Рабочая программа для 5-11 классов по чувашскому языку
рабочая программа (9 класс) на тему

IX класс

Ёнлантарса пани

   Плана тешшипе тытаме ачасене литературана мен теллевпе тата менле висепе верентме палартнинчен килет. Наци шкулесенче уса курмалли программара сакан пек петемешле теллевсем лартна:

 -чаваш халах самахлахепе сырулла самахлах хайлавесен чи паха теслехесемпе паллаштарасси;

- ачасене унерсен тата саамах унерен пуламесене терес анланма, аша хывма верентесси;

- хайлавсенче пурнас пуламесем менле паларнине хаклама ханахтарасси;

- вулавпа верену урла илемлех анкаравне,тереслех туйамне аталантарасси, илемле санарпа санарлах пелевне туйма,хаклама ханахтарасси,сыханулла шухашлава таранлатса пырасси;

 Вулама камалла, усем шыравне тивестерекен хайлавсем кана ачасене хавхалантарса пырассе, малтан мала талпанса пуранма хистессе. Ун пек хайлавсем чаваш самахлахенче сахал мар. Чаваш халахен ас –хакалне таран усса паракан хайлавсем верену кенекинче теп выранта тарассе.

    9 класри самраксен илемлех туйаме историлех анкаравепе тача перлешсе аталанса пырать. Истори талккашне лайах чухлани малашне кирек хаш сулпа кайсассан та усалла пуле. Самахлахан петемешле сан-сапатне вахат таппипе сыхантарса катартмалли лайах мел- петемешле тишкерусем.

   Верену литература историне уйрам сыравсасемпе весен палларах хайлавесем тарах катартса пырать. Самахлах историне ватам шкулта туллин верентме май сук. Туллин верентме кирле те мар. Чавашла каласан , сухрам юписене аякран уйарса илни выранла пуле. Литературан сухрам юписем- классиксемпе весен чи лайах хайлавесем. Савсене выран ытларах парас тене. Сапла туни тишкеру асталахне устерме, хайлавсен тешшине таранрах анланса илме май туса парать. Паллах. Пер хайлава йалахтариччен веренсе тани те, васкаса иртсе кайна пекех, усалла пулме. Класс мен  камалланине кура хайлавсене  веренмелли сехете катма е хушма юрать. Анчах пелу шайе патшалах стандарчепе программа мен ыйтнине туллин тата паранми тивестермелле.      

        Пуплев есен теп теллевесем-ачасен каласавне,вулавне,сыравне аталантарасси.  Каласу тата сыру пултарулахне аталантарни кашни урокрах пулса пымалла.Сак теллевпе уйрам сехет те 35___йышăнна. Литература верентевенче сыру есе пысак выран йышанать.Веренекен хай мен шухашланине,пелнине хут сине сырса пама пултарни питех те паха.

        Шкулта литература верентне май ачасене сак предметан аслалахепе сыханна анлавесемпе,литература историйепе,теорийепе паллаштарма тивет. Литература теорине терле уроксенче верентме пулать,илемлех мелесене, театр терминесене те верентмелле.Литература теорийен анлавесене верентессине илемле хайлав содержанийепе тытаме тавра йеркелемелле. Тематика планне  стандарта тата шкул программине пăхăнса йĕркеленĕ

Календарно-тематический план

Содержани

« Çуралнǎ çĕршывǎмǎр» ( сǎвǎ)

Кÿртĕм калаçу. Чǎваш культурипе литературин ата лану тапхǎрĕсем. Литература – халǎх пурнǎçĕн сǎнарлǎ тĕкĕрĕ

 ( 1 сех.)

Литература теорийĕ. Литературǎпа ÿнерсен историйĕ.

1. Авалхи карт  çырǎвĕ тата халǎх сǎмахлǎхĕ. ( 1 сех.)

Сартǎш вĕрентĕвĕн сǎмахлǎхĕ. « Турǎ кĕнекеинчи» кĕлĕсем, сǎвапсем, сǎрмансем. « Шǎпа кĕнекинчи» чĕлхесем, ÿкĕтсем, калмаксем,. Сартǎш сǎмахĕн илемлĕх мелĕсем.

  Несĕлсен карт ( руна) çырǎвĕ. Чулсемпе пир-авǎр çинче упранса юлнǎ сǎмахлǎх. Авалхи çырулǎх пĕлтерĕшĕ.

                                    2. Вǎтам ĕмĕрсенчи сǎмахлǎхран ( 2 сех).

  Вǎтам ĕмĕрсенчи культурǎпа литература Лару-тǎрǎвĕнчи паллǎ ятсем, пулǎмсем. Атǎлçи Пǎлхар культури.

  Ахмед ибн Фадлан. « Пǎлхар патшалǎхне çитсе курни» ( сыпǎксем). Атǎлçи Пǎлхар патшалǎхĕн çĕрĕ-шывĕ, историйĕ, йǎли-йĕрки.

* М.Ф.Юрьев. « Пулхǎр патшалǎхĕн юлашки кунĕсем» ( трагедии сыпǎкĕсем). М.Юрьев драматургǎн синкерлĕ шǎпи. Трагедин истории никĕсĕ. Сǎнарсен тытǎмĕ, пахалǎхĕ.

** Палас Ахун Юсупĕ. « Хǎтлǎ пĕлÿ» ( сыпǎксем). Поэма пĕлтерĕшĕ.

3. XVII ĕмĕрти литературǎран ( 1 сех).

17 ĕмĕрти чǎваш сǎмахлǎхĕ. Атǎлçи Пǎлхар патшалǎхĕнчи сǎвǎçсен мǎсǎльман Атǎлçи Пǎлхар патшалǎхĕнчи сǎвǎçсен мǎсǎльман тĕнне йышǎнма, арабла çырма тивни.

Калай Малля сǎввисем. Тĕрĕк поэзийĕн пахалǎхĕ. « Атте-анне сǎмахĕсем» сǎвǎри кивелмен шухǎшсем.

4. XVIII – XIX ĕмĕрсенчи чǎваш сǎмахлǎхĕ. ( 5 сех).

18 ĕмĕрти чǎваш сǎмахлǎхĕн йывǎр утǎмĕсем. Çул тĕрленчĕкĕсемпе сǎвǎсем.

Охатер Томеев. « Вǎйпа тĕне ан кĕртчĕр» ( çыру).

О.Томеев пурнǎçĕпе пултарулǎхĕ. Паттǎрла ĕçĕсем. Кĕрешÿри тĕллевĕсем. Çыравçǎсемпе сǎввисен пĕлтерĕшĕ. Тĕне хаклани, тǎван тĕншĕн хытǎ тǎни, сыру тытǎмĕ, илемлĕхъ мелĕсем.

Ǎсталǎхпа илем тĕнчи.  Халах сǎмахлǎхĕпе ( фольклорпа0 çыру сǎмахлǎхĕн уйрǎмлǎхĕсем.

* Н.Я.Бичурин. « Байкал» ( çул очеркĕ). Н.Бичурин пурнǎçĕпе пултарулǎхĕ. Тумхахлǎ çул-йĕрĕ. « Байкал» очеркри калавçǎ сǎнарĕ.

*С.М.Михайлов. « Юнкǎ» савǎ. « Хĕрринче выртасшǎн маар» , « Сунарсǎн пуçĕ пулнǎ-и?» шÿтсем.

С.Янтуш пурнǎçĕпе пултарулǎхĕ. Историпе этнографии çырǎвесем. Халǎх сǎмахлǎхĕпе усǎ курса çырни. Кулǎш пахалǎхĕ.

Литература ǎсталǎхĕ. Классицизмпа çутлǎх реализмĕн паллисем.

** Д.П.Ознобишин.  « ÿпкев», « Пĕрин йǎл кулли улталарĕмана» сǎвǎсем.  Вырǎс çыннисем вак халǎх ывǎлĕ-хĕрне пулǎшни. А.С.Пушкин, А.А.Фукс, Д.П.Ознобишин туслǎхĕ.

С.П. Чунтеров « Пирĕн йǎх» повеçрен.  Сыру мелĕсем. Ǎру пурнǎçне лайǎх çутатса пани.

Н.И.Ашмарин. « Качи çǎва» халап.  Н.И.Ашмарин – паллǎ тĕпчевçĕ, чĕлхеçĕ, çыравçǎ. « Качи çǎви» халапри сǎнарсем, шухǎшсем, ĕçсем. Юратури тÿрĕлĕхпе пурнǎçри çирĕплĕх.

5. XX ĕмĕрти чǎваш сǎмахлǎхĕ ( 2 сех.)

  Малтан калани. 20 ĕмĕрĕн пĕтĕмĕшле сǎн-сǎпачĕ, аталану тапхǎрĕсем. Чǎваш ǎслǎлǎхĕн ÿнерĕсемпе сǎмахлǎхǎн паллǎрах усĕмĕсем. Аталану тапхǎрĕсенчи паллǎ çынсем, вĕсен ĕçĕ-хĕлĕ. Сǎмахлǎха çĕнĕлĕхсемпе пуянлатнǎ вилĕмсĕр хайлавсем.

Ĕмĕр пуçламǎшĕнчи сǎмахлǎх.

Икĕ пǎлхавǎр кÿнĕ çĕнĕлĕх. 1905-1907 çулсем ÿстернĕ çыравçǎсем.

 Н.И.Шелепи. « Раççей», « Кĕпер хывни». Н.И.Шелепи – халǎх юрǎçи, унǎн сǎвви-юрринчи халǎхла туртǎмсем. Халапла сǎмахлǎхǎн витĕмĕ, илемлĕх мелĕсем.

И.Е.Тǎхти. « Шерхулла» калав. Илле Тǎхти ǎсталǎхĕн хайне евĕрлĕхĕ. « Шерхулла» - этнографилле калав. Сǎнар тумалли мелсем.

                                             XX ĕмĕрĕн 20-мĕш çулĕсем. ( 3 сех)

20-мĕш çулсенче чǎваш литератури хǎвǎрт вǎйланса пыни. Паллǎ ятсемпе паха хайлавсем.

Д.В.Исаев. « Рабфак хĕрĕ».Мĕтри Исаев ( Авраль) – чǎваш прозин талантлǎ ǎсти. Пултарулǎхĕпе пурнǎçĕ. « Рабфак хĕрĕ» калавра хускатнǎ ыйтусен çивĕчлĕхĕ.

Д.П,Юман. « Пÿлĕх йǎмри» калапв. Мĕтри Юман -= çыравçǎ, историк, таврапĕлÿçĕ, кĕрешÿçĕ. Пурнǎçĕпе пултарулǎхĕн паллǎрах енĕсем. Сǎвви-калавĕсен шǎпи. « Пÿлĕх Йǎмри» - ял сийĕсен пǎлхавǎрлǎ пурнǎçне шахвǎртуллǎ мелпе сǎнарлакан хайлав. Калав тытǎмĕ, сǎнарĕсем, тĕп шухǎшĕ.

   Литература ǎсталǎхĕ. Сǎмахлǎхри шахвǎртуллǎ-юптаруллǎ çыру мелĕ.

* Г.А.Кореньков. « Эс çеç манна йǎпатни», « Юрǎ», « Хурǎн юрри».  Г.Кореньков – вĕрентÿçĕ, сǎвǎç. Пултарулǎхĕн хǎйне евĕрлĕхĕ. Лирикǎллǎ сǎввисемпе поэмисем, куçару ǎсталǎхĕ.

В.Е.Митта. « Тǎван чĕлхем», « çĕршывǎм, çĕршывǎм», « Анатри юрǎ». Василий Митта – чǎваш поэзийĕн классикĕ. Пурнǎçĕн йывǎр сулĕсем. В.Митта лирикин хǎвачĕ. Илемлĕх мелĕсем. Пурнǎçпа тачǎ çыхǎнни.

                                                     30-мĕш çулсенчи хайлавсем. ( 5 сех)

30-мĕш çулсенчи пурнǎçпа ÿнерсен шǎпи. Айǎпсǎр айǎпланин синкерĕ. Колхозсем тунǎ вǎхǎт пали. Сǎвǎ-юрǎри паха тĕслĕхсем.

Н. К.Янкас. « Катя» (калав).

Н.Янкасǎн синкерлĕ шǎпи. Сǎввисемпе калавĕсен ǎшпиллĕхĕ, çынлǎх туртǎмĕ. Калавра юратупа туслǎх тыйтǎвĕсене татса пани.

И.С.Тукташ. « Шурǎ кǎвакарчǎн», « Уйрǎлу», « Шур Атǎлта акǎш ярǎнать».

И.Тукташ – юрǎ сǎмахĕсен ǎсти. Пултарулǎхĕн тĕп енĕсем. Халǎх сǎмахлǎхĕпе пĕлсе усǎ курни. Юрǎ сǎмахĕсен хǎйне евĕрлĕхĕ.

* А.Т.Петтоки. « Тĕнче кĕвви».

А.Петтоки пурнǎçĕпе пултарулǎхĕн паллǎрах тапхǎрĕсем. Кĕрешÿри хастарлǎхĕ. Поэзири авангардизм.

Литература ǎсталǎхĕ. Лирика ушкǎнĕсемпе жанрĕсем. Лирика сǎнарлǎхĕ.

Е.В.Еллиев. « Чĕн тилхепе»(калав).

Е.Еллиев – паллǎ вĕрентÿçĕ, прозǎпа драматурги ǎсти. Пултарулǎхĕн тĕп енĕсем. « Чĕн тилхепе» калавǎн философилле тĕшши.

Литература ǎсталǎхĕ. Эпика ретĕнчи жанрсем.

XX ĕмĕр варринчи чǎваш сǎмахлǎхĕ. (8 сех)

( 40-50 çулсем).

А.Е.Алка. « Июнĕн 22-мĕшĕ», « Бранденбург хапхи умĕнче». Чǎваш халǎх сǎвǎçи А.Алка пурнǎçĕпе пултарулǎхĕ.Вǎрçǎ вǎхǎтĕнчи хайлавсен паттǎрлǎх хавхи. Паттǎр салтак сǎнарĕ.

« Тǎватǎ çулталǎк» кĕнекери сǎвǎсен янǎравлǎхĕ.

Литература ǎсталǎхĕ. Элтешлĕх сǎввисен хавхи, илемлĕх мелĕсем ( сасǎсен янǎравлǎхĕ).

П.П.Хусанкай. « Аптраман тавраш» сǎвǎлла роман сыпǎкĕ, « Çĕнтерÿ юрри» ярǎмри сǎвǎсем.

Петĕр Хусанкай – чǎваш халǎх сǎвǎçи. Нумай енлĕ пултарулǎх. Вǎрсǎ хавхипе çырнǎ хайлавсем. Вĕсен пахалǎхĕ, пĕлтерĕшĕ, сǎнарĕсем. Чĕлхе ǎсталǎхĕ, шухǎш вичкĕнлĕхĕ.

А.С.Артемьев. « Симĕс ылтǎн» повесть.

А.С.Артемьевǎн  çар ыйтǎвĕпе çырнǎ хайлавĕсем. Пултарулǎхĕн тĕп енĕсем. « Симĕс ылтǎн» повесть – салтак чǎтǎмлǎхне, çирĕплĕхне, тасалǎхне мухтакан хайлав. Повеçĕн шухǎш тарǎнлǎхĕ. Тĕп сǎнарсем.

* А.С.Артемьев. « Юлашки юрǎ» повесть.

** В.Л.Садай. « Летчиксем» роман.

Литература ǎсталǎхĕ. Лирикǎлла-психологилле повесть.

XX ĕмĕр вĕçĕнчи чǎваш литератури ( 8 сех)

( 60-90-мĕш сулсем)

XX ĕмĕр вĕçĕнчие сǎмахлǎх аталанǎвĕнче пысǎк улшанусем пулса пыни. Сǎмахлǎхра çĕнĕ ятсем, çĕнĕ хайлавсем тухни, манǎçа юлнисене аса илни. Сǎмахлǎх çĕнĕ хаклав шайне хапарса пыни.

Я.Г.Ухсай. « Мана тутар сǎнарлǎ теççĕ», « Çумǎр», « Кǎвак хуппи», « Анне манна тирпейлĕ пиеленĕ»,  « Атте-анне» поэма сыпǎкĕсем.

 Ухсай Яккǎвĕ – чаваш халǎх сǎвǎçи. Нумай енлĕ пултарулǎхĕ. Эпикǎллǎ лирика ǎсти. Çынпа çут çанталǎка юратса çырнǎ сǎввисемпе поэмисен пахалǎхĕ.

* Л.Я.Агаков. « Юманлǎхра çапла пулнǎ»

          Н.Т.Терентьев.  « Çил çинчи çеçпĕл» драма. Н.Терентьев – чǎваш халǎх çыравçи, талантлǎ драматург. Драматургири çĕнĕлĕхсем. Драмǎри конфликт, сǎнарсем.

* Н.Т.Терентьев « Атǎл куçе».

** Л.Н.Родионов. « Асамат кĕперĕ»

Литература ǎсталǎхĕ. Драматурги жанрĕсем тата вĕсен тĕсĕсем, поэтики.

Ю.Скворцов. « Хĕрлĕ мǎкǎнь» повесть.

Ю.Скворцов – талантлǎ прозаик. Пултарулǎхĕн паха енĕсем. « Хĕрлĕ мǎкǎнь» повеçре хускатнǎ ыйтусем.

В.П.Петров. « Çǎлǎнǎç» повесть. XX ĕмĕр вĕçĕнчи прозаиксен ĕçĕ-хĕлĕ. В.Петров пултарулǎхĕн чǎваш литературинчи вырǎнĕ. В.петров хайлавĕсенчи ĕретлĕх-йĕркелĕх ыйтǎвĕсем. « Çǎлǎнǎç» повеçри сǎнарсем тата паянхи Яш-кĕрĕм хутшǎнǎвĕ.

Ирĕклĕ вулав валли:

И.Н.Юркин. « çамрǎк чухнехи кǎмǎл», « Урине».

Хумма Çеменĕ. Калавсемпе повеçсем.

Е.В.Еллиев. Калавсем.

Иван Мучи. Калавсем.

И.Н.Ивник. Сǎвǎсем.

Н.Ф.Илпек. Калавсем.

Д.А.Кипек. « Ягуар», « Паттǎрсем хыпарсǎр çухалмаççе».

В.З.Паймен. Калавсем.

А.В.Емельянов. Калавсемпе повеçсем.

Л.В.Таллеров. Повеçсем.

Ю.С.Сементер.  Сǎвǎсемпе поэмǎсем.

Н.А.Петровская. « Шурǎ лили» повесть.

Х.Агивер. « Туй» повесть., т.ыт.те.

Пăхмасăр калама вĕренмелле:

«Çуралнă çĕршывăмăр» (сăвă). «Ирхи сăвап» (кĕлĕ). Н.Шелепи. «Раççей» (сыпăк). В.Митта. «Çĕршывăм, çĕршывăм...» (сăвă.) И.Тукташ. «Шур Аталта акăш ярăнать...» (юрă). П.Хусанкай. «Натали кĕпе тĕрлет» («Аптраман тавраш» роман сыпăкĕ).

Я.Ухсай. «Атте-анне» (поэма сыпăкĕ) е урǎх сăвă 

  Усǎ курмалли литература:

1. Антонова З.С. Чǎваш сǎмахлǎхĕн вĕрентÿ меслечĕсем: чǎваш шкулĕн 5-11-мĕш классĕсенче вĕрекнтекенсем валли / З.С.Антонова, В.П.Станьял.- Шупашкар, 2006.
2. Шкул ачисен пĕлĕвепе хǎнǎхǎвĕсене хакласси: чǎваш шкулĕн 5-11 класĕсенче чǎваш чĕлхипе литература вĕрентекенсем валли  / Ю.М. виноградов, Л.Г.Петрова, Е.А.Майков хатĕрленĕ.- Шупашкар, 2004.
3. Чǎвашла вырǎсла словарь / И.А.Андреев т.ыт.; М.И.Скворцов редакциленĕ.
4. Метин П.Н. Литературǎпа халǎх сǎмахлǎхĕн ǎнлавĕсем: шкул словарĕ / П.Н.Метин, А.И.Мефодьев. – Шупашкар,1997.
5. Чǎваш литератури программи: чǎваш шкулĕн 5-11 класĕсем / З.С.Антонова. Н.Г.иванова, В.П. Никитин
6. ( Станьял). –Шупашкар. 2003.
7. Чǎваш литератури: Вĕренÿпе вулав  кĕнеки.В.П.Никитин ( Станьял) хатĕрленĕ. – Ш., 2003 .
8. Абрамов В.А,, Печников О.И. Сочинении мĕнле çырмалла.- Шупашкар, 1998.
9. Дмитриев В.И. Чǎваш чĕлхи тата литератури: тĕрĕслев ĕçĕсемпе меслет кǎтартǎвĕсем. – Ш., 1995.

11. Чǎваш литературине аслǎ классенче вĕрентесси./ В.Г.Родионов, Э.И.Родионова, Г.И.Федоров. – Ш., 2006.

Усǎ курма сĕннĕ хайлавсем:

Халǎх сǎмахлǎхĕ. Хрестоматии ( Г.Юмарт хатĕрленĕ). – Ш., 2003.

Чǎваш халǎх пултарулǎхĕ: Мифсем, легендǎсем, халапсем. – Ш., 2003.

Ю.Мишши. Авалхи чаваш несĕлĕсем: шкул ачисене килте вуламалли кĕнеке. 1-2 –меш кĕнекесем.- Ш., 1998.

П.Хусанкай. Çырнисен пуххи. 1-4 томсем.- Ш., 2000-2003.

А.Артемьев. Тǎвǎл умĕн. – Ш.. 1971.

Н.Терентьев. Çĕрпе хĕр. – Ш., 1975.

Н.Терентьев. Çил çинчи çеçпĕл.- Ш., 1977.

В.рен\ учебник.% И? А? Андреев? Чёваш ч.лхи% 8-9-м.ш класс валли?– Шупашкар: 2009? – 303 с?: ил?

Хушма литература% 1? Виноградов Ю? М?? Хёнёхтару пуххи: 8-9 класс валли? – Шупашкар: 2008? - 163 с?

               2? Майков Е? А?: Михайлова З? П?: Кузьмина Г? В? Чёваш ч.лхи% 5-9 классенче в.ренекенсен п.л.вне т.р.слемелли тест пуххи? – Шупашкар: 1999? – 37 с?

3.  З.С.Антонова, В.П.Станьял Методика преподавания чувашской литературы в 5-11 классах, Чебоксары 2006г.

4.  П. Н.  Метин Анализ литературного текста, Чебоксары 2009 г.

5.  Р.Г.Иванова  «Литературные игры». Чебоксары, 2001г.

6.  З.П.Михайлова, В.М. Чувашская литература (тесты для 5-9 классов). Кугеси, 1999г.  

7.  П.Ялгир Краткая энциклопедия чувашской литературы. Кюгеси 1999г. 1шт.

8.  Краткая чувашская энциклопедия. Чебоксары, 2004г. 1шт.

9.  П.Н.Метин Словарь литературных терминов. Чебоксары, 2002г.

10.  3. Ю. А. Илюхин «Писатели Чувашской республики» портреты, Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1998г.

11. DVD фильмы «Чувашские народные обычаи и традиции».

12. М.Юрьев Чувашские писатели Чебоксары, 1968г.

13. В.Г.Родионов Чувашская литература XVIII – XIX века Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2006г.

14. В.Г.Родионов Чувашская литература 1917-1930-е годы  Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2008г.

15. Презентации уроков учителей чувашской литературы школ Чувашской республики  

                                                                                                           Ёнлантарса пани

Чёваш Республикин В.рен\ тата =амрёксен политикин министерстви 2005 =улта =ир.плетн. в.рен\ план. тёрёх чёваш шкул.сенче тёван ч.лхе в.рентме 9 класра эрнере 1 сехет уйёрнё?

Ку программёна Чёваш Республикин в.рент\ министерстви усё курма с.нн.: И? А? Андреев профессор 2002 =улта чёваш шкул.н 5-9 клас.сем валли  хат.рлен. «Чёваш ч.лхи программине» т.пе хурса й.ркелен.?

В.рен\ материалне =апла пайланё% 10 класс (35 сехет)% =ыру .=. – 10 (диктант – 4: изложени – 4: сочинени – 2)?

 «Чёваш ч.лхи» предметён т.п т.ллев.семпе задачисем%

- в.ренекенсен кала=ёв.пе =ырёвне аталантарасси тата т.р.с те илемл. вулама хёнёхтарасси*

- в.ренекенсен кала=ёвне т.р.с й.ркелесси*

- ачасене сёмахсемпе вырёнлё та тирпейл. усё курма в.рентесси тата в.сен лексикине пуянлатасси*

- в.ренекенсен логикёллё шухёшлавне аталантарасси*

- в.ренекенсене фонетика: лексика: грамматика ник.с.семпе тата ч.лхе наукин т.п ыйтёв.семпе: ч.лхен общество пурнё=.нчи вырён.пе паллаштарасси*

- орфографипе пунктуаци хёнёхёв.сене =ир.плетесси*

- уроксенче ачасен =ыхёнуллё кала=ёвне аталантарасси*

ркелеме в.рентесси - тёван ч.лхене юратма: ч.лхе урок.сенче илн. п.л\пе \л.мрен пурнё=ра: .=ре усё курма хёнёхтарасси*

- грамматикён кашни темине в.рентн. чух ачасене литература ч.лхин =ир.пленн. нормисемпе паллаштарасси: пуплеве =ав нормёсене пёхёнса й.ркеленн.

                                                                               Календарно- тематический план

                                                                                                  Содержани

К.скен каласан: IX класс п.терн. =.ре =амрёксем тёван ч.лхепе кала=у урлё кёна мар: =ыру урлё та =ёмёллёнах хутшёнма пултарччёр? +ыру урлё в.сем иформаци илекенсем кёна мар: ёна ыттисене п.лтерекенсем те пулччёр?

Синтаксисра та программёна к.ртмелли =.н.л.хсем пур? В.сенчен кирл.реххи «Предложенин шухёш тытём.» текен ыйту?

Пуплевре эпир предложение грамматикёшён мар: п.р-п.р шухёша палёртас т.ллевпе й.ркелетп.р? Шухёша палёртман (содержанис.р) предложени =ук: пулма та пултараймасть? Предложени содержаний.ш.н вара ик. япала т.п вырёнта тёрать% м.н =инчен калас тени тата ун =инчен п.лтерни? П.ррем.шне к.скен тема: икк.м.шне рема те==.? Кун =инчен у=са памаллах?

Предложенири сёмахсен =ыхёнёвне те хальчченхи пек мар: урёхларах ёнлантарас пулать? Подлежащиех акё сказуемёйпа кёна мар: унён ушкён.пе п.т.м.шл.н =ыхёнма пултарать? Сказуемёй та =авнашкалах?

Сёмахсем =ыхёнёв. =инчен кала=нё чухне в.сем предложенире м.нле член пулнине те асёнма кирл. мар? «+ыхёну» тени вёл пуплев пулём.: «член»: «пуплев пай.» тенисем ч.лхе наукинчи ёнлавсем? В.сене п.р-п.ринпе хутёштарни ыйтёва пётраштарать кёна?

Предложенири сёмахсен =ыхёнёвне «член» текен ёнлава =ыхёнтарса пуплеве эпир п.лтер.шс.р сыпёксем =ине пайлама тытёнатпёр? Акё теми=е т.сл.х%

Савёнё=не ни=та чикеймест =ын (Уяр) – подлежащие сказуемёйпа кёна =ыхёнтарсан «=ын чикеймест» пулса тухать? Анчах та кала=у кунта =ын чикейменни =инчен мар: вёл савёнё=не ни=та чикейменни =инчен пырать? Шухёш. тёрёх: апла пулсан: подлежащи сказуемёй ушкён.пе п.т.м.шл.н кёна =ыхёнать? Акё вёл =ыхёнёвён схеми%

  Савёнё=не  ни=та  чикеймест  =ын?

Ивук ашш. .л.крех чухне йышлё =емьелл. те юрлё пурнё=па пурёнакан =ын пулнё (Уяр) – ку т.сл.хре те подлежащи (ашш.) сказуемёйпа (=ын пулнё) уйрёммён мар: унён ушкён.пе п.т.м.шл.н =ыхёнать?

Вилн. мар-и текен ача ч.п-ч.р. (Уяр) – кунта вара подлежащи (ача) п.ччен мар: хёй.н ушкён.пе кёна сказуемёйпа =ыхёнать%

   Вилн. мар-и текен ача ч.п-ч.р.?

Т.сл.хсем =акна =ир.плетсе пара==.% предложенири сёмахсен чён-чён =ыхёнёвне тупма хёнёхтарни кирлех (унсёрён предложени содержанине те т.р.с ёнланма =ук): анчах та =ав =ыхёнёва членсем урлё палёртма май килмест?

Предложенири сёмахсен =ыхёнёвне т.р.с палёртни к.=.н членсене уйёрнё чухнехи йывёрлёхсенчен те хётарать? Хал. эпир 3 т.рл. к.=.н член =инчен кала=атпёр – определени: дополнени: обстоятельство? Определени япала ятне: дополненипе обстоятельствёсем ытти пуплев пай.сене ёнлантара==. тетп.р? Урёхла каласан: синтаксис пулём.сене каллех морфологи урлё ёнлантарма тытёнатпёр? Ку хёех хир.=\лл.?

Анчах та пуплев юхём.нче п.р сёмах теп.р сёмахпа кёна мар: сёмах майлашёв.пе е предложенипе п.т.м.шл.н =ыхёнма пултарать? Акё 1-2 =авнашкал т.сл.х%

             +уркуннепе =ул усал (М? Фед?)

             Эрнере =ич. кун: талёкра 24 сехет?

М.нле член тес вара =акён йышши т.сл.хсенчи палёртнё сёмахсене$ Вырёс т.пчев=и Н?Ю?Шведова в.сене детерминант тет? +апах та детерминант =инчен кала=ни те ыйтёва хир.=\с.р у=са пама пулёшаймасть? +ыхёну енчен предложенири сёмахсем пурте п.решкел _ к.=.н член текеннисем те: т.п членсем те? Пурте в.сем теп.р сёмахпа та: сёмах майлашёв.пе те =ыхёнма пултара==.? Предложени член.сем =инчен тах=антанпа =ир.пленн. традицирен уйрёлас мар тенипе кёна кала=ма пулать?

Унчченхи пекех: программёри хёш-п.р ыйтусене =ёлтёрласа панё? +ёлтёрсёррисем _ пурте в.ренмеллисем? В.сем предметён п.л\л.х ник.с. шутлана==.? +ёлтёрлисем _ ытларах п.лес текеннисем валли?

В.рентекенсене программёна к.ртн. =.н.л.хсене уйрёмах тимл. пёхма с.нес килет? Ку =.н.л.хсем ч.лхем.р.н тытёмне т.р.срех: вырёсларах каласан: адекватлёрах ёнлантарма кирл.? В.сем тата ч.лхем.р.н хутшёнури п.лтер.шне те тарёнлах ёнланса илме пулёш.=? Ку ен.пе синтаксисра хутсёр предложенин шухёш тытём. =инчен кала=ни усёллё пулассён туйёнать?

Хутлё предложенисен шухёш тытём. =инчен программёра асёнман? Сыпёнуллё е союзсёр хутлё предложенисен шухёш тытём. пирки т.пчев=.сем те халиччен =ир.п шухёш калайман? Пёхёнуллё хутлё предложенисен хёш-п.р т.с.сем шухёш тытём. енчен хутсёр предложени ев.рлех? Ёна пёхёнуллё предложенисен хутлё п.рл.хри вырён. =инчен кала=нё май ёнлантарма пулать: ёнлантармалла та?

Программёра пуплеве аталантарас т.ллевпе ирттермелли .=сене чылайёшне литература урок.сенче туса ирттермелле?

В.ренекенсенчен чылайёш. 5:6-м.ш классенчех (теп.р чух маларах та) сёвё-калав =ырса хёй.н пултарулёхне т.р.слеме тытёнать? +ак пархатарлё туртёма асёрхаса малалла аталантарса пымалла? Ч.лхе енчен кунта сёмах пуянлёхне \стересси: сёмахсен т\р. е ку=ёмлё п.лтер.ш.сене уйёрма хёнёхтарасси: ытарлёхпа сёнарлёх туйёмне аталантарасси тив.=л. вырёнта пулмалла?

Паллёрах т.пчев=.семпе (И?Я?Яковлев: Н?И?Ашмарин: Н?И?Золотницкий: В?Г?Егоров: М?Р?Федотов) урокра?

X класс п.терекен ачасен м.н-м.н п.лмелле%

_ сасёпа саспалли хушшинчи уйрёмлёха ёнлантарма;

_ у=ё сасёсемпе хупё сасёсен ушкён.сем =инчен каласа пама;

_ хупё сасёсен янёравлёх.пе =ем=ел.хне ёнлантарма;

_ пуплев пай.семпе в.сен формисене п.р-п.ринчен уйёрма;

_ сёмах пулёв.пе сёмах улшёнёвне п.р-п.ринчен уйёрма;

_ ч.лхепе пуплев м.н иккенне: ч.лхе пуплевре кёна палёрнине: пуплевре кёна аталантарма пултарнине ёнлантарма;

_ кала=ура та: =ырура та сёмах й.ркине кирл. пек тытса пыма;

_ т.рл. темёпа хайлав =ырма;

_ п.р-п.р темёпа к.ске доклад тума: тухса кала=ма;

_ .=л. =ыру е хёш-п.р .= хуч.сене =ырма (ыйту: акт: характеристика

В.рен\ учебник.% И? А? Андреев? Чёваш ч.лхи% 8-9-м.ш класс валли?– Шупашкар: 2009? – 303 с?: ил?

Хушма литература% 1? Виноградов Ю? М?? Хёнёхтару пуххи: 8-9 класс валли? – Шупашкар: 2008? - 163 с?

               2? Майков Е? А?: Михайлова З? П?: Кузьмина Г? В? Чёваш ч.лхи% 5-11 классенче в.ренекенсен п.л.вне т.р.слемелли тест пуххи? – Шупашкар: 1999? – 37 с?

               3? Ермакова Н?В? Тестсем? (Чёваш ч.лхи)? Шупашкар: 2005? – 50 с?                                                                                                                  

Р.И.Ильгачева «Чувашские народные песни для детей»;

Л.П.Сергеев  Словари синонимов, антонимов, омонимов;

Л.П.Сергеев Орфографический словарь;

М.И.Скворцов Чувашско – русский словарь;

      Ю.М.Виноградов Краткий словарь лингвистических терминов;

      Л.П.Сергеев «Чувашский язык» (справочник);

      М.И.Скворцов «Русско – чувашский разговорник

                                                                                                   Ёнлантарни

Плана тешшипе тытаме ачасене литературана мен теллевпе тата менле висепе верентме палартнинчен килет. Наци шкулесенче уса курмалли программара сакан пек петемешле теллевсем лартна:

 -чаваш халах самахлахепе сырулла самахлах хайлавесен чи паха теслехесемпе паллаштарасси;

- ачасене унерсен тата саамах унерен пуламесене терес анланма, аша хывма верентесси;

- хайлавсенче пурнас пуламесем менле паларнине хаклама ханахтарасси;

- вулавпа верену урла илемлех анкаравне,тереслех туйамне аталантарасси, илемле санарпа санарлах пелевне туйма,хаклама ханахтарасси,сыханулла шухашлава таранлатса пырасси;

 Вулама камалла, усем шыравне тивестерекен хайлавсем кана ачасене хавхалантарса пырассе, малтан мала талпанса пуранма хистессе. Ун пек хайлавсем чаваш самахлахенче сахал мар. Чаваш халахен ас –хакалне таран усса паракан хайлавсем верену кенекинче теп выранта тарассе.

    10-11 классенчи самраксен илемлех туйаме историлех анкаравепе тача перлешсе аталанса пырать. Истори талккашне лайах чухлани малашне кирек хаш сулпа кайсассан та усалла пуле. Самахлахан петемешле сан-сапатне вахат таппипе сыхантарса катартмалли лайах мел- петемешле тишкерусем.

   Верену литература историне уйрам сыравсасемпе весен палларах хайлавесем тарах катартса пырать. Самахлах историне ватам шкулта туллин верентме май сук. Туллин верентме кирле те мар. Чавашла каласан , сухрам юписене аякран уйарса илни выранла пуле. Литературан сухрам юписем- классиксемпе весен чи лайах хайлавесем. Савсене выран ытларах парас тене. Сапла туни тишкеру асталахне устерме, хайлавсен тешшине таранрах анланса илме май туса парать. Паллах. Пер хайлава йалахтариччен веренсе тани те, васкаса иртсе кайна пекех, усалла пулме. Класс мен  камалланине кура хайлавсене  веренмелли сехете катма е хушма юрать. Анчах пелу шайе патшалах стандарчепе программа мен ыйтнине туллин тата паранми тивестермелле.      

        Пуплев есен теп теллевесем-ачасен каласавне,вулавне,сыравне аталантарасси.  Каласу тата сыру пултарулахне аталантарни кашни урокрах пулса пымалла.Сак теллевпе уйрам сехет те ___35__йышанна. Литература верентевенче çыру ĕçĕ  пысак выран йышанать. Веренекен хай мен шухашланине,пелнине хут сине сырса пама пултарни питех те паха.

        Шкулта литература верентне май ачасене сак предметан аслалахепе сыханна анлавесемпе,литература историйепе,теорийепе паллаштарма тивет. Литература теорине терле уроксенче верентме пулать,илемлех мелесене, театр терминесене те верентмелле.Литература теорийен анлавесене верентессине илемле хайлав содержанийепе тытаме тавра йеркелемелле. Плана  « Чаваш литератури программи » 5-11 классем тата школ программине пăханса йĕркеленĕ 

 Шкулта ч=ваш литературине в\рентес =сл=л=х концепций\пе патшал=х стандарч\ куё=мл= тапх=р валли хат\рлен\ программ=ри т\п шух=шсенех ёир\плетр\.   X-XI I классенчи ёамр=ксен илемл\х туй=м\пе историл\х =нкар=в\пе тач= п\рлешсе аталанса пырать. Истори талкк=шне лай=х чухлани малашне кирек х=ш ёулпа кайсасс=н та ус=лл= пул\.С=махл=х=н п\т\м\шле с=н-с=патне в=х=т таппипе ёых=нтарса к=тартмалли лай=х мел - п\т\м\шле тишкеръсем. Асл= классенче п\т\млетъ тишкер\в\сене =нланма, итлеме, куё умне к=ларма тишкеръ урок, семинар-урок. калаёу урок. лекци-урок пул=ш\ё.

    Асл= классенчи (X-XI) в\ренъ литература историне уйр=м ёыравё=семпе в\сен палл=рах хайлав\сем т=р=х к=тартса пырать. С=махл=х историне в=там шкулта туллин в\рентме май ёук, туллин в\рентме кирл\ те мар. Ч=вашла каласан, ёухр=м юписене т\р\с уй=рса илме в\рентни уё=мл= пул\. Литератур=н ёухр=м юписем - классиксемпе в\сен чи паха хайлав\сем. Ёавсене выр=н ытларах парас тен\. +апла туни тишкеръ =стал=хне ъстерме, хайлавсен т\шшине тар=нрах =нланса илме май туса пар\. Палах, п\р хайлава й=л=хтариччен в\ренсе т=ни те, васкаса иртсе кайн= пекех, ус=лл= пулм\. Кунта в\рентъё\н сис\м\ кирл\. Класс м\н шайрине, к=м=лне кура хайлавсене ылмаштарма, сехеч\сене хушма е катма та ир\к пан=. Анчах п\лъ шай\ патшал=х стандарч\пе программа ыйтнине туллин тата п=р=нми тив\ётермелле.

Асл= пус=мри (X-XII классенчи) в\ренъ п\лтер\ш\ ёых=нулл= п\т\млетъсем, танлаштарусем, шух=шлавсем тума хистенипе уйр=лса т=рать. К\ё\нрех классенче ача-п=ча вуласа киленме пултарни хакл= пулсан – асл= классенчи яш-к\р\м ч=ваш с=махл=хне т=ван хал=х=н: кашни ёынн=н пурнё\ к\неки выр=нне йыш=нни, ун т=р=х хам=р=н историе =нланса, шух=шласа пахалани выр=нл=.     Асл= классенче в\ренекенсем ытларах XX \м\р\н 50-90-м\ш ёулсенчи литератур=на тишкереёё\. Программ=ри хайлавсене вуласа тишкересси п\р пек пулса пымалла мар. П\рисене текстпа тар=н паллашса т\пл\н тишкермелле (программ=ра сехет парса уй=рн= пулсан), теприсене вара (тишкерълл\ т\л пулаканнисене) вуласа тухса =нланни те ёител\кл\. П\т\м\шле тулли п\лъ илсе тухакан ачан пан= хайлавсем м\нле «ёуралнине», в\сенче с=нланн= саманана, ёав хайлавсен хальхи вёхётри п.лтер.шне; в.ренн. хайлаври т.п сёнарсен типлёхне; искусство чён пурнё=а эстетика т.л.ш.нчен м\нле ъкерсе к=тартнине; т\нчене ънерё\ куё\пе п=хса с=нарланин т\п уйр=мл=х\сене; содержанипе форма, шух=шпа стиль п\рл\хне; хам=р ё\р-шыва чик\ леш енчи литература аталан=в\н тапх=р\сене пал=ртма, уй=рса илме пултармалла.

                                                                               Календарно – тематический план

Содержани

1.Авалхи терĕк сăмахлăхĕ. Атăлси пăлхарсен культури. 18-19 ĕмĕрĕн пĕрремĕш çурринчи çырулла самахлăх.

- Кашкар Махмучĕ  «Танкутсемпе çапăçни»

2. 18 ĕмĕрĕрти чăваш çыруллă сăмахлăхĕ.

-Ермей Рожанский «Кармăшпа Етĕрне уесĕнчи крешĕн чăвашĕсен ыйтăвĕ», «Халăхсен чĕлхине пĕлмелле», «Чавашсем çинчен»;

Никита Бичурин «Ытарайми Китай сасси», «Н.Я.Бичурина», «Н.Бичурин çинчен каланисем  «Хусанта  - Державин палăкĕ умĕнче»

-Спиридон Михайлов  «Хусанта  - Державин палăкĕ умĕнче», «Хваттер хуçипе калаçни»;

-Н.И. Золотницкий вĕренекенĕсем

-Григорий Филиппов «Чухăн çын пурнăçĕ – хирти мулкач пурнăçĕ»

3.19 ĕмĕр вĕçĕнчи проза

-И.Юркин «Мул»

4.19 ĕмĕр вĕçĕнчи поэзи.

-Турхан Яккăвĕ «Тусăмсем», «Хĕвел хĕртсе пăхнă чух», «Чĕрем ыратни», «Çÿлте кăвак пĕлет уяр тăрать…», «Варуççи»

-Турхан Хветĕре «Тăвăл», «Вĕçен кайăк вĕçĕт», «Мĕншен эсĕ хурлăхан…» т. ыт. те

5.19 ĕмĕр вĕçĕнчи драматурги.

- Гурий Комиссаров «Авлану»

6. 20 ĕмĕрĕн пуçламăшĕнчи проза.

-Григорий Тимофеев «Тăхăр ял»

7. 20 ĕмĕрĕн пуçламăшĕнчи поэзи.

-Гавриил Кореньков «Çуркуннехи çĕр», «Санăн сăнна пăхсассăн», «Пурнăç»;

-Н. Шупуççынни «Чĕлĕм», «Йĕкĕрлĕ курка» ;

3. 1917-1930 çулсенчи поэзии.

+е=п.л Мишшин «Чунём=ём:=унатём=ём»

=ырёв.сен ярём.?+е=п.л прозин «Юншёх» калав.

4.1917-1930 çулсенчи проза.

Хумма +емен.н «Станцёра»

калав.

5.1917-1930 çулсенчи драматурги.

Ф Павлован «Ялта»драми

6.1930-1945 çулсенчи проза

С? Ялавинён «+ул =инче» калав.

7 1930-1945 сулсенчи драматурги.

П? Осипован «Пирен пурнас хатлахра»

8. 1930-1945 çулсенчи поэзии.

Хусанкайан «Тилли юррисем» хайлавĕ

                                X класс п.терн. =.ре ачасен м.н-м.н п.лмелле%

В.ренекенсен =аксене п.лмелле%

_ вуланё к.неке =инчен шухёшланине  =ир.плетсе пама*

_ кала=упа =ыру урок.сенче в.ренсе хёнёхнё пур .=сене те  й.ркелл. пурнё=лама ( тезис: конспект: рецензи: статья: доклад: сочинени =ырма: тухса калас сёмаха планлама е тезис =ырма)*

_чёваш литературин аталану тапхёр.сене: уйрём тапхёрти юмахсене: паллё писательсен илемл.х т.нчине: в.сен хайлав.сенчи илемл. сёнарлёх хёйне ев.рл.хне у=са пама*

_ 8-10 классенче в.ренн. писательсен пурнё=.пе пултарулёх. =инчен каласа пама*

_ 8-10классенче в.ренн. произведенисенчи сёнарсене тупса тишкерме? Хайлавсен сюжеч.пе композицине курма: пултарулёх меслеч.пе илемл.х мел.сене: стиль паллисене ёнлантарма*

_ литература нес.л.сене: жанр.семпе т.с.сене палёртма*

_ автор произведенире хускатнё т.п проблемёсене тупма*

_ сюжетпа композицие: сёнарсен ушкён.сене: илемл. мел.семпе =ыхёнуллё п.рл.хре ёнлантарса пама?

                                                  В.ренекенсен =аксене тума пултармалла%

_ словарьсемпе: справочниксемпе: энциклопедисемпе: краеведении материал.семпе усё курса е кирл. к.неке-статья тёрёх  т.пчев .=. (рецензи: реферат: доклад) =ырма*

_ литература историй.пе =ыхённё фактсем: ятлё-сумлё т.пчев=.сем =инчен каласа пама*

_ ятарласа в.ренн. текста пёхмасёр илемл.н калама: кирек м.нле текста та такёнмасёр хитре вулама*

_хайлавён т.п проблемине тишм.ртсе хайлава харпёр  хёй т.лл.н хак пама? -халах самахлахен речесем,ушканесем,жанресем;

-халах лирикин вете жанресем:келесем,калмаксем,юрасем,ват.самахесем,йекелту самахесем;

-халах эпикин ытарлах тесесем: мифсем,халапсем, юмахсем, юптарусем,кулашсем;

-халах драматургийен анла сарална тесесем:вайа, таша, шилек, туй,…

Илемле лит-ра теорийенчен:

-литература речесен,тесесен, жанресен тытаме;

-лирика ретенчи ушкансем,жанрсем;

-Эпика ретенчи жанрсем;

-драма ретенчи жанрсем;

-илемлех мелесем;

-илемле хайлав хапи, тешши,шухаше, хавхи;

-хайлав тытаме,сюжечепе фабули,хирес тараме;

-илемлех мелесем;

-санарсен тытаме;

-сава висисем; тата ытти те

Литература:

Учебник  «Таван литература» 11кл. Г.И.Федоров  ,                                      

Хушма литература :   Хрестомати . Г.И.Фёдоров хатерлене

1. З.С.Антонова, В.П.Станьял Методика преподавания чувашской литературы в 5-11 классах, Чебоксары 2006г.

2. П. Н.  Метин Анализ литературного текста, Чебоксары 2009 г.

3. Р.Г.Иванова  «Литературные игры». Чебоксары, 2001г.

4. З.П.Михайлова, В.М. Чувашская литература (тесты для 5-9 классов). Кугеси, 1999г.  

5. П.Ялгир Краткая энциклопедия чувашской литературы. Кюгеси 1999г. 1шт.

6. Краткая чувашская энциклопедия. Чебоксары, 2004г. 1шт.

7. П.Н.Метин Словарь литературных терминов. Чебоксары, 2002г.

8. 3. Ю. А. Илюхин «Писатели Чувашской республики» портреты, Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 1998г.

9. DVD фильмы «Чувашские народные обычаи и традиции».

10. М.Юрьев Чувашские писатели Чебоксары, 1968г.

11. В.Г.Родионов Чувашская литература XVIII – XIX века Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2006г.

12. В.Г.Родионов Чувашская литература 1917-1930-е годы  Чебоксары: Чувашское книжное издательство, 2008г.

13. Презентации уроков учителей чувашской литературы школ Чувашской республики