«Шэнэ үеын стандартын ёhоор онол аргануудые хэрэглэн аша үрэтэйгѳѳр hуралсалаа эмхидхэлгэ»
учебно-методический материал

Темэ: Шэнэ үеын стандартын ёhоор онол аргануудые хэрэглэн аша үрэтэйгѳѳр hуралсалаа эмхидхэлгэ сахилга.

Актуальные проблемы

     Мүнѳѳ сагай оршон байдалда ёhотой онсо hуури эзэлэн, ажаhуудалдаа тон таарама гү, али тон зохисотой үүргэтэй hурагшадые хүмүүжүүлхэ гээшэ манай энэ сагта бүрилдэжэ байhан хатуу шанга экономикын тогтоборилгүй үедэ, шэнэ худалдаа наймаанай орёо сагта hургуулиин урда табигдаhан зорилго болоно. Хэрэглэгдэжэ, ябуулагдажа байhан hуралсалай системэдэ шэнэ гуримай олониитын захил хэгдэбэ.  Манай ажаhуужа байhан обществодо саг үедѳѳ таарама, түргэн хурса, зохёохы шанар шэнжэтэй, эрдэм hуралсалда болон үйлэдэбэридэ урагшаа эрмэлзэлтэй шэнэ үеын эрилтэ сахин дүүргэгшэд хэрэгтэй болоо.  Урдахи hуралсалай системэ хүсэд дүүрэн шэнэ үеын хүнүүдые хүмүүжүүлжэ биранагүй, hургуули дүүргэгшэ саашаа ѳѳрынгѳѳ урдахияа сахижа шаданагүй, ѳѳрынгѳѳ ябадал шэнжэлжэ ба саашаа эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ, ондоо шэнэ эрилтэнүүдтэй ажаябадалые ойлгон хэрэглэхэеэ ойлгоногүй, эрмэлзэнэшьегүй. Тиимэ ушарhаа Россиин hуралсалай системэдэ ФГОС  НОО (Федеральный государственный образовательный стантарт начального общего образования) гэhэн шэнэ үргэн ехэ үүргэтэй шэнэ –инноваци нэбтэрүүлгэ эхилбэ. Энэ хадаа болбол шэнэ сагай hурагшые болбосоруулан hургахын 2-дохи үеын шэнэ стандарт болоно. Тиимэhээ урданайхяар hуралсалаа эмхидхэн ябуулга больгогдожо, шэнэ дүүрэн, хүсэд эрилтэнүүдые баримталhан асуудал гаража ерэнэ.

   Үхибүү уhанда тамаруулжа hургахаа hанаа hаа, гансал уhан соо hургахаш, тон тэрээн шэнги үхибүүе hуралсалай үедэ хүмүүжүүлхэ хэрэгтэй.

Үхибүүн бүхэн эхэhээ түрэхэhѳѳ хойшо гансахан ѳѳртэнь үгтэhэн эршэ хүсэтэй байдаг. Тэрэнииень саашань hалбаруулжа, дэлгэрүүлжэ ѳѳрынь лэ шугамаар hургаха ёhотой.

Юун болоно гээшэб hуралсал  как деятельность

Деятельностный подход - гээшэмнай хүнэй элдэб ажал зохёон байгуулалга болоно. Үхибүүдээ ухаагаа хүдэлгэжэ ойлголго, урдаа зорилго табижа эрдэм hуралсалай шатануудые дабалга хадаа болбол hуралсалай ажаябуулгань боложо элирнэ.

 Энэ орёо, заримдаа харшашье оршон тойрон соо хүн бүхэндэ бодожо үзэлгын онол арганууд заабол хэрэгтэй. Шэнжэлэн шүүмжэлжэ, сасуулжа шадаха тон хэрэгтэй юумэеэ илган тодоруулжа, тудалдаhан бэрхэшээлнүүдые ухаамжалан дабажа гаралга, шэнэ юумэ зохёон байгуулга ба зохидоор харилсалга – эдэ бүгэдые үхибүүн бүхэн дабажа гараха ёhотой ха юм. Тиимэ ушарhаа багша бүхэн hургаалаа тааруулан зохёогоод, үхибүүн бүхэнэй түрэлхиин бэлиг талаангые элирүүлэн hургаха ёhотой болоно. Тиимэhээ багша ганса ойлгосотойгоор хѳѳрэжэ үгэхэhѳѳ гадна, үхибүүе ухаан бодолоо хүгжѳѳхыень hургаха нангин уялгатай.

Минии багшын ажалай зорилго –ганса миин лэ hургаха бэшэ, харин hурагшые ѳѳрыгѳѳ hургажа  шадахаар болбосоруулха гэжэ оролдолго.

Үдэр бүхэндэ зүб замаар эмхидхэгдэhэн энэ ажал үхибүүдэй hуралсалай эмхидхэлгэ дээшэлүүлнэ. Теоретическая база

Мэдээжэ психолог П. Я Гальперин ѳѳрынгѳѳ шудалалганууд соогоо иимэ асуудал урдаа таби hан байна: «Юунэй түлѳѳ хүн hуранаб? Тиигээд тэрээндээ ѳѳрѳѳ иигэжэ харюусаа:

« Юуб даа хэжэ hурахын түлѳѳ бэшэ, харин хайшан гэжэ хэхые мэдэхын түлѳѳ hураха хэрэгтэй.

          «Энээн дээрэhээ hуралсалай зорилго хадаа, хүн бүхэниие шэнжэлэн үзэжэ шадаха болгохо, харин эрдэм мэдэсэ миин лэ зэбсэгынь боложо үгэхэ ёhотой.

Багшын гол зорилго- энэ ажалыень ударидалга.

Л. С Выготский уран гоёор иигэжэ тэмдэглээ hэн:  «Багша гээшэ вагонуудай  hолжордог түмэр харгы болоно. Үхибүүд тэрээн дээгүүр сүлѳѳ болон ѳѳрѳѳ hолжорнод, гансал багшын hолжорхо шэглэл абан» ордоор хэлэбэл: учитель должен быть рельсами, по которым свободно и самостоятельно движутся вагоны, получая от них только направление собственного движения.

Технология опыта

Шэнэ эрдэм мэдэсэ бэлэн шэгээр үгтэдэггүй, үхибүүд тэрэниие ѳѳhэдѳѳ шэнжэлэн, үгыщье хадаа зохёон байгуулха ёhотой.  Тэдэнэр бишыхан эрдэмтэдтэй жэшээтэй болоно ѳѳhэдынгѳѳ открыти хэнэ.

Арадай аман зохёол гадуур ошодоггүй гүб даа:

«Намда хэлээ hааш, би мартахаб

Намда харуулаа hааш, би hанахаб

Ѳѳртэмни хэхын үгэ, тиигээ hааш би hурахаб»

Минии зорилго шэнэ мэдэсэ үхибүүдтэ үгэжэ байхадаа, хамаг юумые бүгэдыень хуу эли тодоор харуулха, хѳѳрэхэ бэшэ, харин үхибүүд ѳѳhэдѳѳ минии ойлгуулан харуулха, хѳѳрэхэ юумые ѳѳhэдѳѳ хэшээлдээ ойлгожо, хэрэглэжэ шадаха бололго.Тиихэдээ энэ минии хараа бодол хайшан гээд тиигэжэ hургахаб? Гэhэн асуудалда харюусана.

Минии hанамжанууд иимэ байна:

1. Үхибүүдэй ухаан бодолдо шэнжэлэн мэдэхын хүсэл байха ёhотой. Мэдэхэ, ойлгохо, шэнжэлхэ, hураха хүсэлнүүд.
2. Үхибүүд ямар бэ даа юумэ хэжэ байхадаа ѳѳhэдтэнь  үгы эрдэм шадабари ѳѳрѳѳ олохо ёhотой.
3. Үхибүүд тэрэ олоhон шадабарияа шалган бодожо шадаха ёhотой.

Энээн дээрэhээ уламжалан hуралсалай ажабайдал урагшатай ябахын тула, хүсэл, хараа бодол, нарин шалгалга ба дүн гаргагдаха ёhотой.

1. Һуралсал- мэдэлсэлэй шэглэл. (мотив)

Хэнэйшье мэдэhээр, шэглэл гээшэмнай хараа бодолоо хүгжѳѳхэ хүсэн. Ямар онол аргануудые хэрэглэхээр бэ.

• Онол арга. Эрдэм мэдэсын хүрэхэгүй дээрэhээ, дүүргэгдэжэ шадагдахагүй даабари.

Буряад литературын хэшээлдэ

Би гансал бэшэхые дурадханаб

• Онол арга. «Хүлеэгдээгүй ушар»

Жэшээнь: Буряад хэлэнэй хэшээлдэ падеж гаража эхилхэдээ  юундэ энэ шүлэг соо эжы гэжэ үгэ ондо ондоо залгалтатайб? -гэжэ үхибүүд ойлгуулжа шадахагүй болоно.

• Онол арга. «Уридшалан таалга».

Буряад литературын хэшээл.

Зохёолой нэрыень шагнаад, тиигээд юу үзэхэеэ уридшалан элирхэйлжэ үзэхэ, зохёолой жанр, темэ, болохо үйлэ хэрэгүүдые таажа туршаха.

• Онол арга «Шиидхэгдээгүй ушар»

Шиидхэгдээгүй байдалhаа гарахын тулада Цукерман хэлэhэн байна. «Эрдэм мэдэсые бэлээр үгэхѳѳр байгаашье hаань, бэлээр үгэнгүй, үхибүүд тэрэниие ѳѳhэдѳѳ олон гаргаха арга олохо ёhотой»

Тиимэ дээрэhээ хэшээлнүүдтээ шэнжэлхы аргануудые хэрэглэхэ ёhотой. Тэрэнэй тулада бэлэдхэлэй хэшээлнүүдые А. И. Савенковой методикоор хэрэглэхэ.

- Ѳѳрѳѳ бодоод үзэхэ;

- ажаглаха;

- ондоо хүнhѳѳ hураха;

- ном соо хараха;

- сэнхир экранаар хараха;

 - компьютер сооhоо мэдээсэл абаха

- эксперимент туршалга.

Ямаршье юумэ хэхэдэ, түсэб хэрэгтэй. Тэрэ түсэбѳѳрѳѳ ябаха хэрэгтэй. Һурагшад ѳѳhэдынгѳѳ хараа бодолнуудые хэлээд, тэрээндээ ѳѳhэдѳѳ харюусаха ёhотой. Тэрэ ушарhаа hурагшад словарь, интернет хэрэглэжэ, тэдээн сооhоо ѳѳртѳѳ хэрэгтэй мэдээсэлнүүдые илгажа абаха ёhотой. Хэшээлэй гол түсэбтэй шэнжэлхы байдал тогтоохо. Һуража шадаха хүсэл гээшэ, ямаршье харилсаа холбоондо орохо ёhотой: номтой, хүнтэй.

Үхибүүдэй хоорондохи харилсаа холбоое нарин сэгнэхэ:

• Хажуудахи хүүгээ харахын түлѳѳ, хайшан гээд hуухаб.
• Һайнаар номоор хүдэлхын тула хайшан гээд номоо табихаб;
• Хайшан гээд туhалхаб, хүнhѳѳ туhа эрихэб.
• Хайшан гээд зүбшѳѳхэб, буруушаахаб.
• Арсалдаан хэрэгтэйшье hаа, заримандаа хэрэглэжэ боломоор бэшэ

Үхибүүд ѳѳhэдынгѳѳ ѳѳрынгѳѳ арга бодомжонуудаар бүлэгүүд боложо хубаарна. Эгээл түлюурхан hурагшадта хүсэ шадалтай бэшэ, hайн зантай, хүлеэсэтэй нүхэр хэрэгтэй. Хүгжэлгэ ехэтэй хүүгэд түлюурхан үхибүүд удаан харилсажа шадахагүй, тэдэнэртэ ѳѳhэдтэнь адли hурагшад хэрэгтэй.

Энэ бүлгэмэй асуудалнуудта 5 ондоогоор дүн гаргаха.

-Дүүрэн

-Хойно хойноhоо

-Зүб

-Тодорхойлго

-Жэшээ

Хүнэй hайн шанарнуудые  тэмдэглэхэ: амаршалга, харилсаа холбоо ба нүхэсэлгэ.

3.Олоhон эрдэм мэдэсэеэ хэрэглэлгэ.

Һурагшад даабарияа ѳѳрынгѳѳ ойлгоhоороо бэшэнэйнгээ урда табина. Иимэ ёhоор олоhон эрдэм мэдэсэ үхибүүдэй hанаа сэдьхэлдэнь хүсэ шадал оруулна.

Буряад литературын хэшээлнүүдтэ уран бүтээлэй даабаринуудые үзэхэ зэргэтэй.

Жэшээнь: Би энэ гүрэнэй президент hаа, агаараа муухай юумэнhээ аршалхын тула түрүүшын алхамуудта юу хэхэ байгаабиб?

Плакат зураха «Эхэ байгаали –манай нангин тоонто үлгы» тиигээд үхибүүдтэ  хандаhан темээр  зохёохо « Байгаалияа гамнагты!»

Эдэниие бүтээгээ болбол, hуралсалай шэглэл бодомжологдоhон дүнтэй болоно.

4. Шалган сэгнэлгын шата

Энэ тогтоолой гол анхаралгада hурагша бүхэн ѳѳрѳѳ ѳѳрынгѳѳ үсэгэлдэрэйнгѳѳ байдалтай сасуулан шэнжэхэ. Энэ хадаа болбол hуралсал үргэдхэжэ, саашанхи хүндэ асуудалнуудта харюусалга хүнгэн болгохо.

Хүүгэдэй hорилгодо hурагша болбол   гол hуури эзэлнэ. Һурагша бүхэн 3 асуудалтай, 3 ондоо харюутай карточка (даабари) абана.  1гү, 2гү, али 3-ииньшье зүб байжа магадгүй.  Һурагша ѳѳрѳѳ алиниинь зүб бэ гэжэ hунгаад, хүршэдѳѳ ѳѳрынгѳѳ хараа бодол хѳѳрэнэ.  Саашадаа, бүлгэмэй дүн бултадаа гаргана. Һүүлдэнь бүлгэмдэ үгэ үгтэнэ.  Зүб харюунь элиржэ ерэнэ. Һүүлдэнь hурагша бүхэн ѳѳрѳѳ ѳѳрыгѳѳ сэгнэнэ.

Ѳѳрѳѳ ѳѳрыгѳѳ сэгнэлгэ заабол хэшээлдээ хэрэглэгдэхэ ёhотой. Хэшээлhээ хэшээлдэ даабаринууд ехэ боложо байха. Энэ hуралсалдань (ѳѳрыгѳѳ шалга, ѳѳрынгѳѳ алдуу олохо, ѳѳрынгѳѳ харюу текстэтэй жэшэхэ).

Ѳѳрыгѳѳ сэгнэлгые саашань хүгжѳѳбэл, урдаа табиhан шэглэл дүнгүүдтэ хүрэхэ болоно.

Һурагшанарта харюунуудай түсэб табина. Рефлекси.

• Хэшээлдээ ямар зорилго табибат?
• Табиhан зорилгоёо бэелүүлжэ шадаба гүт?
• Ямар аргаар?
• Ямар дүн гаргабат?
• Ямар юумэ үшѳѳ хэхээр байнаб?
• Хаана шэнэ мэдэсэеэ хэрэглэхээр байнаб?
• Хэшээлдээ ямар юумэнтнай hайнаар болооб?

5. Ажабайдалда хэрэглэхээр даабаринуудые оруулга. Проектная работа (практика)

Энэ даабаринуудые бэелүүлгэ гэртэхинэй туhагүйгѳѳр дүүргэгдэхэгүй гэжэ hанагдана.

Тиимэ дээрэhээ би гэртэхинэй суглаа хэнэб, тус тустайнь хѳѳрэлдэнэб. Гэртэхиндэ нээмэл хэшээлнүүдые үгэнэб, сугтаа hайндэрнүүдые үнгэргэнэбди.

Дүн согсолборилго болон ба хэрэглэлгэ.

Энэ дээдэ хэлэгдэhэн онол арганууднай үхибүүдэй эрдэм дээшэлүүлнэ.

Тиимэhээ энэ hуралсал hурагшадта ѳѳhэдѳѳ бодомжолон, мүнѳѳ сагай орёо байдалай асуудалнуудта харюусаха арга боломжо үгэнэ.

Һуралсалай үедэ hурагшад үзэhэн материалдаа hонирхолтой болон ажабайдалдаа ажаглан хэрэглэхэ болоно, ѳѳрынгѳѳ хараа бодолнуудые хэлэхэ. Энэ дээрэ хэлэгдэhэн түсэбүүд хадаа үхибүүдые олониитын ажабайдалда ѳѳрынгѳѳ hуури оложо шадаха болгохо.