Тыва чогаал кичээлинде кичээлдиң план конспектизи
методическая разработка (5 класс) на тему

Олег Сувакпиттиң «Ногаан таңныыл» деп чечен чугаазын өөредиринге башкыларга сүме.

(5 дугаар класска.)

        Олег Сувакпиттиң  5 дугааар класстың өөредилге программазында «Ногаан таңныыл деп» чечен чугаазы бар. Чогаалды уругларга чедимчелиг кылдыр, дараазында арга-методтарны ажыглап тургаш  сайгарылганы болгаш онаалганы кылдырып болур

.

  Кичээлдиң темазы: Олег Сувакпиттиң «Ногаан таңныыл» деп  чечн чугаазы.

 Кичээлдиң хевири: Олег Сувакпиттиң «Ногаан таңныыл» деп чогаалынга сайгарылга  

    киччээл.

 Сорулгалары:

  1.Өөредилгелиг: Чечен чугааны киржикчилериниң аайы-биле аянныг номчудуп, чогаалдың утказын допчулай чугааладып, чогаалдың сөзүглелин сайгарар.

  2.Сайзырадыр: Өөреникчилерниң аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр, номчуп  болгаш  сайгарып турар  үеде    кичээнгейин,   угаап-боданыышкынын  сайзырадыр.

   Кижизидикчи: Өөреникчилерниң  төрээн чуртунуң бойдузунга ынак болурун, ону карак огу дег камгалаарынга чаңчыктырар. Киччээл үезинде бот-боттарын дыңнап билирин, корум-чурумну тудуп билирин, номга ынак болурун кижизидер.

    Дерилгези: Компьютер, экран, проектор, ном, слайтылар.

Кичээлдиң чорудуу.

    1.Организастыг кезээ: Кичээлдиң девизи: «Кым  тывынгыр бодалдарлыгыл, ол кажан-даа , каяаа-даа торулбас»  (бот-боттарынче хүлүмзүрүүр.)

          Бөгүн бис кичээлди эгелээриниң бертинде чодураалар дугайында чугаа чорудар бис.     Кижи бүрүзүнге бот-тускайлаң харыылаар онаалга.

1.      Чодураа деп үнүш бистиң Тывада бар бе, ол ышкаш  силерниң өглериңерниң девискээринде чодураа деп үнүш тарып алган силер бе?

2.      Чодурааны тывалар боттарының амыдыралында ажыглап чораан бе? Кандыг хевирлиг кылдыр (чодураалыг чөкпек дээн чижектиг, улусчу эмнээшкиннерге)

3.      Чодураа деп үнүш кандыг черлерге үнерил?

4.      Чодураа деп черлер аттары билир силер бе? Кайы кожуунда ?

5.      Чодурааның кады кажан, кайы үеде быжарыл?

6.      Силерниң билириңер чодураа кады-биле кандыг чемнер кылырыл?

        Чодураа дугайында кайы чогаалда чугаа чоруп турарыл, оолдар?

    Шын-дыр.    Олег Сувакпиттиң «Ногаан таңныыл» деп чечен чугаазында

2.  Чаа тема тайылбыры:

         (1.)    Рольдарга үскеш номчудары.

     Уруглар дорт  болгаш диалог чугааны эки билип алыр кылдыр  чечен чугааны  күүседикчилерге  хуваагаш,  бижиек  демдектерин  сагып, аянныг  номчуурун  чедип  алыр.

        (2)  Словарь-биле ажыл

      «Ногаан таңныыл»  -  бойдус камгалалының кежигүннери. Ооң кежигүннери  кудумчуларга,  садтарга  ногаан  үнүштерни  камгалап,  өстүрүп ,  тарып  турарлар.

       Чакпыыл -  ээзи чок азы   ээзи билдинмес   дээн  уткалыг.

       Кинжал   - (араб ханджар) кезер болгаш шишитээр  кыска кезээ ийи талазында бистиг  соок чепсек. (  соок чепсек  аймаанга хамааржыр)

        (3.)  Сайгарарының  мурнунда  чогаалды кайы-хире билириңерни хынаар-дыр бис.

                   Оюн  кроссворд     (тест хевирлиг.)

    1. «Ногаан таңныылдарның  кежигүнү?»

   2.   Сааяның   эжи ?

  3. Хөлүгүр  соок  карактыг  аныяк  кижи.

  4. Сержантының  ады ?

  5. «Шөйбексимээр  арынныг, улуг карактарлыг, кулаа сыргалыг»  -  кымыл?

       (4.)  Чугаа сайзырадылгазынга  онаалга. Бо онаалганы   кылдырарда  уругларны дөрт  бөлүкке   чаргаш,  чечен чугааның   утказын эдерти  чугааладыр.

         1-ги бөлүктүң  онаалгазының  айтырыы:  -  Саая   чодураа  сыгыкчылары-биле  канчаар  чугаалашканыыл?  (95-ки арында онгу абзацтың «чудуруун  чайып көргүскен» деп домакка чедир.)

        2 - ги бөлүктүң  онаалгазының  айтырыы:  Саая кымнарны дилеп чорупканыл? саргыларның эжинге  дузалашпаанын канчаар  бодаар силер? ( 95-ки  арыннның  он  бирги  абзазындадан  96-гы  арынның  ийиги  абзазынга  чедир)

        3-кү бөлүктүң  онаалгазының  айтырыы:  Шагдаага ужурашкаш,  Саая  чүнү  чугаалашканыл? (96-гы  арындан  бирги  абзацтан  он  бешки абзацка  чедир.)

        4- кү бөлүктүң  онаалгазының  айтырыы:  Сааяга  ам-на  Куулар  сержант  бүзүрей  бергеш,   сад  эжиинге  үрегдекчилерни  тудуп  алган.  (98-ки  арында дөрткү   абзацтан  төнчүзүнге  чедир.)

       (5.)   Чогаалдың  темазын,  идеязын  тодарадыңар:

             Темазын тодарадыр:   -  шынчы,  мөзүлүг,  бүдүштүг  оол дугайында.

             Идеязын тодарадыр: (кол бодалы) -  бойдус камгалалы.

       (6.)  Тыва чоннуң   чаңчылында кылып  болбас  ёзулалдар.

 Кат үнер черлерге  кылып  болбас  хоруглуг  чүвелер  болза:  

           1.Өрт    үндүрбес.

          2. Одагланган  кижилер  ол черден чоруур аппаргаш,  одаан шуут өжүрер, оттуг   кезек  ол  черге   арттырбас.

          3. Одагланган  черин   долгандыр аштап   арыглаар.

          4.Кат үнер черни чүдередип  болбас,

          5. Кат үнер черниң   ыяжын  кайы-хамаан   чокка  ужуруп  сып  болбас.

          6. Кат үнер черниң  дириг-амытанын  өлүрүп  болбас.

           7. Кат үнер черни  тенек  кижиге  айтып  болбас. (Монгуш Кенеин-Лопсан «Бурунгу ужурлар»)

       (7)   Бо чогаалдың  болуп турар  черин  илередиңер  Тывада   кайда ындыг   парк  барыл?   Ол парктың    адын амгы  үеде  чүү  деп  адаарыл?

            Дыштанылганың   болгаш культураның  национал  парыгы. Кызыл  хоорйда.

    «1928  чылдың  апрель  5-те  ТАР турар  үеде  дыштанылганың  болгаш  культураның  Николай Гастелло   аттыг национал  парыгы  ажыттынган.   1994   чылда  россияның  реестиринге   национал  парктар  даңзызынче  кирген.  Ол  Сибирь  девискээринде  боду  бүткен  парктарның  бирээзи  кылдыр  санаттынып  турар. Национал  парктың  шөлү  64. га.  Нацинал  парктың  девискээринде  Тывада  бар ховар  үнүштерниң  хевирлери  бар. Парктың  директору  - Сергей Лаптев.  Парк  Тываның  «Тос эртинелериниң  санынче  киир  санаттынган»

      Бо чылды   Тывада   чүнүң   чылы  деп чарлааныл?

       (8.)    Үрегдикчиниң  кинжалынга хамаарыштыр    суурнуң   шагдаазындан

                  интервьюну   алгаш,  уругларга  дыңнадып   болур.  Бижекти карманынга                        чөпшээрел   чокка    ап чорааны дээш   кандыг  торгаалга  онаажып  болурул? 

Быжыглаашкын    кезээ

         (9.)    Чогаалга   хамаарыштыр  онаалгалар болгаш айтырыглар.  (Бо онаалгаларны эжеш болуп алгаш ажылдап  күүседир.)

              «Биче чазыг – улуг  чазыгга дүжер» деп  үлегер  домакты  үрегдекчиге  хамаарыштыр  тайылбырлаңар.

               Сааяны  шынчы  дээрзин   чечн чугааның  сөзүн  ажыглавышаан,  боттарыңарның   чугааңар-биле    илередиңер.

              Чогаалда үрегдекчилерниң   овур-хевирин  тывыңар  (98  дугааар арында)

              Ийи  кижиниң   чугаазында   кандыг  бижик демдектерин   салган-дыр?

Түңнел

           а)    - Чогаалды   «Ногаан  таңныыл»  деп адааны  чөптүг-дүр  бе?

           б)     - Чогаалдан чүнү  билип алдыңар?

           в)      -Чогаалды  сайгарып  өөренири   чугула  бе?    Амыдыралга  херектиг   чогаал-дыр  бе?

           г)  - Кичээл  силерге ажыктыг  болду бе?

           в)   -  Бо киччээлде  кандыг  айтырыглар силерге берге болду  азы  чүү силерге солун болду?    Кичээлди үнелеңер.

Онаалга.

Чогаадыг  бижип келир

1.«Мен  ногаан  таңныылдар   кежигүнү  турган  болзумза.»

2. Интернеттен -   Тываның « Тос эртинелеринге»  санаттырып  турар  черлерни тып келир.

Сукпакская средняя общеобразовательная школа им. Б.И. Араптана

Муниципального  района «Кызылский кожуун» Республики Тыва.

          Тыва чогаал  эртеминге ажык кичээлдиң план- конспектизи.

( 5 дугаар класска.)

Олег Сувакпиттиң «Ногаан таңныыл» деп чечен чугаазын өөредиринге башкыларга сүме.

(5 дугаар класска.)

Кызыл кожууннуң

Сукпак ортумак школазының

тыва дыл болгаш чогаал

башкызы: Сарыглар.С.Ч.

Кызыл кожуун

2014-2015