8-ки класстын тыва чогаал кичээлдеринин календарь-тематиктиг планы.
календарно-тематическое планирование (8 класс) на тему

№

Кичээлдин темазы.

шагы

Кичээлдин чугула билиглери.

Кичээлге ажыл хевири

Кичээлдиӊ хевири

Онаалга

Эрттирер хүнү

план

.факт

1

Киирилде кичээл. Чечен чогаал дугайында сос.

1

Эрткен класстарга ооренген чогаалдар, оларнын авторлары база чогаал теориязы. Чаа эгелээн ооредилге чылында литератур кичээлдеринин сорулгалары, шээжилээр, класстан дашкаар номчуур чогаалдар, номчукчулар конференциялары, литературлуг кежээлер, экскурсиялар, ужуражылгалар, болгумнер, чогаадыкчы каттыжыышкыннар дугайында беседа. 8-ки класстын оореникчилеринин чорудар аас болгаш бижимел ажылдары: кол-кол мергежилдер болгаш чанчылдары.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Конспект ар. 3-4

2-3

С. Сарыг-оол «Улуг-Хемим». Чогаалчы дугайында сактыышкыннынг беседа. 1,2,3,4,5-ки эгелернин сайгарылгазы. 5-9-ку эгелернин сайгарылгазы.

2

Чогаалчы дугайында сактыышкынныг беседа. «Улуг-Хемим» деп шулуглел С. Сарыг-оолдун кижи болгаш бойдус дугайында ханы бодаашкыннарнын туннели.

Чогаалда Улуг-Хемнин куску база чайгы пейзажтары, оларнын авторга эргими, амыдыралга янзы-янзы ужур-дузалыг турганы. Амгы Улуг-Хемнин эриинде чаартылгалар, оон унун чурттааннарнын ниитилел байдалдарынын чаагайжааны.

Шулуглелде авторнун овур-хевири, кыска намдары, уран-чечен чурумалдар, минниишкиннер, сумелер, бадыткалдар.

«Улуг-Хемим» деп чогаалдын шулук тургузуу болгаш дылы.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

1) Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

2) Быжыглаашкын.

Шулуглелдин уран-чеченин сайгарар. Айтырыглар ар. 68.

4

Ч/с. Чурук-биле ажыл.

1

Улуг-Хемнин пейзажынга хамаарыштыр чурук чуруур.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Чогаадыг «Кустун байлаа»

5

ЧТ. Шулуглел дугайында билиг.

1

Шулуглел дугайында ооредигнин кол-кол негелделери болгаш оларны «Улуг-Хемимде» илереткени.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Конспект ар. 13

6

КДН. О. Саган-оол «Ийи тоожу».

1

Ук чогаалдын кол утказын билгени. Тема, идеязы, уран-чечени.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчуур.

7

С.Пюрбю «Аян тудуп чедип келдим».

1

Шулуктун тема, идеязы. Уран-чечен аргаларны илереткени. Авторнун кол бодалы.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Шулуктун сайгарылгазын кылыр.

8

В. Кок-оол «Самбажык». Чогаалчы дугайында сос. «Самбажык» - драма. 1-ги кожеге, 1-ги коргузуг. Маадырларнын аразында конфликт.

1

Чогаалчынын чогаадыкчы оруунун дугайында сактыышкынныг чугаа: социал байдалы, ооренип чораан черлери, башкылары, будуруп чораан ажылдары, ойнаан рольдары.

«Самбажык» - драматургтун тоогучу езу-биле угаап бодаашкыннарынын ханылаанын илереткен драма. Бирги кожегеде 19 вектин тончузунде тыва улустун амыдыралга чоптуг чорук дээш демиселинин куштелгени, оон баштыннарын феодалдыг эрге-чагырганын тудуп хоруп, эрэр щаажы-биле кезедир деп оралдажып турганын, чоннун анаа удурланыышкынын коргускени. Карачал чоннун куш-ажылынын, салым-чаяанынын ачызында феодалдарнын байып келгени. Алдын, монгуннун кижилерни тооредип эгелей бергени.

Бай ангынын тергииделинин куштелгенинге, моральдыг самыыралдын кедерээнинге угаан-сарыылдыг кижилернин удурланыышкыны. Оларны 60 дургун деп адай бергени. Алдан дургуннарнын кол сорулгазынын «бистер дургуннар эвес бис. Бистер шынныг хоойлу авыралдып турар улус бис» деп Самбажыктын состеринде илерээни. Оппукайнын олгенинин символиктиг утказы. Алдан маадырларны чоннун деткип турганы.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Онаалглар ар.22

9

В. Кок-оол «Самбажык». 2-ги коргузуг. Эрге-чагырга тутканнарнын дамчыктыг амыдыралын чоннун уе-човуурунга оларнын чанчыгып калганы. Алдан маадырларнын хурээленинин озуп турганы.

1

Ийиги кожегеде  эрге-чагырга тутканнарнын тамчыктыг амыдыралын чоннун уе-човуурунга оларнын пат-ла чанчыгып калганын коргускени. Ол чыргалдыг байдалды Самбажыктыг кезектин урээнинге эргеттеннернин дувуреп, аарып турары, оларнын тура халыышкынга удур чорудуп турган хемчеглери.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Онаалглар ар.33

10

В. Кок-оол «Самбажык» 3-ку коргузугнун сайгарылгазы. Алдан-маадырларнын турлаанда хун бурунун амыдыралы. Самбажыктын планы.

1

Алдан маадырларнын турлаанда хун бурунун амыдыралы. Удурланышкак талаларнын аразында демиселдин соолгу, шиитпирлиг чадазынче шилчээни. Тыва феодалдарнын шериглеринин Кара-Дагга чедип келгени. Самбажыктын планы. Октуг, боолуг, соолгу тулчуушкун.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Онаалглар ар.43

11

В. Кок-оол «Самбажык» 4-5-ки коргузуглернин сайгарылгазы. Алдан-мадырларнын аштырганы.

1

Алдан маадырларнын аштырганы. Чаагай кызыл хаяанын чырыткыланып келгеш, оже бээринин утказы.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Онаалглар ар.48, 58

12

В. Кок-оол «Самбажык» - туннел кичээл. Маадырларнын характеристиказы. Чогаалда чорулдээлернин унген дозу. Чогаалда кирген уран-чечен аргалар.

1

«Самбажыктын» амгы уеде ужур-дузазы. Шиини уран-чечени. Чогаалдын дылы.

Ном-биле ажыл.

Быжыглаашкын.

Онаалглар ар.62, 63

13

Ч/с. Чогаадыг «Алдан-маадырлар – бистин хосталгага ынак огбелеривис».

1

«Самбажык» деп чогаалга хамаарыштыр бодалдарын чырыдар.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Шииде маадырларнын характеристиказын бээр.

14

Ч/с. Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыглар-биле ажыл.

Башкынын тайылбыры.

ЧСК.

Шиинин сюжедин тургузар.

15

Ч.Т. Шии дугайында билиг.

1

В. Кок-оолдун  «Хайыраан бот», «Самбажык»; С. Сарыг-оолдун «Чечен биле Белекмаа»;, К. Кудажынын «Он бир», «Долуманын хуулгаазыны»; С. Пюрбюнун «Шылгалда», «Ынакшылды камнаар херек» деп чогаалдарынын ылгавыр талаларынга чоленип, теориялыг билигни тайылбырлаар.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Конспект ар. 64

16

КДН. Б. Ховенмей «Уруглар болгаш улуглар».

1

Ук чогаалдын кол утказын билгени. Тема, идеязы, уран-чечени.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчуур.

17-18

А. Даржай. Чечен чугаалар.

2

Ук чогаалдын кол утказын билгени. Тема, идеязы, уран-чечени.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчуур. Сюжедин тургузар.

19

Ю. Кюгзегеш «Дыт».

1

Ю Кюнзегештин чогаадыкчы намдарындан чогаадыкчы барымдаалар база оон чогаалдарындан ооренген шулуктер дугайында чугаа. «Дыт» деп шулук – чогаалчынын бойдус дунайында лириктиг чогаалдарынын бирээзи. Ында дириг бойдустун болуушкуннарынын каракка козулбес нарын харылзааларын коргускени. Дыт – чернин, дээрнин, хуннун харылзаачызы. Оон дамдыларны дозуп ижип, херелдерни бурулерге синирип ап, черже дамчыдып, дагжап, иези Чер-биле сумележип турары. Кижинин бойдусту дыннап билир салым-чаяанныы. Шулукте диригжидилгени делгеренгей ажыглааны; сес, алды одуругларны строфалар кылдыр эптеп чогаатканы. Ажыглаттынган аяннажылгалар.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчуур.

20

Ю. Кюнзегеш «Чоон чуктун кижизи мен».

1

Авторнун «чоон чук» деп билиинин утказы. Шулукте Тыванын пейзажындан оон чурттакчызынын салым-чаяанынын, чанчылдарынын укталып буткени;бойдусту дыннап, анаа чоруп, ону ажыглап билири. Шолээн, сериин, делгем тайга, хову чурттап чораан тыва кижинин кумзат, ноян кижилерге эштенчилеп, чиргилчин дег аас-кежикти кузеп чорааны. Торе багы феодализмни чылча шапкан ажылчыннын, тараачыннын – Россиянынын улустарынын дунмазы болу бергени. Оон ооредилге, ажыл-биле оннуктежип, «ынакшылды, найыралдын ырын ырлап дорукканы, ораннар болгаш соок-язы ылгавазы, чоптуг чорук дээш демислчилерни деткиир соруу.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Доктаадыр.

21

К. Кудажы «Тараа». Чогаалчы дугайында сос. «Тараа» - чогаалчынын бирги улуг тоожузу.  1-2-ги эгелернин сайгарылгазы.

1

Чогаалчынын баштайгы чечен чугаалары. «Тараам турда тодуг-ла мен» деп эпиграфтын тайылбыры. «Тараа» - К. Кудажынын бирги улуг тоожузу. Оон эгезинде болгаш соолунде кол маадыр Тарак-оолдун амгы уеде будуруп чоруур ажыл-херээн, ниитилел байдалын коргускени.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Айтырыглар арын 78, дыннадыг кылыр.

22

К. Кудажы «Тараа» 3-4-ку эгелернин сайгарылгазы. Тараа – амыдыралдын, найыралдын, демиселдин унер достеринин бир кол чылдагааны деп бодалдын тоожуда илереттингени.

1

Чогаалдын кол маадырынын ачазы Суваннын Тывага улусчу революция тиилээринин мурнунда амыдыралынын база бодунун адазы-биле Хурен-Чейзеннин нуугулунге алыскаш, ак солааннарнын холунга киргенинин болгаш Ус-Аксынын тараачыннарынын оон амы-тынын алганынын дугайында чугаазы. Тараа – амыдыралдын, найыралдын, демиселдин унер достеринин бир кол чылдагааны деп бодалды тоожуда илереткени.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчаан чуулунун утказын бижиир.

23

К.Кудажы «Тараа» - туннел кичээл. Кол темазы, кол идеязы. Маадырларнын характеристиказы. Чогаалда чорулдээлер. Чогаалда кирген уран-чечен аргалар.

1

«Тараанын» кол-кол овур-хевирлери, оларнын берге салымдан революциянын ачызында аас-кежиктиг орукче киргени. Тоожуда болуушкуннарнын девискээри. Чогаалдын уран-чечени болгаш дылынын солун талалары.

Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Туннел кичээл.

Чогаалда эгелерге план тургузар.

24

Ч/с. Чогаадыг «Тараа – амыдыралдын унер дозу».

1

«Тараа» деп чогаалда улустун амыдыралынга тараанын ужур-дузазын канчаар коргузуп турганы.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК

Чогаадыгны доозар.

25

Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыын эдер.

Башкынын тайылбыры. Частырыглар-биле ажыл.

ЧСК

Тараага унелел бижиир.

26

Ч.Т. Композиция болгаш сюжет дугайында билиг.

1

Чогаалдын композициязын сюжедин уругларга билиндирер, таныштырар. Чогаалдарнын композициязын болгаш сюжедин тургузар.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

1 чогаалдын сюжет болгаш композициязын тодарадыр.

27

КДН. К. Кудажы «Шончалай».

1

Ук чогаалдын кол утказы. Тема, идеязы, композициязы, сюжеди. Уран-чечени.

Ном-биле ажыл.

ЧСК.

Номчуур.

28

М. Кенин-Лопсан «Хайыралыг Калчан-Шилгим».

1

Ук чогаалдын кол утказы. Тема, идеязы, композициязы, сюжеди. Уран-чечени.

Ном-биле ажыл.

ЧСК.

Номчааш идейлиг утказын тодарадып бижиир.

29

С. Сурун-оол «Озалааш_хем». Чогаалчы дугайында сос. 1-2ги эгелер. Октябрь болгаш Тывага революциянын озалааш хемнерге чурттап чораан араттарга салдары.

1

Чогаалчынын чогаалдары дугайында сактыышкыннар. 50-60 чылдарда тыва улустун бодунун чаа тоогузунун эгезин салган болуушкуннарны – Октябрь болгаш тыва революцияларнын дугайын база тарамык, кошкун политиктиг демиселден ырак, озалааш хемнерге чурттап чораан араттарнын ангы демиселинге канчап киржи бергенин сонуургай бергени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Айтырыглар арын 101.

30

С. Сурун-оол «Озалааш хем» 3-4-ку эгелер. Кызыл партизаннарнын Озалааш хемге келгени. Кадыр-Кыйыгга сегиржип алыышкын.

1

Чоннун медерелинге бооп турган ол сонуургаан холзээшкиннерге чечен харыыны ук тоожуда кииргени. Тожуда Тыванын топ черлеринге болуп турган революсчу демиселдин чалгыгларынын ырак, озалааш хемнеринин дунчуккан амыдыралын сергедип, доюлдуруп эгелээнин коргускени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчуур.

31

С. Сурун-оол «Озалааш хем» 5-21-ги эгелер. Чоннун бодал-сорулгаларынын мооннежип келгенинин козулгени. Арган-оолдун харылзаачы, баштын ролю.

1

Хуралбай, Узун-Анчы, Арган-оол сугларнын боо, чепсек дугайында чугааларынын чажыт утказы. Думчук-Кожайнын озалааш хемде амыдыралында тыва феодалдарнын моральдыг мозулерин коргускени. Онн ак солааннарны, Мыкылайны аалынга эдертип экелгени. Анаа тургустунган социал болктернин адааннащкак байдалы озалааш хемнин чурттакчыларынын демиселчи болгаш хамаарышпас оялык, безерек туруштарга хувааттына бергени. Арган-оолдун харылзаачы, баштын ролю.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Номчуур арын 111-117.

32

С. Сурун-оол «Озалааш хем» 22-ги эге. «Озалааш хемнин кол-кол овур-хевирлери. Оларнын бурунгаар хогжулдези, аразында чорулдээлер. Тывага революция соонда чоннун мыдыралынын оскерилгени.

1

Кызыл партизаннарнын Озалааш хемге келгени. Кадыр-Кыйыгга болган сегиржип алыышкын. Анаа чоннун бодалга-сорулгаларынын, шыдал-быразынын мооннежип келгенинин козулгени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Чогаадыг бижиир. «Тываныӊ революцияныӊ салдары»

33

С. Сурун-оол «Озалааш хем» - туннел кичээл. Кол темазы, кол идейлиг утказы. Маадырларнын характеристиказы. Чогаалда чорулдээлер. Чогаалда кирген уран-чечен аргалар. Сюжеттиг шугуму.

1

Ук тоожунун кол-кол овур-хевирлери, оларнын бурунгаар хогжулдези, аразында чорулдээлер. Тоожунун уран-чечени: тоожуушкуннун монолог, сактыышкын, миниишкин аргаларын ажыглааны; ырларынын пейзажтарнын кууседип турар ролю. Сос-домаанын ылгавырлыг талалары: ук чернин диалектизмнерин, ол уенин терминнерин ажыглааны.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Туннел кичээл.

Тоожунуӊ уран-чеченин сайгарар.

34

Ч/с. Чогаадыг «Тоогу билбес турээр».

1

С. Сурун-оолдун «Озалааш хем» деп тоожузунга даянып, чогаалда тоогулуг болуушкуннарны коргускени.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Чогаалда төгүлүг болуушкуннарны санап бижиир.

35

Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыгларын эдер.

Частырыглар- биле ажыл.

ЧСК.

Тоожуда кол-кол овур-хевирлерниӊ долу характеристиказын бээр. (кылып турар чүүлдеринге даянып)

36

А. Уержаа «Уш чус харлыг кырган кускуннун чагыы», «Ажыл».

1

Авторнун шулуун чуге ынчаар адааны. Ачазынын берген чагыглары.

Авторнун ажыджа унелеп коргускени. «Куш-ажыл кижинин каастаар» деп улегер домактын утказы.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Ажыл-иш дугайында үлегер домактар чыып бижиир. Оларныӊ тайылбырын бижимел-биле кылыр.

37

Ч. Куулар «Шораан».

1

Чогаалчы болгаш оон чогаалдары дугайында беседа. Чогаалдын бижиттинген тоогузу. Шорааннын прототиви.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Ч. Куулар дугайында немелде материал чыыр.

38

Ч. Куулар «Шораан» 1-ги кезээ: «Човуланнын кончуун але», «Салымга канчап чагыртырыл».

1

Оолдун караа козулбес апарганы. Улаанут деп аарыг дугайында чугаа. Улусчу эмнээшкин-биле Шораанны эмнеп турганы. Чакыймаанын авазынын бурганнаар мурнунда уруунга чагыы. Эр кижинин чаяаттынган салымын човалан долузу-биле кызагдап шыдавааны.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Улаанут деп аарыгныӊ эртемде тодарадылгазын тып бижиир.

1-ги кезекке план тургузар.

39

Ч. Куулар «Шораан»: «Даайынын белээ», Шорааннын ыры-хогжумче хандыкшыырынын эгези. 2-ги кезээ «Сандык ирейнин салдары».

1

Сотпанын Шораанга мандолина эккеп бергени. Кыргыс оглун чер кулактыг деп мактап турганы. Шорааннын ыры-хогжумче хандыкшып эгелээни. «Алдын-монгун дадарбас, хан торел каашпас» деп чугаанын утказы.

Кыргыс, Багыр Чаа-Холден Шогур деп черже кошкени. Шораанга Сандактын салдарлыг болганы.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

2-ги кезекке план тургузар. Мандолинаныӊ чуруун чуруур.

40

Ч. Куулар «Шораан»: «Кыштын оорушкузу». Шорааннын ужук-бижикке ооренип турары. «Эдер-Куй».

1

Караа козулбес Шораан состерни кожуптар апарганы. «Эртем чокта эртен база дун» деп улегер домактын утказы.

Частын чоокшулап орарынын демдектери.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

«Шораанныӊ чедиишкиннери» деп кыска чогаадыг бижиир.

41

Ч. Кууулар «Шораан»: «Агар-Элезин», «Байырлыг кырган-ачай», «Чолдун оруу – човуланнын ыызы»: Сандак ирейнин Шораанга белек бергени. Чолдун оруу – човуланнын ыызы-биле эелээни.

1

Кежээкинин хунунун чурумалын чурааны. Сандак ирей биле Шорааннын Агар-Элезинге кылган чуулу. Шораанга Сандак ирейнин белээ. Шораанны школага чедиргени. Класска баштайгы кичээлинин канчаар эрткени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Үжүк-бижик дугайында үлегер домактар тып бижиир.

42

Ч. Куулар «Шораан» - туннел кичээл. Кол темазы, кол идейлиг утказы. Маадырларнын характеристиказы. Чогаалда чорулдээлер. Чогаалдын уран-чечени. Сюжеттиг шугуму.

1

Тоожунун темазы, идеязы. Кол-кол маадырлары. Чогаалдын сюжеди. Чогаалда чорулдээлер. Чогаалдын уран-чечени. Чогаалдын ниитилелге ужур-дузазы.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Туннел кичээл.

Солаан Базыр-оолдуӊ ырларыныӊ даӊзызын тургузар.

43

Ч/с. Чогаадыг «Шораан – быжыг туруштуг маадыр».

1

Чогаалда маадырнын овур-хевирин чырыдар.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Шораанга долу характеристиканы бээр.

44

Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыгларын эдер. Чогаадыг бижидип ооредир.

Частырыглар-биле ажыл.

ЧСК.

Кыска чогаадыг «Мээӊ билирим бистиӊ үениӊ туруштуг маадыры»

45

КДН. М. Горькийнин чечен чугаалары. А. Арсеньев «Дерсу-Узала».

1

Ук чогаалдын кол утказы. Тема, идеязы, композициязы, сюжеди. Уран-чечени.

Ном-биле ажыл.

ЧСК.

Чогаалдыӊ сюжедин тургузар.

46

Е. Танова «Илбилиг согун». Чогаалчы дугайында сос. «Илбилиг согун» - фантастиктиг шии.

1

Чогаалчы болгаш оон чогаалдарынын дугайында сос. Фантастика деп термин дугайында билиишкин.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Шиинин фантастиктиг болурунун демдектерин санап бижиир.

47

Е. Танова «Илбилиг согун». 1-ги кожеге 1-3-ку коргузуг. Мерген биле Чеченмаанын эрткен уеже чоруксай бергени.

1

Чеченмаа биле Мергеннин канчап эрткен уеже чорупканы. Бичии кадарчыга таварышканы.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

1-3-кү көргүзүглерге план тургузар (ниити)

48

Е. Танова «Илбилиг согун». 4-5-ки коргузуг. Уругларнын таварышкан ужуралдары.  Амгы уеде хамнар дугайында беседа.

1

Уругларнын илбилиг согунун чидирип аары. Эрткен уеде амыдыралдын аар-берге байдалы. Уругларнын ужуралдары.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Хамнар дугайында немелде медээ тывар. 4-5-ки көргүзүглерге план тургузар.

49

Е. Танова «Илбилиг согун». 2-ги кожеге.

1

Мерген биле Чеченмаанын ат-сывын осертип, даштыкы овур-хевирин солуп алганы. Мергеннин бодунун уезинче чоруксай бергени. Кол маадырларнын овур-хевирлери, характеристиказы. Угаан биле эртем деп билиишкиннер дугайында беседа.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

2-ги көжегеге план тургузар.

50

Е. Танова «Илбилиг согун» - туннел кичээл.

1

Кол темазы, кол идейлиг утказы. Чогаалда чорулдээлер. Чогаалда кирген уран-чечен аргалар. Сюжеттиг шугуму.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Туннел кичээл.

Чогаалда маадырларга характеристика бээр.

51

Ч/с. Чогаадыг-бодал. «Мен бодум уемге толептиг мен бе?»

1

Ук чогаалаг даянып эрткен уе биле амгы уенин деннелгези. Эртем-билигнин ужур-дузазы.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Төлептиг деп сөстүӊ утказын тайылбырлаар.

52

Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыгларын эдер. Чогаадыг бижидип ооредир.

Частырыглар-биле ажыл.

ЧСК.

53

А. Даржай «Авамга».

1

Чогаалчынын чогаадыкчы намдары. Ук чогаалдын утказы: ава дугайында шулуктун маадырынын бодалдарынын ханызы, иезинин улусчу чагыгларын сагып, амыдыралынга ажыглап, херек кырында боттандырып чорууру. Аванын овур-хевирнин монгези, чырыткылыы, хей-аът киирикчизи.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Туннел.

Чурук чуруур «Ие кижиниӊ овуру мөӊге»

54

Ч/с. Чогаадыг «Авам чурээ».

1

Ук чогаалга дангаш, ава дугайында бодалдарын чырыдар.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Шүлүктен ие кижиниӊ овур-хевирин чуруп турар сөстерни ушта бижиир.

55

Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыгларын эдер.

Частырыглар-биле ажыл.

ЧСК.

Чогаадыкчы ажыл «Авамга белек»

56

К. Чамыян «Ханы дазыл». Чогаалчы дугайында беседа. Чогаалда амгы уенин социал айтырыгларын кодургени.

1

Чогаалчынын намдары болгаш чогаадыкчы ажыл-ижи. Ук чогаалда амгы уенин ортумак школазынын амыдыралында тыптып келген, нарын социал достуг айтырыгларны коптарып коргускени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

«Башкы биле өөреникчиниӊ аразында харылза» деп темага чогаадыг-бодал

57

К. Чамыян «Ханы дазыл». 1-2-ги кезээ. Пар-оолдун оске классче шилчээни, оон чылдагааны. Башкынын оореникчилери дээш сагыш салыышкыны. 3-4-ку эгелер. Пар-оолдун багай чанчылдарга чанчыга бергени.

1

Ында чараш ажы-толду будулгаазынныг орукче углап, буянныг ажыл-херекти буурадып турар арагалаашкын, оорлаашкын болгаш оске-даа кем-херек ундезиннерин илереткени. Оларны узуткаарынга коллективтин артык куштуу, анаа талантылыг, дуржулгалыг кижилернин киржилгезинин чугулазы. Пар-оол Эрендиктин салым-чолун шын орукче катап эгидеринге Алексей Агар-оолдун ажыглаан боттуг аргалары. Амгы уеде ада-иелернин ог-булеге ажы-толду кижизидеринге ажыглап турар ажыктыг база буруу аргаларынын дугайында бодалдарны чогаалчынын шууп санап коргускенинин ужур-дузазы. Хой-Терек школазынын ажыл-амыдыралынын янзы-янзы байдалдарга кирип турганынын чылдагааннары.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Пар-оолдуӊ овур-хевирин чуруп бижиир.

58

Чамыян «Ханы дазыл». Кол темазы, кол идейлиг утказы. Маадырларнын характеристиказы. Чогаалда чорулдээлер. Чогаалда кирген уран-чечен аргалар. Сюжеттиг шугуму.

1

Тоожуда Агар-оолдун, Ортунайнын, Хурбелдейнин, Пар-оолдун овур-хевирлеринин тускайлан талалары. Ук тоожуда авторнун ажыглаан чечен аргалары. Чогаалдын дылында солун состер, уран-чечен ролю.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Туннел.

Чогаалдыӊ сюжеттиг шугумун тургузар.

59

Ч/с. Чогаадыг-бодал «Бузурел».

1

Ук тоожуга даянгаш, башкы кижинин овур-хевирин чуруур.

Чогаадыкчы ажыл.

ЧСК.

Бүзүрел деп сөстүӊ утказын словарьлардан ушта бижиир.

60

Частырыглар-биле ажыл.

1

Частырыгларын эдер.

Частырыглар-биле ажыл.

ЧСК.

«Башкыга тураскаал» проектилиг ажыл.

61

К. Чамыян «Монгун оттук». 1-ги эге «Идегел», «Тоогу чугаа». Орлан-оолдун музейге берген белээ. Тоогу чугаада аннаашкын дугайы. «Эжишкилер, «Чуу-даа чуве ойлуг». Орлан-оолдун оттук дугайында чажыт бодалы, хулээлгезин кусеткени.

1

Чогаалчы болгаш оон чогаалдары. Орлан-оолдун музейге берген белээ. Тоогу чугаада аннаашкын дугайы. Орлан-оолдун музей човулелинин даргазынга томуйлааны. Оолдун кырган-ачазынын чагыг-чугаазынын ужур-дузазы. Тоогу чугаада аннаашкын дугайы. Оолдун оттук дугайында чажыт бодалы, хулээлгезин кусеткени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Музей деп чүл? (тодарадылгазын бээр)

Оттуктуӊ чуруун чуруур.

62

К. Чамыян «Монгун оттук». «Суме херек», «Орукка», «Карангыда чуу болганыл», «Олчалыг хун», «Улар чалгыны».

1

Орлан-оолдун боо тывар хулээлгезин куусеткени. Оолдун аажы-чанында четпестер барын оон миннип боданганы. Колянын, Долаананын эки, багай талалары. Орлан-оол походтап чоруурун ада-иезинге канчаар дыннатканы. Долаананын таакпы дугайында чугаазы. Чунмалыгнын пейзажы. Езулуг кижи дугайында Орлан-оолдун чугаазы. Карангыда чуу болганыл. Ок-боонун йыылынын дугайында Орлан-оолдун бодалдары. Оолдарнын Оттук-Чалымдан оттукту тып алганы. Тотчеглекчилерни тударынга оолдарнын дузалашканы.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Маадырларны бөлүктээр, характеристика бээр.

63

К. Чамыян «Монгун оттук» - туннел кичээл.

1

Чогаалда болуушкуннарга даянып Оттукка характеристика бээри. «Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп үлегер домакка даянып кижиниӊ мөзүлүг шынарларын сайгарары.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Кижиниӊ мөзүлүг шынарларын санап бижиир.

64

Ч/с. Чогаадыг «Кижи болуру чажындан».

«Мөӊгүн оттук» деп чогаалга даянып чогаадыг бижиир.

Чогаадыкчы бот ажыл

ЧСК

65

Частырыглар-биле ажыл

М. Ховалыг «Ыдыктаан тук». Чогаалсы дугайында сос. 1-3-ку эгелер. Дээди советтин 17-ги сессиязындан келген медээ. Далай-Ламанын ыдыктаан тугу.

Чогаалда болуушкуннарныӊ ылап болган болуушкуннар-биле деӊнеп тургаш ук болуушкуннарныӊ ылаптыын тодарадыры.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Дыӊнадыг белеткээр. «М. Ховалыг – альпинист»

66

М. Ховалыг «Ыдыктаан тук» 4-5-ки эгелер. Бор-Булак ховузунга Далай-Ламаны уткуп алганы. Альпинистернин шиитпири. Монгун-Тайгага тукту асканы.

Чуге ыдыктаан тукту асканы. Ону Далай-Ламаныӊ ыдыктааны. Альпинистерге характеристика бээри.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Тываныӊ тугун чуруур.

67

ЧТ. Барымдаалыг чогаалдар дугайында билиг.

Барымдаалыг чогаалдар дугайында билигни бээри. Чижектер.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

конспект

68

З. Намзырай «Эглип келир куштарым».

1

Тыва херээжен чогаалчыларнын аразында ук чогаалчынын чогаалдарынын дугайында башкынын илеткели. Ук шулук авторнун эн эки чогаалдарынын бирээзи. Авазы-биле эртенин-не эскерген куштары. Кузун дуруяаларнын ужуп чоруп турары. Авазынын чагыы. Дуруяалар эжеш куштар деп чугаа.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

Доктаадыр.

69

А. Ховалыг «Кара-Даг дугайында баллада»

Чогаалдын тема болгаш идеязы. Кара-Дагнын чангылары, оон чуну билип ап болуру. Алдан-маадырларнын тура-халыышкынын чылдагааны, бастырып алганы. Чогаалдын уран-чечени.

Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.

Чаа чуул тайылбырынын кичээли.

«Алдан-маадырлар төөгүде балалбас исти арттырганнар» деп дыннадыг кылыр.

70

Туннел кичээл.

1

Чыл дургузунда ооренген чогаалдарга унелел бээри, сактыышкынныг чугаа.

Ном-биле ажыл.

Туннел кичээл.

Чайгы онаалгалар.