһээ түрэл хэлэеэ һайн мэдэхын тула дүримүүдые һайн мэдэхэ тон шухала.

3. Танай хэһэн «Минии нютаг», «Байгал далай» презентацинуудые хараабди. Ямар тобшолол хээ һэмбиибди, үшөө дахин һаная.  

Буряад орондоо, түрэл нютагтаа, тойроод байһан Эхэ байгаалидаа гамтайгаар хандажа,хамгаалжа  байха хэрэгтэй.

Хүн бүхэнэй гэр – байгаали, тэрэнээ хамгаалха, гамнаха - хүн бүхэнэй уялга

9. Хэшээлэй дүн гаргаха.
10. Гэрэй даабари: «Минии гэр бүлэ» гэһэн темэдэ багахан зохеолго бэшээд ерэхэ, зохеолго соогоо юумэнэй нэрэнүүдые элдэб падеждэ хэрэглэхэ.
11.  Сэгнэлтэ табиха.