Монгуш Эргеп Чартык арбай
учебно-методический материал (5 класс)

Эртем

Төрээн чогаал

Класс

5

Кичээлдиң темазы

О.К. Саган-оол «Эжишкилер»

Кичээлдиң хевири

Чаа билиглерни шиңгээдип алырының кичээли

Ажыглаан арга – методтар

Беседа, башкының сөзү,  деңнелге аргалары, хайгаарал , өөреникчилерниң бот- тывынгыр ажылдары,дилеп тыварының методтары.

Өске эртемнер- биле харылзаазы

Бойдус эртеми

Дерилгези

Чогаал номнары 5 класс, үлегер домактар, чогаалчының чуруу, кичээлдиң презентациязы,

Канчаар ажылдаары

Шупту, бөлүктеп, боду хуузунда

Өөредиглиг курлавыры

Төрээн чогаал 5 класс, Төрээн чогаалды өөредириниң теориязы болгаш методиказы( Чамзырын Е.Т., Күжүгет М.А. Ооржак Л.Х…)

Сорулгалары

Өөредиглиг: чогаалды аянныг номчуп, кол утказын тодарадыр, маадырларының овур- хевирлерин шын тодарадып билири.

Сайзырадыглыг: айтырыглар дузазы- биле бодун дидим алдынарынга ,бодалдарын чурумчударынга, харыыларның хөй янзы болдурарынга чедирип, харылзаалыг аас чугаазын сайзырадыр.

Кижизидилгелиг: төлептиг чоруктарга болгаш ажыл- херектерге, кайы-даа үеде эжи- биле найыралынга камныг болурунга кижизидер

Өөредилгениң бүгү талалыг кылдыныглары

Бот- тускайлаң: Өөреникчи чогаалдың маадырларының аажы- чаңынга,кылдыныгларынга даянып, чогаалдың кол бодалын, темазын тодарадырда, боттарының үзел- бодалдарын бот – сайзырадып билир.

Башкарлырының:бодунуң болгаш эштериниң чедип алган чүүлүн үнелеп билири,  бодунуң ажылын планнап билири, башкының дузаза- биле кичээлдиң сорулгазын тодарадып билири.Шын шиитпир үндүрүп билири, шилип алган шиитпирин бадыткап билири.Кичээлдиң нити түңнелин үндүрүп билири.

Чугаа сайзырадырының: Бодунуң бодалын шын, тода, долу, четче илередип билири.

Билип алырының: Ном- биле ажылдап билири, кол чүүлдү тодарадып билири, янзы- бүрү деңнелдиг даалгалар- биле ажылдаары.

Кичээлдиң тургузуу

Башкының кылыр ажылы

Өөреникчилерниң кылыр ажылы

Түңнелдер

Организастыг кезээ

Экии,уруглар! Олуттарыңарга эптиг олуруптуңар.Бөгүн болур кичээливис онзагай.

Кичээливистиң кыйгырыы «Демниг сааскан теве тудуп чиир».

Үлегер домак- биле ажыл

Үлегер домактың утказын тайылбырлап көрүңерем , уруглар.

Өөреникчилер башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыңнаар,

Өөреникчилер боттарының бодалын илередип, үлегер домактың утказын чугаалаар. Бо үлегер домактың утказы- кичээлде шупту демниг ажылдаар. Саасканнар тевени тудуп чипкен эвес, а шупту кады ажылдааш,демниг, найыралдыг ажылдаарын чугаалап турар.

Харылзаа тудуп, чугаалажып билири( коммуникативные)

Чугаалажырының янзы- бүрү хевирлерин билир, үежилери- биле болгаш улуг улус-биле чугаалажып билир.

Өөренир темазынче кичээнгейни оттурар

Уругларның сонуургалын оттурар

-Чурукта кымнар- дыр уруглар?

-  Оларның аразында найырал бар бе?

-   Найырал дээрге чүү дээн ол?

- Чуге?

-   Аразында найыралдыг кижилерни кымнар дээрил?

- Силерниң эжинер- биле найыралыңар кандыгыл?

- Бергелер таваржырга эжин каап болур бе?

- Силер эжинерге берге уеде кандыг дуза каткан силер?

Уруглар, ынчап кээрге чүнүң дугайында чогаал номчуур-дур бис?

Кымнарның дугайында?

Бичии уруглар

Найырал бар

Далгандан

Эжишкилер

Уруглар эжи-биле найыралынын дугайында чугаалаар

Слайды

Найырал дугайында

Эжишкилер  

Башкарлырының БӨА

Уругларга боданы арганы бээр, шын харыыны тыварынче чүткүлдүг болурунга чаңчыктырары. Бодунуң тып алган ажыдыышкынынга уруг амыраар, улам идекпейлиг ажылдаар арганы бээри.

Номчуур чогаалының адын уруглар тып экээр.

Чаа теманың тайылбыры

1) Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадырынче ажыл.

-Уруглар,ынчаарга бөгүн кичээливиске чүнүң, кымнарның дугайында чогаал номчуур-дыр бис?

Кыдырааштарыңарга ай,хүннү, теманы бижип алыңар,уруглар.

Олег Карламович Саган-оол « Эжишкилер»

Чаа теманы билип алырывыста, кандыг сорулгаларны чедип ап болур бис?

Найырал болгаш эжишкилер дугайында чогаал номчуур бис.

Теманы өөреникчилер кыдырааштарынга бижиир.

- Чогаалчының кыска намдарын, ажыл-ижин билип алыр.

- Чогаалды номчуур.

- Сайгарар, боданыр, дилээр, тывар, чогаадыр.

- Чогаалдың утказын сайгарар, темазын тодарадыр, уран- чечен аргаларны тып ажылдаар, чогаалга хамаарыштыр ажылдарны бижиир…

Уруглар боттарының бодап турары- биле харыылаар.

Чаа немелде билиг алыр (позновательный)

Кичээлдиң темазын, сорулгаларын тодарадып билири. Шын шиитпир үндүрүп, бодалын бадыткап билири.

Бот угланыышкынныг (регулятивный):

Кылыр чүүлүнге сорулганы салыр, өскертип билир, бодунуң харыызын шын кылдыр эдип билир, чугула айтырыгны тургузуп, логиктиг сайгарылгаларны кылып билири.

2) Чогаалчы дугайында киирилде сөс.

Башкы чогаалчының чуруун көргүзер.

Чогаалчының дугайында таблицаны көрүңер.

Кыска бижилгени кылыр

3) Словарь- биле ажыл

Чогаалда кирип турар чамдык сөстерниң утказын тайылбырлап, словарьлыг ажылдан кылыптаалыңар.

Найырал-бот-бттарын билчир,боттарынга бүзүрелдиг,аразында доктаамал харылзаалыг

Өөреникчилер билдинмес уткалыг сөстерниң тайылбырын бижип алыр

Билип алырының БӨА

Чогаалдың сөзүглели- биле ажыл.

Чогаалдың аянныг номчулгазы

Уруглар, ам чогаал- биле таныжып, аянныг номчуур бис. Чогаалды рольдап номчуур бис.

Уруглар чогаалды ыыткыр рольдап тургаш номчуур.

Чугаа сайзырадырының БӨА

Номчуп турар чүүлдүң утказын эки хандыр билип алыры- биле кичээнгейлиг номчуп хайгаараары.

Быжыглаашкын

Чогаалдың сайгарылгазы

- Чогаалчы чогаалды чүге «Эжишкилер деп адааныл»?

- Оолдарның найыралы кажан эгелээнил??

- Оолдар бот- боттарынга канчаар дузалажып турарыл??

Оларның аажы-чаңы.

( Номда айтырыгларны немээр)

Харыызын номда сөзүглелдерни номчуп тургаш бадыткап харыылаар

Бот- тускайлаң БӨА. Кичээлге алган билиглерин шын үнелеп өөренир.

Харылзажылга. Кады демнежип ажылдаар.

Алган билиин системажыдары

Планын тургузар:

1. Оолдарның найыралының эгези.
2. 3

Уруглар чогаалдың планын тургузар.

Медереп билип алырының БӨА.

Логиктиг боданыышкын, сөзүглелден чугула херек чүүлдерни шилип, тодарадып билир. Бодунуң бодалын шын бадыткап дамчыдар. Эш- өөрү- биле сүмележир.

Түңнел

-Бөгүн кандыг чогаалды өөрендивис?

- Найыралга кижилерниң хамаарылгазы кандыгыл?

Эжишкилер.

 Башкы- биле кады түңнээр.

Бот- тускайлаң.

Түңнелди үндүрүп, бодунуң билиин хынаар.

Онаалга

Эжи-биле найыралының дугайында бижип кээр.

Онаалганы демдеглээр

Чогаадыкчы ажылдаар