5-ки класска чогаал кичээли. Монгуш Эргеп «Чартык арбай»
план-конспект урока (5 класс) на тему

Темазы

Монгуш Эргеп «Чартык арбай»

Кичээлдиӊ хевири

Чаа тема тайылбыры

Сорулгалары

Өөредиглиг: авторлуг тоол дугайында билигни бээр, кол айтырын болгаш бодалын тайылбырлаар; ооӊ онзагайын, улустуӊ тоолдарындан ылгалдыын, тоолда чуруттунган овур-хевирлерни сайгарып база аянныг номчулганы шын, тода, чорударынга өөредир болгаш чаӊчыктырар

Кижизидикчи: алышкыларныӊ овур-хевирин дамчыштыр кижилерниӊ чүве үнелеп  билбес, төтчеглээр чоруун сойгалап, ол чоруктуӊ багай талазын билиндирип, камналгалыг аажы-чаӊга кижизидер

Сайзырадыр: тараа дугайында билигни делгемчидип, авторлуг тоолдарга сонуургалын оттуруп, чогаадыкчы чоруун, аас болгаш бижимел чугаазын база логиктиг боданыышкынын сайзырадыр

Эртемни өөредириниӊ түӊнелдери

Бот-тускайлаӊ: чогаалдыӊ утказынга дүүштүр тоолчургу чугаага киржип, өскелерниӊ бодалын дыӊнап билир, шын үнелеп, киржип, бодунуӊ бодалын шынзыдып, камгалаар

Эртемнииниӊ: өөренип турар темазын сонуургаар, чаа кол билиглерни медерелдии-биле шиӊгээдип алыр. Сөзүглелди аянныг, шын, тода номчуур, өске чоннарныӊ литератураларында авторлуг тоолдарны болгаш бойдус-биле харылзаазын тодарадыр. Чогаадыкчы ажылдарга идепкейлиг киржир.

Метапредметтиг:  Бот-угланыышкынныг кичээлдиӊ сорулгазын тодарадыр, бодунуӊ ажылын башкы-биле кады үелеп билир. Түӊнелди үдүрүп, ону амыдырал-биле холбаар. Медереп билип алырыныӊ сөзүглелден кол чүүлдерни шилип шыдаар, сайгарар, кичээлге алган билиин таблицаже шилчидер. Харылзажылга кичээлге алган билиин аас болгаш бижимел бижиир, бодунуӊ бодалын диалог, монолог дамчыштыр шын чиге илередир, айтырыгларны шын, тода салыр, эптиг найыралдыг ажылдаар

Шиӊгээдип алыр кол билиглер

Авторлуг тоол, кол бодал, тоолчургу чугаа

Ажыглаар метод, аргалар

Чогаадыкчы хамаарылгалыг номчулганыӊ методу, дилеп тыварыныӊ, аянныг номчулга, сайгарарыныӊ, ном-биле бот ажыл, беседа, дыӊнадыг

Ажылды организастаарыныӊ хевирлери

Бот-тускайлаӊ, эжеш, бөлүктеп ажылдаары

Дерилгези

Интерактивтиг самбыра, проектор, компьютер, тараа көргүскен презентация

Кичээлдиӊ чадалары, кезектери

Башкыныӊ ажыл-чорудулгазы  

Өөреникчиниӊ ажылы

Чедип алыр түӊнелдер

I. Организастыг кезээ. Ажылче кирери.

Өөреникчилерни кичээлче хаара тудар. Кичээлге белеткелин хынаар

Кичээлге белеткенип, номун, өөредилге херекселдерин белеткээр

Бот-угланыышкынныг: өөредиглиг процессче кирери

II. Катаптаашкын.

Дараазында даалгаларныӊ кайы бирээзин шилип алгаш кылганын хынаар

1. К-Э.Кудажыныӊ «Кым эӊ ажыктыгыл?» деп тоолунда номчуксанчыг арыннар
2. Тоолдан  мээӊ сонуургаан дириг амытаным
3. Мээӊ дириг амытаным
4. Тоолга чуруктан чурааш, ону камгалаар

Шилип алган онаалгаларын эштериниӊ мурнунга камгалаар

Бот-тускайлаӊ

Бижимел ажылдарны күүседип билири, аянныг номчууру

Бот-тускайлаӊ

Өөренген темазын аас-биле харыылап, бодунуӊ бодалын илередир

Таарыштырып көөрүнүӊ

Чугула херек чүүлдерни демдеглеп алыры

Медереп билип алырыныӊ

Бодунуӊ аас чогаалыныӊ дугайында билиин шиӊгээдип алганын хынаар

Харылзажылга

Эштериниӊ билиин бодунуу-биле деӊнеп, оларга айтырыгларны салыр

III. Чаа теманыӊ утказы болгаш сорулгалары

Авторлуг тоолдар дугайында беседа.

Киирилде беседа Монгуш Эргеп дугайында чүнү билир силер? (Уругларга бижээн чогаалдары «Ыдыктыг чаӊчыл», «Ийи алышкы», «Бистиӊ кырган-ававыс» , хөрек чуруу)

Чогаалчы бөгүн бистиӊ өөрениривис «Чартык арбай» деп чогаалын бижээн. Ону номчааш, «Чартык арбай?» деп чогаал кайы жанрга хамааржырын сайгарып тодарадыр ужурлуг бис.

Ону чижектерге бадыткаар бис.

Беседага идепкейлиг киржип, чамдык чүүлдерни кыдырааштарынга демдеглээр.

Башкыныӊ салган айтырыгларынга харыылаар, делгелгени сонуургап, номнар-биле таныжар

Кол-кол чүүлдерни сайгарар, кыдыраашка бижиир

Бот-тускайлаӊ

Авторлуг тоолдар дугайында билигни медерелдии-биле шиӊгээдип алыр. Өске авторлуг тоолдарны сонуургап номчуур

Медереп билип алырыныӊ

Бердинген  онаалгаларны сайгарар күүседир

Харылзажылга

Авторлуг тоолдарныӊ онзагайын, улустуӊ тоолдарыныӊ ылгалдыыныӊ дугайында чугаалажыр

IV. Сөзүглел-биле ажылдаарынга белеткел.

Номнуӊ 70-71арыннары-биле ажыл.

Ар.70. Кырганныӊ дагыр-мыгыр холдары-биле довурак аразында арбай чыып турар.

- Бо үзүндүнү чүге киирген деп бодаар силер?

- Кырган-ачазы биле оглунуӊ ийи-чаӊгыс арбай дугайында чугааны чүге киирген-дир? Чүге ынчаар чураан деп бодаар силер?

Тараа чараш чем.

Ийи-чаӊгыс арбай хамаанчок, чартык арбай кижи тыны алган.

Ном-биле ажыл

Сөзүглелдиӊ сайгарылгазынга идепкейлиг киржир.

Боттарныӊ бодалын илередир.

Уран-чечен аргаларны ушта бижээш, сайгарып түӊнелди үндүрер

Шилиттинген сөзүглелдиӊ онзагайын сайгарып, айтырыгларга харыылаар

Шилилгелиг аянныг номчулга

Бот-тускайлаӊ

Сайгарып турар сөзүглелдиӊ ажыглалын  тодарадыр, ажыглаттынган уран-чечен аргаларны тайылбырлаар

Медереп билип алырыныӊ

Чугула херек чүүлдерни планнаары, план ёзугаар күүседири

V. Сөзүглел-биле ажыл.

- Чогаалчы чогаалче чүге тоолчургу чугааны киирген деп бодаар силер?

- Ам   номчааш, оларныӊ сорулгазын тодарадыр бис.

- Тоол  канчаар эгелээнил? Ону тыпкаш, аянныг номчулганы чорудуӊар.

- Алышкыларныӊ чугаазын рольдап номчуӊар

- Тоолда акызыныӊ ажынган чылдагааны чүдел?

- Арбайда ие черниӊ сүүзүнү чооглаан  - утказын тайылбырлаары

Дуӊмазыныӊ чартык арбай чип алган соонда байдалын сайгарар.

Акызыныӊ чагыы.

Мерген угаанныг өгбениӊ чугаазы.

Кырган-ачазыныӊ түӊнел чугаазы

Ном-биле ажыл.

Тоолчургу чугааныӊ эгелээн сөзүглелин тыпкаш, алышкыларныӊ аразында диалогту ролдап номчуур.

Бойдус эртеминде үнүштерниӊ өзүп үнерин сайтып чугаалажыр

Арын 71

- Чартык арбайныӊ үнезин билбээн-дир мен. Мээӊ частырыымны кижилерге чугаалап бээр сен.

 -Чаӊгыс арбайга чамбы-дип-даа тодуп болур.

Ынчангаш бо тараа деп эртинени төп, будаӊнап болбас чүве-дир ийин, билдиӊ бе?

Эртемнииниӊ

Сөзүглелдиӊ кол бодалын, номчаан чүүлүнге бодунуӊ хамаарылгазын тода илередир

Бот-тускайлаӊ

Ук тоолга сонуургалын оттуруп, диалогтарны аянныг негелдеге дүүштүр номчуур

Бот-угланыышкынныг

План ёзугаар сөзүглел-биле ажылдаар

Медереп билип алырыныӊ

Чугула херек  солун, өөредиглиг чүүлдерни демдеглеп, бижип, кол-кол чүүдерни тодарадыр

Эртемнииниӊ

Чогаалдыӊ кайы жанрга хамааржырын тодарадыр, ону чижектер-биле бадыткаар

Харылзажылга

Тоолду рольдап номчуурда, рольдарны таарыштыр эптиг найыралдыг үлежип алыр, аас чугаазын тоолда киржикчилерниӊ чугаазын дамчыштыр сайзырадыр

VI. Быжыглаашкын.

Сөзүглел-биле бөлүктеп ажылдаары.

1-ги бөлүк:

Кырган-ачазыныӊ угаадыыныӊ утказы

2-ги бөлүк:  улуг акызыныӊ аажы-чаӊы

3-кү бөлүк:  чартык арбай чигген дуӊмазыныӊ күш-шыдалын чугаалаар

4-кү бөлүк: арбай далганы кылырын чугаалаар.

5-ки бөлүк: тоол аянында бижээн домактар тывар

6-гы бөлүк:

Боттарыныӊ бодалдарын бадыткап шынзыдар

Үлелге карточкалары-биле бөлүктеп ажылдаар.

1-ги, 2-ги, 3-кү бөлүктерниӊ өөреникчилери карточказы-биле ажылдааш, түӊнелди үндүргеш, кыдырааштарынга бижиир

Бот-тускайлаӊ

Бодунуӊ кичээге алган билиин шын, шүгүмчүлелдиг үнелеп өөренир

Медереп билип алырыныӊ

Тоолда чүвени үнелеп билбес чорукту  тодарадып билир

Харылзажырыныӊ

Бөлүктеп демниг ажылдааш, бот-боттарыныӊ аразында эп-найыралдыг сүмележип, түӊнелди үндүрер

VII. Алган билиин системажыдары

Сөзүглелге бот ажылды чорудары.

 Тоолдуӊ кол бодалы кирген домакты тывар.

Тоолдуӊ уран-чечени: кызыл-сарыг арбай, чаӊгыс иеден төрүттүнген ийи алышкы, ие чер, чалыы бот, хайыралыг кара чаӊгыс дуӊмазы, чаагай сеткилдиг, мерген угаанныг;

Деӊнелге ажыглаттынмаан.

Таблица-биле ажыл.

Бижиир.

Чогаалда ажыглаттынган деӊнелгелерни, эпитеттерни тыпкаш, оларныӊ ужур-дузазын тайылбырлаӊар

Түӊнел бодалын кыдыраашка бижиир Таблицаны долдуруп, түӊнелди үндүрер.

Бот-тускайлаӊ

Бердинген онаалгаларны чедимчелиг күүседип, чаа билиглерни шиӊгээдир.

Харылзажылга

Кады демнежип ажылдаар, аас, бижимел чугааны улам сайзырадыр

Медереп билип алырыныӊ

Логиктиг боданыышкын, сөзүглелден чугула херек чүүлдерни шилип, тодарадып билир.

Харылзажырыныӊ

Бодунуӊ бодалын бадыткалдыг шын, тода дамчыдып, беседага идепкейлиг киржип, өске эш-өөрү-биле харылзажыр, сүмележип чугаалажыр

VIII. Түӊнели.

- Бөгүн кандыг чогаалды өөрендивис?

- Хлебке кижилерниӊ хамаарылгазы кандыгыл?

Башкы-биле кады түӊнелди үндүреринге идепкейлиг киржир

Бот-тускайлаӊ

Түӊнелди үндүрүп, бодунуӊ билиин хынаар.

Таарыштырарыныӊ

Чугула херек чүүлдерни шилип, билбейн барган даалгаларны шиӊгээдип алыр, оларны күүседир

Медереп билип алырыныӊ

Улустуӊ болгаш авторлуг тоолдарныӊ ылгап билир

IX. Онаалга бээри.

Онаалга. Арын 72-73, айт 9,10 – шилип алыр.

С.Сүрүӊ-оол .Карактар дугайында маргылдаа.

Онаалгазын бижип демдеглээр

Бот-тускайлаӊ  

Бодунуӊ сонуургаан темазын шилип алгаш, чогаадыкчы ажылдаар