Конспект уроков с применением проектной технологии
план-конспект урока (7 класс) на тему

Комитет  по образованию г.Улан-Удэ

Муниципальное автономное общеобразовательное учреждение

«ГИМНАЗИЯ №33»

БАДМАЕВА Баирма Жигмитдоржиевна

Конспекты уроков

 бурятского языка по теме «Буряад орон»

_________________

ba

Улан-Удэ – 2012

ПАСПОРТ

учебного проекта

«Буряад орон»

(90-летию Республики Бурятия)

ПАСПОРТ УЧЕБНОГО ПРОЕКТА

Название проекта: «Үлзы Буряад орон»

Руководитель проекта: Бадмаева Б.Ж.

Консультанты проекта: Хартаева Д.Д., Маланова А.Г.

Возраст школьников: 7 класс

Состав проектных групп: 3 малых групп по 5 человек

Тип проекта: монопроект

Оборудование: видеокамера, фотоаппарат, компьютер, сканер, принтер, ксерокс, мультимедиа-проектор.

Срок проведения проекта: апрель 2013 года.

Цели проекта.

Коммуникативная:

- научить учащихся применять изученный лексический и грамматический материал на уровне развернутого неподготовленного высказывания по теме «Буряад орон» («Бурятия»);

- развивать у учащихся умения диалогического общения;

- научить учащихся читать тексты по теме с полным охватом содержания;

- научить учащихся применять приобретенные навыки и умения при написании статьи, оформлении конечных продуктов.

Воспитательная:

- формировать у учащихся положительную мотивацию изучения бурятского языка;

- способствовать формированию нравственных, морально-этических ценностей в личности учащихся;

- способствовать развитию у учащихся положительного отношения к иноязычной культуре, участникам проекта как речевым партнерам;

- воспитывать культуру совместной, самостоятельной деятельности учащихся.

Образовательная:

- определить роль школьников в развитии туризма в Бурятии;

- способствовать развитию социокультурной компетенции учащихся;

- способствовать  формированию  специальных навыков.

Развивающая:

-развивать интеллектуальные способности учащихся, их теоретическое и практическое мышление, индивидуально-психологические процессы (память, воображение).

Задачи проекта:

• научить учащихся самостоятельному поиску необходимой информации, с использованием различных источников: компьютерных баз данных, библиотек, справочников, проводить социологический опрос;
• научить учащихся обмениваться информацией, поддерживать разговор, умению изложить свою тему и развить её, умению выразить свою точку зрения и обосновать её;
• научить детей работать индивидуально, в парах, в группах по теме проекта, овладеть методом прогнозирования;
• развить чувство ответственности за порученное дело;
• научить анализу и оценке собственных творческих и деловых возможностей.

Тема данного проекта является актуальной не только для учащихся школы, но и для всех жителей Бурятии. На обсуждение в качестве темы учащимся предлагается проблема: роль школьников в развитии туризма в Бурятии. В масштабе республики эту проблему можно ассоциировать с проблемой создания туристско-рекреационной зоны как особого объекта Федерации. Исторически школа имела не только воспитательное значение для жителей и гостей республики, но и экономическую, просветительскую, эстетическую значимость. В связи с предстоящими массовыми приездами гостей возникла необходимость участия школьников в сопровождении их на нашей земле. Это говорит об актуальности данного проекта, о его огромной значимости для РБ.

Работа по теме проекта предлагает учащимся изучение широкого круга вопросов, самостоятельный анализ возможности решения проблемы за счёт внутренних резервов гимназии.

Проектом предусматривается создание трех групп, работающих по следующим направлениям:

1. Социологическая группа («Хурса гуурhан»)
2. Художественно-эстетическая группа («Сагаан hанаан»)
3. Рекламная группа («Нютагай шарай»)

Учащиеся в процессе работы над проектом выступают в роли экспертов, раскрывающих проблему и использующих исследовательский метод.

Планируемый результат:

1. Сбор и оформление фотоматериалов о Бурятии.

2. Проведение и обработка результатов социологического опроса «Роль школьников в развитии туризма».

3. Создание компьютерной презентации.

4. Выпуск рекламных буклетов.

Этапы работы над проектом

1 этап:  разработка проектного задания.

Задачи: определение темы, уточнение целей, актуальность проблемы, выбор рабочих групп и распределение в них ролей, определение источников информации, постановка задач, выбор критериев оценки результатов.

Ученики: организуются в рабочие группы, уточняют информацию, обсуждают задание, формируют задачи и способы взаимодействия, выбирают и обосновывают свои критерии успеха.

Социологическая группа: при помощи анкетирования выясняет у учащихся, что они думают о нынешнем состоянии туризма в Бурятии и какой хотят видеть свою роль в этом деле. Определение группы опрашиваемых, составление конкретных вопросов для социологического опроса и группы обработки полученных данных.

Художественно-эстетическая группа: обсуждение форм сбора материала о песне «Тоонто нютаг», возможность встречи с поэтами и композиторами. Oпределение круга учителей-предметников или специалистов, способных оказать конкретную консультацию.

Рекламная группа: выяснение круга людей, способных оказать помощь при сборе информации, обсуждение форм выполнения и представления результатов заданий.

Учитель: мотивирует учащихся, объясняет цели проекта, помогает в анализе, оговаривает сроки выполнения заданий, наблюдает.

2 этап: разработка проекта.

Задачи: сбор и уточнение информации, обсуждение альтернатив, выбор оптимального варианта, уточнение планов длительности, выполнения проекта.

Ученики: самостоятельная работа с информацией (индивидуальная, парная, групповая ), анализ, обобщение, синтез идей, выполнение исследований по группам, работа над проектом и оформление проекта.

Социологическая группа: проведение устного и письменного опроса среди учеников гимназии №33. Обобщение собранного материала и составление диаграмм, съёмка.

Художественно-эстетическая группа:  посещение музеев, выставок, концертов с ознакомительной целью. Консультации с учителями и специалистами.

Рекламная группа: разделение на подгруппы, работа в библиотеке с периодической печатью, cпpaвoчникaми,  краеведческом музее, сканирование, фотосъёмка.

Учитель: наблюдает, консультирует, советует.

3 этап: оценка результатов.

Задачи: анализ выполнения проекта, обсуждение достигнутых результатов и выводов, анализ полноты достижения поставленной цели.

Ученики: участвуют в коллективном самоанализе проекта и самооценке.

Социологическая группа: обсуждение результатов исследования, представление фотоматериалов.

Художественно-эстетическая группа: показ компьютерной презентации, обсуждение и уточнение сопроводительного текста.

 Рекламная группа: показ видеоряда, обсуждение и уточнение текста в рекламных буклетах.

Учитель: наблюдает, направляет процесс анализа.

4 этап: защита проекта.

Задачи: подготовка докладов, обоснование процесса проектирования, объяснение полученных результатов. Коллективная защита проекта.

Ученики: защищают проект, участвуют в коллективной оценке результатов проекта.

Социологическая группа: доклад о социологических исследованиях с показом диаграмм «Роль школьников в развитии туризма в Бурятии», о состоянии школы как образовательного, воспитательного и эстетического и туристического центра и их пожелания по изменению структуры образовательной среды для удовлетворения дополнительных услуг в сфере туризма.

Художественно-эстетическая группа: демонстрация компьютерной презентации и рассказ о песне «Тоонто нютаг», защита планшета о символике Республики Бурятия «Знакомьтесь: Республика Бурятия».

Рекламная группа: Показ фотоальбома о Бурятии, защита рекламных буклетов.

Учитель: участвует в коллективном анализе и оценке результатов проекта.

5 этап: рефлексия.

Задачи: формирование адекватной самооценки учащихся.

Ученики: заполняют анкету рейтинговой оценки.

Учитель: заполняет анкету рейтинговой оценки, средняя оценка по проекту, общая оценка проекта.

Процедура проведения проекта:

1. Постановка проблем исследования.
2. Определение количества групп и участников в группе, распределение функциональных обязанностей каждого участника.
3. Обсуждение источников информации, планов деятельности.

• работа по темам проекта в группах;
• сбор информации;
• аналитическая работа собранного материала;
• консультации специалистов и учителей;
• коррекция деятельности;
• дальнейший поиск информации и анализ новых данных;
• обобщение, обсуждение полученных фактов, удовлетворяющих всех участников проекта;
• оформление результатов.
  Защита проекта

 Подведение итогов, рейтинговая оценка, рефлексия.

Класс: 7

Тема 1: Yлзы Буряад оромнай. Тэмдэгэй нэрэнүүдэй бии бололго.

Бурятия. Образование имен прилагательных.

Цели:

Практическая: 1. Буряад Республика, тэрэнэй hүлдэ тэмдэгүүд тухай тобшо мэдээн ба гимнын удха дээрэ хүдэлмэри.

 Буряад Республикын гимнын үгэнүүдые зүбөөр үгүүлжэ, уншуулжа, хэлүүлжэ hургалга.

2. Тэмдэгэй нэрэнүүдэй бии бололго ойлгуулга.

Образовательная: Буряад ороной hүлдэ тэмдэгүүдые тодорхойлхо, нютагайнгаа байгаалиин онсо шэнжэ тухай хөөрэлдэхэ.

Воспитательная: эхэ нютагтаа дуратай байха, хүндэлхэ зан түрүүлхэ, өөhэдөө хүдэлжэ, мэдээнүүдые суглуулха эрмэлзэл хүмүүжүүлхэ.

Развивающая: тоонто нютаг гэжэ юун гээшэб гэhэн ойлгосо үгэхэ, нютагайнгаа омогорхолнууд тухай мэдээсэ гүнзэгырүүлхэ.

Хэшээлэй ябаса (ход урока):

I. Хэшээлэй эхин.

1. Эмхидхэлэй үе. Организационный момент.

- Сайн байна, үхибүүд! Амар мэндэ hурагшад! Начиная с этого урока мы начинаем большую, интересную тему, которая называется «Бурятия – край благодатный». На протяжении 5 уроков мы будем работать над тем, как привлечь внимание наших ровесников из Монголии, Китая нашему благодатному краю, и когда они приедут к нам, как организовать их отдых на  бурятской земле. Но чтобы другим людям что-то предлагать, мы сами должны знать очень много. Надо иметь в виду, что эти дети прекрасно понимают бурятский язык. Знакомясь с культурой и традициями народов РБ, с символикой, географическим положением Республики Бурятия, будем развивать произносительные, лексические и грамматические навыки, научимся излагать свои мысли, вести беседу. Серию уроков предлагаю провести, используя проектную технологию. Для этого разделимся на малые группы, которые будут работать над отдельными проблемами.

2. Абяануудые бэхижүүлгын шата. Фонетическое упражнение, направленное на поддержание произносительных навыков и на отработку способов взаимодействия звуков в потоке речи.

Гүй, дүй, барагдашагүй, буурашагүй

Ай, ой, дайда, дайдатайш, тайга, тайгатайш, hайхан, уулатайш, Байгал далай, далайтайш, огторгой.

3. Хэлэлгэ хүгжөөлгэ. Упражнение, направленное на формирование лексических навыков. Образцовое чтение учителя. Основная мысль четверостишия. Об авторе. Чтение про себя. Чтение «жужжанием». Чтение рядами, чтение по одному, хором. Выполнение задания: вместо подчеркнутых слов подставить другое, подходящее по смыслу слова. Если затрудняются, предложить кассу подстановок. /гоё, hайхан, Хонгор, Бархан, Мүнхэ-Сарьдаг, нэлэнхы/.

Барагдашагүй үргэн тала дайдатайш,

Буурашагүй үдхэн хүбшэ тайгатайш,

Огторгой тулама Саяан уулатайш,

Омогорхожо баясама Байгал далайтайш!

1. Оролто хөөрэлдөөн. Вводная беседа.

- У каждого человека есть Родина. Это та большая страна, где ты живешь, гордишься им, любишь ее. Также есть понятие «малая родина». Так, что же это такое? Да, это то самое место, где ты родился, вырос, живешь. И каждый человек просто обязан знать и изучать историю своей родины, знать и интересоваться культурой, обычаями народов, живущих бок о бок с вами. Хүн бүхэн дэлхэй дээрэ өөрын тоонто нютагтай байдаг. Бидэнэй тоонто нютаг, түрэл  оромнай Буряад Республика болоно. Түрэhэн байhан нютагаа мэдэхэ, шэнжэлхэ гээшэ манай нангин уялга гээшэ. Тиимэhээ Буряад орон тухай мэдэсэеэ үргэдхэхэбди, үшөө гүнзэгы болгохобди. Энээнhээ уламжалан таанад бултадаа энэ хэрэгтэ хамhалсаха, эбтэй эетэйгээр хүдэлхэ болонот.

Энэ темэ үзэхэдөө проектнэ (түлэблэлгын) технологи хэрэглэхэбди. Тон түрүүн 3 бүлэг боложо хубаараад, бүлэг бүхэн өөhэдын тусхай асуудалтай болохо, тэрээндээ харюусахын тула нилээн ехэ ажал хэгдэхэ.

Зай, 1-дэхи бүлэг «Хурса гуурhан»: манай hургуулиин hурагшад юун гэжэ hананаб гэжэ hураад, тэрээнээ согсолхо, дүн гаргаха, тиигээд статья бэшэжэ, газетэдэ хэблүүлхэ болоно. (5 хүн)

2-дохи бүлэг «Нютагай шарай»: ямархан hонин юумэнүүдээр Буряад орон руугаа айлшадые олоор ерүүлхээр бэ гэhэн асуудалда харюу бэдэрхэ. (5 хүн)

3-дахи бүлэг «Сагаан hанаан»: ерэhэн айлшадай hонирхол яажа татахаар бэ, айлшадые яагаад угтахаб, юун тухай хөөрэхэб гэhэн асуудалда харюу үгэхэ. (5 хүн)

Бүлэгтөө нэрэ үгэхэдэ болоно.

Хайшан гээд эдэ асуудалнуудые шиидхэхэб, ямар аргануудые хэрэглэхэб гэжэ өөhэд хоорондоо хөөрэлдөөд, ажалаа эбтэй эетэйгээр, үрэ дүнтэйгөөр хээрэйгты. Би танай туhалагша-консультант болоноб. Шадаагүй, боложо үгөөгүй юумэеэ намhаа hурахат, намтай зүбшэн хэлсэхэт.

 (Шүлэг «Нарата үргэн»)

Шэнэ үгэнүүдтэй танилсалга.

hүлдэ тэмдэг – символ, знак

Нюур шарай – облик

Тала дайда – степи

Хада уула – горы

Уларил – климат

Шажан мүргэл – религия

Амидарна – живут, существуют

Байгуулагдаа – создан, основан

III. Шэнэ темэ үзэлгэ. Изучение новой темы.

• Буряад орон тухай багшын хөөрөөн. hүлдэ тэмдэгүүдтэй танилсалга, удха шанарынь хөөрэлгэ.

Беседа о Республике Бурятия. Знакомство с символикой, работа над содержанием гимна. Буряад Республика, тэрэнэй hүлдэ тэмдэгүүд тухай тобшо мэдээн ба гимнын удха дээрэ хүдэлмэри.

Беседа о Республике Бурятия: Буряад Республикада 6 хотонууд, 21 аймагууд, 29 хотын түхэлэй тосхонууд, 614 хүдөө hууринууд бии юм. Хотонууд гэбэл: Улаан-Yдэ, Галуута, Захаамин, Хяагта, Хойто-Байгал, Бабушкин.

Аймагууд: Баргажан, Баунта, Байгал шадар, Бэшүүр, Загарай, Зэдэ, Захаамин, Ивалга, Кабанск, Муя, Мухар-Шэбэр, Аха, Сэлэнгэ, Тарбагатай, Түнхэн, Хэжэнгэ, Хурамхаан, Хори, Хойто-Байгал, Хяагта, Ярууна. (карта хэрэглэхэ)

Знакомство с гербом. Буряад Республикын гүрэнэй герб

Бэеэ даанги гүрэн бүхэн hүлдэ тэмдэгтэй - гербтэй байдаг. 1995 ондо Буряад Республика  өөрын гүрэнэй гербтэй болоо.

Хүхэ, сагаан, шара үнгэнүүдтэй сахаригай дээдэ талада – алтан соёмбо (наран, hара, гал) – хэтэ мүнхэ ажабайдалай тэмдэг. Сахаригай дунда – Байгалай долгин, нютагай байгаалиин шэнжэ түхэлые харуулhан сайбар ногоон, харабтар ногоон үнгэтэй хадын оройнууд харагдана.

Сахаригай доодо талые Буряад арадай хүндэмүүшэ ёhые гэршэлдэг сэнхир хүхэ үнгэтэй хадаг хүбөөлнэ, республикын нэрэ гүрэнэй хоёр хэлэн дээрэ бэшээтэй: «Буряад Республика», «Республика Бурятия» (зурагууд дээрэ харуулха).

Знакомство с флагом. Буряад Республикын туг

1923 оной майн 30-да Буряад нютагнай Республика гэжэ баталагдаhан юм. Тиихэдэ ВЦИК-гэй тогтоолоор Буряад-Монголой Автономито Республика байгуулагдажа, Дээдэ-Yдэ (1934 онhоо Улаан-Yдэ болонхой) хотодо Засагай зургаанууд түбхинэбэ. Амжалтатай ажалайнгаа түлөө Буряад оромнай Ленинэй, Октябриин Хубисхалай, Арадуудай хани барисаанай орденуудаар шагнагдаhан.

Мүнөө сагта Байгал шадар газар Буряад Республика гэжэ нэрэтэй. Манай Буряад Республика  өөрын Yндэhэн хуулитай, туг hөлдэтэй.

Буряад Республикын Гүрэнэй туг сэхэ булантай тэбхэр бүд болоно. Тэрэ хүндэлэн хүхэ, сагаан, шара гурбан үнгэтэй, дээдэ хүхэ зурууд дээрэ эшын дэргэдэ алтан соёмбо hүлдэ тэмдэгтэй.

Зуруудай хоорондохи хубиин тааралдалынь гэбэл: хүхэнь - тугай үргэнэй дүрбэнэй хоер хуби, сагааниинь - үргэнэйнь дүрбэнэй нэгэ хуби, шарань - үргэнэй дүрбэнэй нэгэ хуби. Тугай үргэниие утатайнь сасуулбал, 1:2 гэжэ тааралдана. (зурагууд дээрэ харуулха)

Соёмбо – Буряад ороной заншалта hүлдэ тэмдэг – шара үнгөөр дүрсэлэгдэнхэй. Тэрэ гэбэл, hара, наран болон гуламтын дүрсэнүүд шата шатаар иигэжэ табсантуулагданхай: доронь hарын хахад сахариг, тэрэнэй дээрэ түхэреэн наран, тэдэ хоёрой дээрэ гурбалжан дүлэтэй ажамидаралай гуламтын hүлдэ дүрсэ. (зурагууд дээрэ харуулха)

О гимне республики. Буряад республикын гимн.

Гимнын үгэнүүдые Буряадай арадай поэт Дамба Жалсараев бэшэhэн, хүгжэмыень Анатолий Андреев зохеогоо. (дуу шагнуулха)

Yнгын дайдаар, хангай тайгаар нэмжыгшэ

Yлзы Буряад – манай нангин үлгы.

Сэлмэг сарюун, сэнхир номин шарайшни

Сэдьхэлдэмнай хэзээдэшье зулгы.

Эрхим хангал санзай шэнги агаарташ

Эршэ хүсөө элсүүлэнгүй яалайб!

Эмтэй домтой мүнхын уhан аршаандаш

Эльгэ зүрхөө хүртүүлэнгүй яалайб!

Холын замда эхын ёhоор юрөөжэ,

Хүмүүн зондоо хэтын жаргал хүсөөш.

Саяан уулын сэлгеэн амяар арюудхан,

Байгал далайн гэгээн долгеор сүршөөш.

Шэрүүн сагhаа сусархагүйл хэзээшье

Шинии заяан, шинии үндэр харгы.

Эбтэй дорюун бүлын ёhоор жаргыш даа,

Энхэ Буряад – манай нангин үлгы!

Нангин үлгы!

• Изучение грамматики: Образование имен прилагательных. Тэмдэгэй нэрэнүүдэй бии бололго.

 Багшын ойлгууламжын хүдэлмэри.

Суффиксы -та, -то, -тэ образуют имена прилагательные от имен существительных: мүльhэн – лед, мүльhэ+тэ – мүльhэтэ (ледяной). Жэшээ: Буряад оромнай мүльhэтэ гүн Байгалтай. Саяан уула мүльhэтэ мундаргануудтай.

Имена прилагательные с суффиксами -та, -то, -тэ имеют значение: имеющий или содержащий что-либо. (Могойтой, шулуутай, мойhотой, хадатай, нууртай, загаhатай, булагтай)

• Шэнэ үзэhэн материалаа бэхижүүлгэ. Закрепление изученного материала.

а) Доро үгтэhэн үгэнүүдhээ тэмдэгэй нэрэнүүдые бии болгогты.

Наран, модон, тала, суу, нарhан, долгин, түүхэ, эли, сэсэг, үнэ, гайхамшаг, үзэсхэлэн, галуун, саhан, хуhан

б) Газар нютагуудай нэрэнүүдые буряадшалагты.

Могойтуй, Загустай, Тарбагатай, Челутай, Куластай, Дырестуй, Шэнэстуй, Шибертуй, Бургастай, Инзагатуй.

IV. Дүн гаргалга. Подведение итогов.

• Асуудалнууд: Энэ ямар гүрэнэй туг бэ? – Минии hанахада, энэ Япониин туг.

Россин карта хараад, Буряад орон юунтэй хилэтэйб гэжэ хэлэгты.

(Буряад Республика баруун тээhээ Эрхүүгэй можотой, зүүн тээhээ Шэтын можотой, хойно талаhаа Тыва республикатай, урда тээhээ Монгол оронтой хилэтэй).

Энэ географическа нэрэнүүдые доро үгтэhэн үгэнүүдтэ тааруулагты.

А) Москва, Шэтэ, Хэрэн, Алтай, Багдарин, Хэжэнгэ, Дели, Хитад, Ага.

Жэшээнь: Москва – ниислэл хото

Нютаг: Ушхайта

Аймагай түб: Мухар-Шэбэр

Тойрог: Усть-Орда

Можо: Шэтэ, Эрхүү

Хизаар: Ставрополь, Красноярск

Республика: Саха, Хальмаг, Тыва

Гүрэн: Хитад, Монгол

• Гэрэй даабари үгэлгэ.

- Асуудалнуудта харюу ологты:

Буряад орон хэды хотонуудтайб?

Буряад орондо тосхонууд олон гү?

Буряад орон ямар уларилтайб?

Буряад орон ямар шажан мүргэлтэйб?

Буряад орон ямар үнгэтэй тугтайб?

Буряад орон хэды ондо байгуулагдааб?

- Буряад орон тухай ямар дуу, шүлэгүүдые hайшаанабта асарха.

- Бүлэг бүхэн өөрын асуудалнуудта харюу бэдэрхэ.  Бүлэгэй гэшүүн бүхэн өөрын дүүргэхэ үүргэтэй байха.

Класс: 7

Тема 2: Yлзы Буряад оромнай. Дабтаhан причасти.

Цели:

Практическая: 1. Буряад орон тухай шэнэ үгэнүүдые хэлэлгэ соогоо зүбөөр хэрэглэжэ hургалга.

 2. Дабтаhан причастиин залгалтануудые ойлгуулга.

Образовательная: Буряад ороной hүлдэ тэмдэгүүдые тодорхойлхо, нютагайнгаа байгаалиин онсо шэнжэ тухай хөөрэлдэхэ.

Воситывающая: эхэ нютагтаа дуратай байха, хүндэлхэ зан түрүүлхэ, урдаа табиhан зорилгоео заатагүй бэелүүлхэ шанар хүмүүжүүлхэ.

Равивающая: юрэнхы болбосорол дээшэлүүлхэ, логическа бодол хүгжөөхэ.

Хэшээлэй ябаса (ход урока):

I. Хэшээлэй эхин.

2. Эмхидхэлэй үе.

- Сайн байна, үхибүүд! Амар мэндэ hурагшад! Мүнөөдэрэй хэшээлдэ «Yлзы Буряад оромнай» гэhэн темэеэ саашань үргэлжэлүүлнэбди. Шэнэ үгэнүүдээ зүбөөр хэрэглэжэ hурахабди, дабтаhан причастиин залгалтануудтай танилсахабди.

2. Абяануудые бэхижүүлгын шата.

Өө, бөө, зүбөөр

Гүү, дүү, бүү

Яа, яарадаг, шамаяа, буряад

3. Хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Энгэр сээжэдээ энхэрэн бөөмэйлдэг,

Элдин таладаа наадхуулжа сэнгүүлдэг,

Эмниг хүлэгтэм мордуулжа табидаг

Эхэ нютагни, шамаяа магтанаб.

II. Гэрэй даабари шалгалга.

Шэнэ үгэнүүдые зүбөөр оршуулга.

Тэмдэгэй нэрэнүүдые бии бололго хэр зэргэ ойлгоhониие шалгалга.

3 бүлэгүүд хэжэ эхилhэн ажал тухайгаа тоосоно (отчет о ходе проектной работы).

Багша шагнаад, алдуу эндүүень заhаха, асуудалнуудтань харюусаха, зүбшэн хэлсэхэ, hурагшадай ажал зүб тээшэнь шэглүүлхэ, даабаринуудые үгэхэ.

2. Дабтаhан причастинуудай залгалтануудые ойлгуулга.

Многократное причастие образуется при помощи аффикса -даг, (-дог,-дэг), который прибавляется к основе глагола. Выбор -даг, -дог,-дэг определяется сингармонизмом. Например: Хүгшэн абамни Захааминда байдаг. – Мой дедушка живет в Закамне.

Многократное причастие выражает действие, которое повторяется регулярно или носит постоянный характер. Оно соответствует настоящему времени глагола в русском языке. Например: Айлшадые сагаан хадагаар, hүнэй дээжээр угтадаг. – Гостей встречают белым хадаком и молоком. Манай hурагшад зундаа Байгал дээрэ амардаг. – Летом наши ученики отдыхают на Байкале.

IV. Бэхижүүлгын упражненинүүд.

Асуудалнуудта зүб харюунуудые үгэлгэ:

- Манай Буряад орон хаана оршодог бэ?

- Буряад ороноо хэн магтадаг бэ?

- Юугээр суурхадаг бэ?

- Манай нютагта юугээр айлшадые угтадаг бэ?

Ошодог, байдаг, ерэдэг, харадаг гэhэн үгэнүүд дээрэ хүдэлмэри.

Эдэ үгэнүүдые оршуулха, залгалтануудыень олохо, мэдүүлэл соо хэрэглэлгэ. Оршодог, магтадаг, суурхадаг, угтадаг – шэнэ үгэнүүд дээрэ ажал хэлгэ.

V. Дүн гаргалга.  Мүнөөдэр бидэ Буряад орон тухай шэнэ үгэнүүдые хэлэлгэ соогоо зүбөөр хэрэглэжэ hураабди, дабтаhан причастиин залгалтануудые мэдэдэг болообди. Проектнэ ажалдамнай үзэhэн материалнай тон хэрэгтэй байха гэжэ найданаб.

 Гэрэй даабари үгэлгэ: проектнэ ажалай дүн ямар түхэлтэй байхаб гэжэ зүбшэн хэлсэхэ, тон тааруу, зохид түхэл шэлэжэ абаха.

Класс: 7

Темэ 3: Yлзы Буряад оромнай. Оньhон үгэнүүдэй удха.

Зорилгонууд:

Практическа: 1. Буряад орон тухай мэдүүлэлнүүдые зүбөөр зохеожо  hургалга. Оньhон үгэнүүдые зүбөөр үгүүлжэ, уран гоеор уншуулжа, хэлүүлжэ hургалга.

Ћургалгын: Буряад нютагайнгаа онсо шэнжыень ойлгуулжа үгэхэ, буряад оньhон үгэнүүдтэ адли удхатай ород оньhон үгэнүүдые тааруулан харалга.

Хүмүүжүүлгын: хүн бүхэнэй түрэhэн дайдаяа магтажа, суурхуулжа, омогорхожо ябаха абари зан түрүүлхэ, эбтэй эетэй, бэе бэедээ туhалха, суг ажаллажа байhан нүхэдөө дэмжэхын ажал ябуулга.

Хүгжөөлгын: юрэнхы болбосорол дээшэлүүлхэ, логическа бодол хүгжөөхэ.

Хэшээлэй ябаса (ход урока):

I. Хэшээлэй эхин.

1. Эмхидхэлэй үе.

- Сайн байна, үхибүүд! Амар мэндэ hурагшад! Мүнөөдэрэй хэшээлдэ «Yлзы Буряад оромнай» гэhэн темэмнай үргэлжэлнэ. Мэдүүлэлнүүдые зүбөөр зохеожо hурахабди, оньhон үгэнүүдтэй танилсахабди, проектнэ ажалайнгаа ябаса харахабди.

2.  Абяануудые бэхижүүлгын шата.

шье – хабарыншье, үбэлыншье, hайханшье

hэн – түрэhэн, алдаhан, түрэhэн, үдэhэн

гаа – намагаа, нютагаа, далайгаа

3. Хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Өөрын hайхан дайдаяа хөөрэн дуулан ябаарайт,

Түрэhэн гараhан нютагаа түүрээн магтан ябаарайт.

II. Гэрэй даабари шалгалга.

Шэнэ үгэнүүдые зүбөөр оршуулхыень шалгалга.

Дабтаhан причастиин залгалтануудые хэр зэргэ ойлгоhониие шалгалга.

3 бүлэгүүдэй хэжэ байhан ажал тухайгаа тоосолго.

Багшын табиhан асуудалнуудта зүб харюу үгэлгэ.

III. Оньhон үгэнүүдэй удха, мэдүүлэл соо хэрэглэжэ hургалга

• Удха шанартай, дэлгэрэнгы мэдүүлэлнүүдые яагаад зохеохоб гэжэ харалга.

Үргэн талата, омогорходог, Буряад ороноор, арад зон, манай.

Хэн? Арад зон          Яадаг бэ? Омогорходог

Хэнэй? Манай          Юугээр омогорходог бэ? Буряад ороноор

                                    Ямар Буряад ороноор? Үргэн талата

Манай арад зон үргэн талата Буряад ороноор омогорходог.

Манай арад зон үргэн талата Буряад ороноор хэр зэргэ омогорходог бэ? (Аргагүй ехээр)

• Оньhон үгэнүүдэй удха дээрэ хүдэлмэри.

Хари газарай хабарыншье хара, өөрын газарай үбэлшье ногоон.

Хари газарта өөрын турлаагшье hайхан.

Эжэлээ алдаhан шубуун тэнэг, эхэhээ төөриhэн инзаган тэнэг.

Ондоо нютаг hайханшье hаа, түрэhэн нютаг дээрэ.

Гэртээ байhан нохойн hүүл дээрэ.

Баха намагаа магтадаг.

• Оньhон үгэнүүдые уран гоеор уншалга, оршуулга, ород тааруу оньhон үгэнүүдые hаналга.

Баха намагаа магтадаг гэhэн оньhон үгэ баталжа, таанад өөрынгөө нютаг арга шадалаараа магтаха болобот.

Зай, ехэл hайнаар магтабат, энэ магтаhанайтнай дүнгөөр манай эндэ амархаяа олон айлшад (Монгол ороной Хэнтэйн аймагай hурагшад)ерэбэ, эдэниие хайшан гэжэ угтаха, сэнгүүлхэ, юу харуулхабта?

Сагаан эдеэгээр, сагаан хадагаар, үреэл дуунуудаар угтахабди.

Ивалгын дасан, Буряадай драмын театр, Байгал далай, Түүхын музей, Этнографическа музей харуулхабди.

Манай республикын hүлдэ тэмдэгүүд тухай хөөрэжэ үгэхэбди. Гарай бэлэгүүдые бэлдэхэбди. Үшөө 33-дахи гимнази тухайгаа хөөрэхэбди.

4. Бэхижүүлгын упражненинүүд

Диалог: Та хэн гэжэ нэрэтэйбта?

Би Жаргалсайхан гэжэ нэрэтэйб.

Би Гомбо гэжэ нэрэтэйб. Манай нютаг түрүүшынхиеэ ерээ гүт?

Тиимэ, би Буряад орон түрүүшынхиеэ ерээб.

Эндэмнай таниие тон ехээр юун hонирхуулнаб?

Байгал далай, буряад уянгата дуунууд, hурагшадай ажабайдал.

Эдэ бүгэдые тандаа харуулха гэжэ оролдохобди.

V. Дүн гаргалга. Мүнөөдэрэй хэшээлдэ нютаг орон тухай оньhон үгэнүүдтэй танилсаабди, айлшадые хайшан гээд угтахаб, хүндэлхэб гэжэ мэдэдэг болообди.

Гэрэй даабари үгэлгэ: Таанад гэртээ үшөө ондоо оньhон үгэнүүдые харахат, проектнэ ажалаа түсэбөөрөө үргэлжэлүүлхэт, материалнуудые бэдэрхэт.

Класс: 7

Темэ 4: Yлзы Буряад оромнай. «Гэхэ» гэжэ үйлэ үгын хэрэглэлгэ

Зорилгонууд:

Практическа: 1. Буряад орон тухай мэдэсэеэ сэхэ хэлэлгэ соо зүбөөр хэрэглэжэ hургалга. Шэнэ үгэнүүдые зүбөөр үгүүлжэ, уншуулжа, хэлүүлжэ hургалга.

Ћургалгын: Буряад ороной hонирхолтой газарнууд тухай хөөрэлдэхэ, онсо шэнжыень ойлгуулжа үгэхэ, «гэхэ» гэжэ үйлэ үгэ зүбөөр хэрэглэжэ hургалга.

Хүмүүжүүлгын: Ёhо заншал, түүхэ соел тухай эрдэм мэдэсэ баяжуулха, шэнжэлхы шадабариин абьяас түрүүлхэ, бэе бэедээ хамhалсаха, хүнэй урда гаража hанаhан юумэеэ бүрин түгэс хөөрэжэ, тэдэнтэй зохидоор харилсаха дүршэлтэй болголго.

Хүгжөөлгын: ухаан бодолой хүгжэлтэ, харалгын болон хадуун абалгын арга боломжонуудые бэелүүлгэ, аман хэлэлгэ  хүгжөөлгэ.

Хэшээлэй ябаса (ход урока):

I. Хэшээлэй эхин.

2. Эмхидхэлэй үе.

- Сайн байна, үхибүүд! Амар мэндэ hурагшад! Мүнөөдэрэй хэшээлдэ «Yлзы Буряад оромнай» гэhэн темэмнай үргэлжэлнэ. «Гэхэ» гэжэ үйлэ үгэ хэлэлгэ соогоо зүбөөр хэрэглэжэ hурахабди, Буряад ороной hонирхолтой газарнууд тухай хөөрэлдэхэ, танилсахабди, проектнэ ажалайтнай хэр зэргэ ябажа байhые харахабди.

2. Абяануудые бэхижүүлгын шата.

Ярууна, Хэжэнгэ, Түнхэн, Аха, Улаан-Үдэ, Ивалга, Хяагта, Бэшүүр, Захаамин, Зэдэ, hонирхолтой, гэжэ хэлэдэг, шарайтай, гое hайхан, амарха, айлшалха, дуулаха, танилсаха.

3.Хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Дуутайхан, суутайхан тоонто нютаг.

Зүрхэнэйм охин, зүүдэнэйм эхин,

Дуулим Буряадайм тоонто нютаг.

II. Гэрэй даабари шалгалга.

Урда хэшээлдэ үзэhэн үгэнүүдые зүбөөр оршуулхыень шалгалга.

Оньhон үгэнүүдые хэр зэргэ ойлгоhониие шалгалга.

3 бүлэгүүдэй хэжэ байhан ажал тухайгаа тоосолго.

III. «Гэхэ» гэжэ үйлэ үгын хэрэглэлгэ ойлгуулга

«Гэхэ» употребляется для передачи прямой речи и обычно передается глаголом «говорить», а в диалоге также словами «спрашивать», «отвечать».

Би: гэнэб, гэбэб, гээб, гэхэб

Ши: гэнэш, гэбэш, гээш, гэхэш

Тэрэ, тэдэ: гэнэ, гэбэ, гээ, гэхэ

Бидэ: гэнэбди, гэбэбди, гээбди, гэхэбди

Та: гэнэт, гэбэт, гээт, гэхэт

Манай нютагай hонирхол татамаар газарнууд:

Байгал далай, Ивалгын дасан (Ивалга), Джарун Хашорой субарга (Хэжэнгэ), Мүнхэ-Ћарьдаг (Аха), Түнхэнэй аршаанууд: Хонгор Уула, Шумаагай аршаан, курорт «Аршаан», Горячинск, Улаан-Үдэ хотын театрнууд, музейнүүд. (Үшөө ямар газарнуудые мэдэхэбта, хэлэжэ үгэгты.)

Текст уншаад, эдэ баримтануудые хэрэглэн Буряад орон тухай, еhо заншал, соел болбосорол тухай хөөрэжэ hуралга.

Дэлхэйн карта дээрэ харахада, Буряад нютаг Байгал далайн бүхы зүүн урдахи тала эзэлдэг. 350-яад дүрбэлжэн газар эзэлдэг. Эндэмнай нэгэ сая гаран хүн ажаhуудаг. Нютагнай юугээрээ суутайб гээ hаа, олон юумэ тоолохоор. Эгээ мэдээжэнь Байгал нуур юм ааб даа. Байгалай сэбэр уhан, загаhан, амитад, байгаалинь дэлхэй дээрэ сууда гаранхай. Баргажанай булган суутай болоо юм. Арhаниинь ехэ гое үнгэтэй, hайн шанартай.

Эндэмнай олон аршаанууд бии. Ямаршье үбшэнhөө аргалха шадалтай. Үшөө тиихэдэ буряад арадай соел болбосорол, еhо заншал, уран зохеол, уран бүтээлээр дэлхэй дээрэ hонирходог. Буряад орон айлшан ерэгты, бидэ таниие угтан абахабди.

IV.Үзэhэнөө бэхижүүлгэ

Асуудалнуудта харюу үгэлгэ:

- Буряад орон хэды шэнээн газартайб?

- Манай нютаг юугээрээ суурхадаг бэ?

- «Аляа хүхын дуун урин дуудаад..» гэhэн үгэнүүд ямар дуунай эхин бэ?

V. Дүн гаргалга 

Мүнөөдэрэй хэшээлдэ «Yлзы Буряад оромнай» гэhэн темэмнай үргэлжэлбэ. «Гэхэ» гэжэ үйлэ үгэ хэлэлгэ соогоо зүбөөр хэрэглэжэ hурабабди, Буряад ороной hонирхолтой газарнууд тухай хөөрэлдэжэ,  проектнэ ажалайтнай хэр зэргэ ябажа байhые харабабди.

Гэрэй даабари үгэлгэ:

Удаадахи хэшээлдэ ерэхэдээ, ажалнуудаа гое hайханаар шэмэглээд, дутуу дундануудынь хүсэлдүүлээд, hүүлшын түхэлдэнь оруулаад асархат.

Класс: 7

Темэ 5: Yлзы Буряад оромнай. Проект хамгаалга.

Зорилгонууд:

Практическа: 1. Бэлдэhэн ажалаа олон зоной урда хөөрэжэ, өөрынгөө hаналые үндэhэлэн баримталха, туйлаhан дүнгүүдээ ойлгуулжа үгэхэ, Буряад орон тухай мэдэсэеэ бодото хэрэг дээрэ зүбөөр хэрэглэлгэ.

Ћургалгын: Олон мэдээсэл сооhоо тон хэрэгтэйгээ шүүжэ абаха, тэрэнээ ойлгосотойгоор, сэдьхэлээ хүдэлгэжэ, үгтэhэн саг соо хөөрүүлжэ hургалга.

Хүмүүжүүлгын: мүнөө үеын шэнэ бодол, шадабаритай, оньhон техникэтэй дүтэ танил залуу үетэниие хүмүүжүүлгэ, тоонто нютагаараа омогорхохо, тэрэнээ дээрэ үргэхэ хүнүүдые бодхоолго.

Хүгжөөлгын: Эхэ орондоо, хажуудаа hууhан арад зондоо хүндэтэйгөөр хандалга, ухаан бодолой хүгжэлтэ, харалгын болон хадуун абалгын арга боломжонуудые, аман хэлэлгэ  хүгжөөлгэ.

Хэшээлэй ябаса (ход урока):

I. Хэшээлэй эхин.

2. Эмхидхэлэй үе.

- Сайн байна, үхибүүд! Амар мэндэ hурагшад! Мүнөөдэрэй хэшээлдэ «Yлзы Буряад оромнай» гэhэн темэмнай түгэсэхэнь. Тиимэhээ проектнэ ажалайнгаа үрэ дүн  харахабди. Бүлэг бүхэн урда гаража, хэhэн ажалаараа тоосохо.

2. Абяануудые бэхижүүлгын шата. (слайд)

БУРЯАД ОРОМНИ     В.ЛЫГДЕНОВ

Энгэр сээжэдээ энхэрэн бєємэйлhэн

Элдин таладаа наадхуулжа сэнгїїлhэн,

Эмниг хїлэгтэм мордуулжа табиhан

Эхэ нютагни, шамаяа магтанаб:

Буряад-Монгол  алдар нэрэтэйш

Булган тойробшо малгай, дэгэлтэйш,

Бїгэдые хараха Будда бурхантайш,

Булигдашагїй суута Гэсэр баатартайш,

Урмашажа баясамаар їльгэр домогтойш,

Уянгата hайхан їреэл дуунуудтайш,

Угаа  алдахагїй – урданай жаматайш,

Yринэрєє їргэхэ сэсэн захяатайш.

Yзэг номой далай  гаталуулhан,

Yнэн замай харгыда заяаhан,

Yлзы жаргалай орон їзїїлhэн

Yлгы нютагни, шамаяа магтанаб.

Барагдашагїй  їргэн тала дайдатайш,

Буурашагїй  їдхэн хїбшэ тайгатайш,

Огторгой  тулама орьел  уулануудтайш,

Омогорхожо баясама  Байгал далайтайш,

Тїмэн hїрэг адууhа малтайш,

Тунгалаг уhан аршаан булагуудтайш,

Ажалша хїндэмїїшэ арад зонтойш,

Алдар солото хїбїїд, басагадтайш.

302258432. Проектнүүдые хамгаалга.

Зорилгонууд: проектнэ хүдэлмэриин ябасые баримталга, ямар үрэ дүнгүүдтэ хүрэжэ ерэhэнээ харуулга ба ойлгуулга.

Ћурагшад: проектэеэ хамгаална, хамтын сэгнэлгэдэ хабаадалсана.

1-дэхи бүлэг – УРАН ГУУРЋАН:  «Буряад орондо аяншалгын хүгжэлтэдэ hурагшадай үүргэ» гэhэн шэнжэлэлгын дүнгүүд.

2-дохи бүлэг - «НЮТАГАЙ ШАРАЙ»: хайшан гэжэ нютаг нугаяа  магтахаб, ондоо зоной  hонирхол  татахаб гэжэ  харуулжа, хөөрэжэ үгэхэ.

3-дахи бүлэг - «САГААН ЋАНААН»: ерэhэн айлшадые угтажа абаха еhо гурим харуулха,  «Танилсагты: Буряад орон» гэhэн  планшет хамгаалха.

Багша: hурагшадай мэдэсые, шадабари ба дадал шалгалгада хабаадана.

III. Рефлексия (бодомжолжо, шүүмжэлжэ үзэлгэ)

Зорилгонууд: өөhэдтөө зүбөөр, үнэн сэхээр сэгнэлтэ үгэлгэ бүридүүлгэ.

 Хэhэн ажалайнгаа шүүмжэлэл хэлгэ: урдаа табиhан зорилго хэр зэргэ бэелүүлэгдээб, дутуу дунданууд, бүлэг соохи гэшүүдэй хоорондохи харилсаан ямар байгааб, үшөө ондоогоор хэхээр байгаа гү, али энэ баримталhан арга тон тааруу гү г.м.

3. Дүн гаргалга. Проектнэ ажал гүйсэдхэгшэдтэ баяр баясхалан хүргэлгэ, шүүбэрилэн үзэлгэ.

Проектнэ ажалай үрэ дүнгэй  сэгнэлтын хэмжүүрнүүд:

• Бэеэ даанги, өөрын хэhэн хүдэлмэри
• Темын шухала ба хойшолуулагдахаар бэшэ, мүнөө үедэ тааруу байлга
• Темэеэ дүүрэнээр харуулалга
• Асуудалаа онсо hониноор шиидхэлгэ
• Хурса, уян, тодоор үгэ хэлэлгэ
• Ажалай шанар
• Шэнжэлэлгын гүнзэгы бодол
• Үнэншэхөөр үндэhэ баримтанууд