Эш программасы татар әдәбияты 6 нчы сыйныф татар төркеме
рабочая программа (6 класс) на тему

Аңлатма язуы

Аңлатма язуы

Эш программасы «Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү мәктәпләренең татар сыйныфлары (V‒IX сыйныфлар) өчен татар әдәбиятыннан үрнәк программа» (Ф.X. Җәүһәрова, К.С. Фәтхуллова. Казан, 2013) һәм «Рус телендә гомуми төп һәм урта белем бирү оешмаларының татар сыйныфлары өчен татар әдәбиятыннан программа» (Төзүче-авторлар: Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллина), 6 нчы сыйныф өчен Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллиналар эшләгән (Казан, Мәгариф ‒ Вакыт, 2014), Татарстанның Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән дәреслеккә нигезләнеп төзелде.

Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына әдәбият укытуның төп максаты һәм бурычлары

1. Укучының татар әдәби телен үзләштерүенә, текстны аңлап, сәнгатьле итеп, йөгерек укуына, дөрес яза белүенә, әдәби тел формаларын саклап, төрле темаларга иркен сөйләшүенә ирешү, матур әдәбият әсәрләрен мөстәкыйль уку күнекмәләре формалаштыру, телдән һәм язма сөйләмнәрен үстерү.
2. Балаларны гомумән татар әдәбияты, халык авыз иҗаты, татар халкының җыр-музыкасы, сынлы сәнгате белән таныштыру, күренекле язучылар һәм ал арның әсәрләрен үзләштерүләренә ирешү, матур әдәбият әсәрләрен (яки әдәби әсәрләрдән өзекне) укып үзләштерү, алар турында үз фикерләрен әйтергә өйрәтү.
3. Әдәби-теоретик төшенчәләрне аңлату һәм кулланырга өйрәтү.
4. Укучыларга татар халкының килеп чыгышы, тарихи язмышы, милләттәшләребез тормышы турында мәгълүмат бирү.
5. Халык тарихын һәм мирасын өйрәнү аша укучыларда Ватанга, халыкка, туган телгә мәхәббәт, олыларга, кечеләргә һәм гомумән кешегә ихтирам, мәрхәмәтлелек, шәфкатьлелек тәрбияләү. Эстетик тәрбия бирү, табигатькә сакчыл, мәрхәмәтле караш булдыру.
6. Татар, рус һәм башка халыклар әдәбиятларын чагыштырып карау күнекмәләрен үстерү.
7. Әдәби әсәрләрне өйрәнү барышында укучыларны сәнгатьле уку алымнарына өйрәтү дә әһәмиятле. Бу җәһәттән эш түбәндәге юнәлешләрдә алып барыла:

• татар теленең үзенчәлекле авазларын әйтү күнекмәләре булдыру;
• сүз басымын дөрес куя белү;
• логик басымны дөрес куя белү;
• җөмләне фразаларга бүлү һәм дөрес пауза белән уку;
• тавышны дөрес төшерә һәм күтәрә белү, ягъни интонацияне дөрес куллану күнекмәләре булдыру һ. б.

Программада ятлау өчен әсәрләр тәкъдим ителә, укучыларның уку сыйфатын билгеләү максатында, әдәби әсәрләр белән эшләүгә, әдәбият теориясеннән белем-күнекмәләр булдыруга таләпләр бирелә. Матур әдәбиятны төрле яклап өйрәнү һәм үзләштерү укучыларның сөйләм һәм язу күнекмәләрен камилләштерергә ярдәм итә. Шуңа күрә урта белемгә ия булган яшьләр ана телендә ачык фикерли, иркен сөйләшә, дөрес яза белергә тиеш.

УКУ ПРЕДМЕТЫНЫҢ ГОМУМИ ХАРАКТЕРИСТИКАСЫ

Укыту фәненең уку планында тоткан урыны

Укыту планында каралганча, татар әдәбияты дәресләре өчен эш программасы атнага 2 сәгать исәбеннән елга 70 сәгатькә төзелде.

Укытуның көтелгән нәтиҗәләре

• сүз сәнгатенең образлы табигатен тою;
• өйрәнгән әдәби әсәрнең эчтәлеген аңлау;
• классик әдипләрнең (Х. Такташ, Ш. Маннур, М. Гафури, Ә. Еники, М. Мәһдиев) биографик белешмәләре;
• өйрәнгән әдәби-теоретик төшенчәләрне истә калдыру;
• әдәби текстны кабул итү һәм анализлау;
• әдәби текстның мәгънәви өлешләрен аерып чыгару, укылган буенча тезислар һәм план төзү;
• әдәби әсәрнең төрен һәм жанрын ачыклау;
• укыган әсәрнең темасын, проблемасын билгеләү;
• геройларга характеристика бирү;
• сюжет, композиция үзенчәлекләрен, махсус сурәтләү чараларының ролен ачу;
• әдәби әсәрдәге эпизодларны һәм геройларны чагыштыру;
• укылганга үзеңнең мөнәсәбәтеңне белдерү;
• әсәрне (өзекне) сәнгатьле итеп уку;
• кабатлап сөйләүнең төрләреннән файдалану;
• өйрәнелгән әсәргә бәйле рәвештә, телдән һәм язмача фикер белдерү;
• укылган әсәр буенча фикер алышуда катнашу, фикерне дәлилли белү;
• татар әдәби теленең нормаларына нигезләнеп, кирәкле темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү;
• эстетик зәвыкка туры килә торган әдәби әсәрләрне сайлау һәм аларны бәяләү;
• аерым автор, аның әсәре, гомумән әдәбият турында кирәкле мәгълүматны белешмә әдәбият, вакытлы матбугат, Интернет чаралары һ.б. аша эзләү.

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр

• шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү, күпмилләтле илебезгә карата ярату хисләре, татар әдәбиятына һәм башка халыклар әдәбиятына, мәдәниятенә ихтирамлы мөнәсәбәт тәрбияләү;
• төрле мәгълүмат чараларын танып-белү һәм аралашу мәсьәләсен хәл иткәндә (сүзлекләр, энциклопедия, Интернет ресурслар һ.б.) куллану;
• активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлегенә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү, шәхес буларак формалашуны дәвам итү;
• үзең белән идарә итүгә юнәлдерелгән белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү, тормышта үз урыныңны күзаллый башлау;
• милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;
• әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү.

Метапредмет нәтиҗәләре

• проблеманы аңлый белү, гипотеза чыгару, материалны төзү, үз фикереңне раслау өчен дәлилләр сайлый белү, телдән (диалогик, монологик) һәм язма сөйләмдә сәбәп-нәтиҗә бәйләнешен аерып алу, нәтиҗәләрне формалаштыру;
• укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләү, үзенең кызыксынучанлык өлкәсен билгеләве;
• төрле мәгълүмат чаралары белән эшли, кирәкле мәгълүматны таба, анализлый һәм үз эшчәнлегендә куллана белүе;
• әдәбиятны музыка, рәсем сәнгате белән бәйләп, сүз сәнгатенең кыйммәтен күрсәтү, матурлыкны танырга өйрәтү;
• әдәбиятны тел белеме белән бәйләп, әдәби әсәр теленең үзенчәлекләрен, әсәр стилен җиткерү;
• татар әдәбиятын рус әдәбияты, башка халыклар әдәбиятлары белән бәйләп укытып, әдәбиятлар арасындагы уртак проблемаларны, уртак кыйммәтләрне күрсәтү аша, дөнья культурасы белән таныштыру;
• әдәбиятны тарих, җәмгыять белеме, экология предметлары белән бәйләп, дөнья, яшәү, табигать, кешелек җәмгыяте турында күзаллау формалаштыру.

Коммуникатив УУГ (КУУГ):

• төрле фикерләрне исәпкә алып эш итү;
• үз фикерен тексттан өземтәләр китереп дәлилли белү;
• бер фикер кабул иткәнче, төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;
• күмәк эш вакытында, бигрәк тә фикер агышлары төрле булганда, бер фикергә килә белү;
• укылган, тыңланган әсәрләр буенча сораулар бирә алу;
• үз эшен контрольдә тоту, иптәшләренә ярдәм итү;
• коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;
• үз фикерләрен телдән һәм язма формада җиткерә белү;
• башкаларны тыңлый, кирәк булганда үз фикерләрен үзгәртә алу;
• иптәшләре каршында төрле темаларга чыгыш ясау;
• бергәләп эшләгәндә бердәм карар кабул итә белү;
• текст буенча сораулар куя белү.

Предмет нәтиҗәләре

Танып-белү өлкәсендә:

• төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне аңлап һәм иҗади уку;
• сәнгатьле уку;
• шигъри кабатлап сөйләүнең төрле төрләреннән файдалану (тулы итеп, кыскача, сайлап, аңлатмалар белән, иҗади бирем белән);
• текстларны яисә чәчмә әсәрдән өзекләрне яттан өйрәнү;
• әсәрләрне анализлау һәм шәрехләү;
• план тезү;
• әдәби әсәрләр буенча һәм тормыштан алган фикер-карашларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, тулы яки мини сочинение язу;
• укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту, проект эшләре белән кызыксындыру;
• татар һәм башка халыклар фольклорында, Россия һәм чит ил классиклары иҗатында төп проблемаларны аңлау;
• әдәби әсәрләрнең чор һәм язылышы арасындагы бәйләнешен, аларда салынган вакыт, шәхси кыйммәтләр, аларның яңача яңгырашын аңлау;
• әдәби әсәрләрне анализлау, аларның билгеле бер жанрга каравын, теманы аңлау һәм формалаштыру, идеясен тотып ала белү;
• әдәби әсәрнең әхлакый ягын дөрес чамалау;
• геройларга характеристика бирү, төрле әсәрдәге бер яки берничә герой белән чагыштыра белү;
• композиция, сюжет элементларын, телнең сурәтләү чараларын, аларның әсәр эчтәлеген ачкандагы ролен ачыклау;
• әдәби әсәрне анализлаганда гади әдәби терминология куллану;
• өстәмә белем чыганакларыннан язучыларның тормышы һәм иҗаты турында мәгълүмат алу;
• татар әдәбиятының һәм сәнгатенең күренекле вәкилләре, аларның иҗаты турында белү;
• әдәби әсәрне, язучы иҗатын мөмкин кадәр мөстәкыйль анализлау, чор белән бәйләү өчен кирәкле булган тарихи, сәяси һ.б. мәгълүматлар бирү.

Әхлакый кыйммәтләр юнәлеше өлкәсендә:

• татар әдәбияты һәм мәдәниятенең әхлакый һәм рухи кыйммәтләрен үзара якынайту, башка халыкларныкы белән чагыштыру;
• татар әдәбиятына үз мөнәсәбәтен формалаштыра, бәяли белү;
• өйрәнелгән әдәби әсәрләргә аерым очракларда үзгәреш кертә алу;
• автор карашын, мөнәсәбәтен аңлау.

Коммуникатив өлкәдә:

• төрле жанрдагы әдәби әсәрләрне ишетеп кабул итү, аңлаешлы уку, эчтәлекне дөрес аңлау;
• чәчмә әсәрләрне яки өзекләрне татар теленең әдәби чараларын һәм цитаталарын кулланып сөйли белү, укыган яки ишеткән текст буенча сорауларга җавап бирү, телдән төрле типтагы монолог, диалоглар төзү, әңгәмә кору;
• бирелгән темага, укылган әсәр темасы, проблемасына сочинение, сыйныф яки өйгә бирелгән иҗади эшләр, гомуммәдәният темаларына проект эшләре башкару.

Эстетик өлкәдә:

• әдәбиятның образлы дөньясын сүз сәнгате күренеше буларак аңлау, әдәби әсәрләрнең эстетик ягын кабул итү, әсәрләрдән рухи тәм табу;
• сүзнең эстетик вазифасын, әдәби образлар тудырганда сурәтләү көчен аңлау.

Әдәбият укытуның эчтәлеге

                                                           Курсның эчтәлеге

Халык авыз иҗаты.

Халык җырлары. Фәнис Яруллин. «Җыр». Җыр турында галимнәр фикере.БСҮ Йола һәм уен җырлары. Тарихи җырлар. Татар халык җырлары. Җыр турында татар җырчылары фикере. Борынгы әдәбият үрнәкләре.Йосыф Баласагунлы һәм «Котадгу белек» по¬эмасы турында. «Котадгу белек» (поэмадан озек). «Тел турында»XIII йөз әдәбияты. Габдерәхим Утыз Имәни. «Гыйлемнең өстенлеге турында».  «Татулык турында».

Мөхәммәдшәриф Габдрәшит улы. «Кәҗә бәете». Бәет турында төшенчә.XIX йөз әдәбияты Габделҗаббар Кандалый. «Мулла белән абыстай». Юмор һәм сатира.Габделҗаббар Кандалый. «Кыйссаи Ибраһим Әдһәм».XX йөз әдәбияты Габдулла Тукай. «Туган авыл». ятларгаАрчадагыӘлифба музееГабдулла Тукай. «Шүрәле». Поэма жанры. «Шүрәле» балеты турында.Габдулла Тукай. «Шүрәле». Поэма жанры. «Шүрәле» балеты турында.СТУ. Гаяз Исхакый турында. Гаяз Исхакый. «Кәҗүл читек».Мәҗит Гафури турында. Уфада Мәҗит Гафуриныңмемориаль музей-йорты. Мәҗит Гафури. «Ана». Мәҗит Гафури. «Ана теле». ятларга һадиТакташтурында.ҺадТакташ.«Иптәшләр».һади Такташ. «Мокамай ятларга». Лирик герой.Һади Такташ. «Ак чәчәкләр».Ибраһим Гази турында.. «Онытылмас еллар» (өзек).. Ибраһим Гази. «Онытылмас еллар» (өзек).Бөек Ватан сугышы чоры әдәбияты

Муса Җәлил. «Имән», ятларга «Чәчәкләр».Нәби Дәүли. «Дошманнан үч алыгыз».Шәйхи Маннур. «Саубуллашу җыры».Тыныч ил сагындаМөхәммәт Мәһдиев турында. «Фронтовиклар» (озек). Тыныч ил сагында.. Мөхәммәт Мәһдиев. «Фронтовиклар» (озек). Иҗади эш.

БСҮ. Шәүкәт Галиев турында. Шәүкәт Галиев. Аталы-уллы солдатлар» (баллада). Баллада жанры. Сочинение.«Азатлык алыпкилгәнсугышчы» монументы.Шамил Маннапов. «Тыңланмаган моңнар».Әмирхан Еники турында. «Матурлык». Хикәя жанры.

Әмирхан Еники турында. **Әмирхан Ени¬ки. «Матурлык». ятларга БСҮ Әмирхан Ени¬ки. «Матурлык» СочинениеГомәр Бәширов турында.

Гомәр Бәширов. «Язгы сабан туйлары».

БСҮ. «Сабантуй». Картиналар буенча эшСочинениеТәрҗемә әсәрләр. **Антон Чехов. «Анюта». Антон Чехов турындаЯзучылар елмая. Радик Фәизов. «Батыр әйтте».Газиз Мөхәммәтшин. «Каз боткасы». «Балыкчы». Эстон халык җыры.

Газиз Мөхәммәтшин. «Каз боткасы». «БалыкчыИбраһим Гази. «Мәүлия нигә көлде?»Гәрәй Рәхим. «А-ля-шэр туны».Хәсән Туфан турында. Хәсән Туфан. «И минем җандай кадерлем...» Хәсән Туфан музее. . Хәсән Туфан. «Туган тел». Искәндәр Рәфыйков. «Әй туган тел!» Картина белән эшләүБСҮ Искәндәр Рәфыйков. «Әй туган тел!» СочинениеРавил Фәйзуллин турында. Равил Фәйзуллин. «Минем телем».Роберт Миңнуллин турында. Роберт Миңнуллин. «Туган телемә».Халык авыз иҗаты.Халык җырлары. Роберт Миңнуллин. «Җырны булмый үтереп». . Җыр турында фикерләр. Г. Ибушевтан. Җыр турында мәкальләр. ТабышмакларБорынгы әдәбият үрнәкләре

Йосыф Баласагунлы. «Белем турында». Бе¬лем турында татар халык мәкальләре.XVIII йөз әдәбияты

Габдерәхим Утыз Имәни. «Сату итү турында». Иҗади эш.XIX йөз әдәбияты Габделҗаббар Кандалый. Икеюллыклар (афоризмнар). ятларгаXX йөз әдәбиятыГабдулла Тукай. «Исемдә калганнар».Габдулла Тукай. «Исемдә калганнар».

.Габдулла Тукай. «Исемдә калганнар».БСҮ. Мәҗит Гафури. «Урман». Разил Вәлиев. «Урман». И. Шишкин. «Кояшлы көндә нарат урманы».Сочинение.Ибраһим Гази. «Онытылмас еллар» (өзек). Лена Шагыйрьҗан. «Рәхмәт игенчегә!»Ибраһим Гази. «Онытылмас еллар» (өзек). Лена Шагыйрьҗан. «Рәхмәт игенчегә!»Бөек Ватан сугышы чоры әдәбиятыМуса Җәлил. «Вәхшәт».

БСҮ. Хәйретдин Мөҗәй турында. Хәйретдин Мөҗәй. «Бүләк». Иҗади эш.

Әхмәт Исхак. «Һөҗүмгә барганда».

СТУ. Шәйхи Маннур. «Татар кызы».

Шәйхи Маннур. «Чәчәкләр һәм снарядлар».Кави Латыйп. «Җиңү парады». Иҗади эш. Проект эше. Разил Вәлиев. «Мәхәббәт һәм нәфрәт».

 Шамил Маннапов. «Солдатта булган, диләр...» Рөстәм Акъегет. «Мәңгелек ут яна мәйданнарда». Җәүдәт Дәрзаман. «Батырлык».Эльмира Шәрифуллина. «Туган җир». Фәнис Яруллин. «Туган ягы кирәк кешегә».СТУ. Мөхәммәт Мирза. «Балачак хатирәсе».Гомәр Бәширов. «Сабан туе».Гомәр Бәширов. Кунак кызлар килде утыр¬мага.БСҮ Гомәр Бәширов. Кунак кызлар килде утыр¬мага.Дания Гайнетдинова. «Ташлыяр Карлыга¬чы».Дания Гайнетдинова. «Ташлыяр Карлыга¬чы».СТУ. Һанс Кристиан Андерсен. «Борчак өстендәге принцесса».Еллык контр эш Константин Паустовский. «Корыч балдак».Гамил Афзал. «Мыек борам».Наҗар Нәҗми. «Татар теле»Шәүкәт Галиев. «Туган телем».Еллыкйогаклау.Ренат Харис. «Туган җирем». Н. Акмал. «Кешеләргә карап».

Татар әдәбиятыннан укучыларның арадаш аттестациясе ______ майда, тест биремнәре формасында үткәрелә

Ятлау өчен әсәрләр

1.ГКандалый Афоризмга әйләнгән шигырь юллары

2. ГТукай «Туган  авыл»

3.М.Гафури “Анам теле”

4. Һ Такташ “Мокамай”

5. М Җәлил “Имән”

         6. Ә Еники “Матурлык”өзек

Татар әдәбиятыннан тематик план

Сыйныфлар:        6а                                                        

Укытучы: Ахтямова Гөлназ Мингали кызы

Сәгатьләр саны:70                                                                                 

Барлыгы:  70сәг.; атнага:  2сәг.                                                                

План буенча контроль дәресләр: 1 еллык конт тест

Административ контроль дәресләр:

Плалаштыру “Рус телендә урта(тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын  укыту программасы(татар балалары өчен) 1-11 нче сыйныфлар”. -  Казан: “Мәгариф” нәшрияты, 2010 ел нигезендә төзелде

Дәреслек: 

6 нчы сыйныф өчен Ф.Ф. Хәсәнова, Г.М. Сафиуллина, М.Я. Гарифуллиналар эшләгән (Казан, Мәгариф ‒ Вакыт, 2014), Татарстанның Мәгариф һәм Фән министрлыгы тарафыннан тәкъдим ителгән дәреслеккә нигезләнеп төзелде.

 Өстәмә әдәбият:

1. Балалар өчен татар телендә чыга торган газет – журналлар
2. Д.Г. Заһидуллина. Мәктәптә татар әдәбиятын укыту методикасы. – Казан: “Мәгариф”, 2004.
3. А.Г.Әхмәдуллин. Әдәбият белеме сүзлеге. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1990
4. Ф.М.Хатипов. Әдәбият теориясе. –Казан: Раннур, 2002

Календарь тематик план