Программа кружка «Бурятские сказки»
план-конспект урока (6 класс)

МО « Иволгинский район»

МОУ «Нижне – Иволгинская средняя общеобразовательная школа»

Программа кружка «Бурятские сказки»

                                                                  Руководитель кружка:

 Банзаракцаева Л.Б.,

 учитель начальных классов

                     Класс: 5 «в»

                                             Количество часов: 34

2019 год

Программын байгуулга.

5класста  «Буряад онтохонууд» гэhэн программа удаадахи булэгYYдhээ буридэнэ:

1. Тайлбари бэшэг.
2. Календарна – тематическа тYсэб.
3. Уншаха, шагнаха зохёолнууд
4. «Буряад онтохонууд» гэhэн программын эмхидхэлгын эрилтэнYYдэй карта.
5. Шалгалта Yнгэргэхэ даабаринууд
6. Хэрэглэгдэhэн литература

1.Тайлбари бэшэг

Арадай хэлэhэн үгэ соо

Алтанай дуhал бии юм.

Х. Намсараев.

МYнөө Yедэ hургуулинуудай шэнэ шэглэлтэйгээр хYдэлжэ,  hуралсалай удха хубилгажа байhан Yедэ, гол анхарал арюун сэдьхэлтэй, зохёохы бэлигтэй хYниие хYмYYжYYлхэ орёо асуудал табигдана. Федеральна гYрэнэй  hуралсалай стандартын ёhоор YхибYYд Yдэhоо хойшо элдэб янзын кружогуудта сагаа Yнгэргэхэ болоно.  Энэ программа хоёрдохи жэлээ hуралсалай тYсэб соо орожо хэрэглэгдэнэ.Сэбэр сэдьхэл, арюун бодол, зохёохы  арга  шадал  хYмYYжYYлгын гол зэбсэгынь уран Yгэ болоно. YхибYYд бага наhанhаа буряад, ород ба олон арадуудай баялигтай, илагаяа уран Yгын удха шанартай танилсажа, бэеэ даагаад уран зохёолнуудые саг Yргэлжэ уншаха дадалтай болоно.

Программын гол зорилгонууд болбол YхибYYдэй Yгэ хэлые баяжуулха, hанал бодолоо хэлэжэ шадаха холбоотой хэлэлгэ хYгжоохэ, элдэб жанрай аман уран зохёолтой танилсуулха, хун зоной ажабайдал, байгаалиин узэгдэл тухай ойлгосыень Yргэдхэхэ, YхибYYдые хYмYYжYYлхэ гэhэн зорилгонууд.  Программа буряад хэлэн гYрэнэй хэлэн гэhэн hургуулинуудта хэрэглэжэ болохо.

Буряад онтохонууд hурагшадта мэдэсэ Yгэхэhөө  гадна, тэдэниие уран зохёолнуудай образуудай нYлоо доро  hайхан абари зан, тYрэл арадаа, турэлхи хэлэндээ унтаршагуй дурлал хYмYYжYYлхэ ёhотой. Буряад онтохонуудые уншажа, сэдьхэлээрээ мэдэржэ буряад арадай  заншалнуудые, сэсэн  hургаалнуудые ойлгохо, бодожо Yзэхэ  hургаал элируулхэ.

Энэ программын байгуулга болон  hургаха технологи хоёр гол заршамууд дээрэ ундэhэлэн зохёогдобо: художественно – эстетическэ болон литературоведческэ. Нэгэдэхинь, уран зохёол уран гээшэ Yгын искусство гэжэ зохёолые бурин бутэн ойлгохые хангаха, хоёрдохинь, зохёолой  анализ хэлгэдэ комплексно хандалга элируулхэ.

Литературна зохёолнуудые  уншахадааhурагшад уран зохёолшын зохёохы замайнь онсотой, ажабайдалай дYршэлтэй танилсана. Тиигэбэшье  бага наhанай hурагшадай наhанай онсо хараадаа абажа, уран зохёолшын hонирхолтой онтохонуудтай юрэнхыгоор танилсуулха ёhотой.

«Буряад онтохонууд» гэhэн программа Yзөөд,  hурагшадай аман хэлэлгэ  ба  hYбэлгэн ухаан хYгжэхэ. YхибYYдэй  hонирхол, эрмэлзэл, анхарал татаха.

hурагшад  hуралсалай жэлэй эсэстэ онтохонуудай удхыень ойлгожо, зYбоор, нэгэ жэгдэ тYргэноор, уран гоёор уншажа, YгэнYYдээ эли тодоор YгYYлжэ, мэдуулэлэй hYYлдэ аянгалжа, мэдYYлэлэй хоорондо зогсолго хэхэ дадал оложо абаха.

Календарно – тематическа тусэб – 5 класс

1. Аман Yгын абдарhаа (30 саг)

2. Буряад нааданууд (4 саг)

3. Уншаха, шэнжэлхэ зохёолнууд

1.  Аман Yгын абдарhаа.  Арадай онтохонууд.

1.  Амитад тухай онтохонууд: «Мэхэтэй петух»

                                                     «Хулгана тэмээн хоёр»

                                                     «Тоти шубуун»

                                                      «Yнэгэн шоно хоёр»

                                                       «Муура багша»

                                                       «Шоно хурьган хоёр»

                                                       «Хирээ ба унэгэн» г. м.

2. Шэдитэ онтохонууд: «Yгытэй уншэн басаган»        

« hарада гараhан басаган»

                                                        «Хоридой Мэргэн» г.м.

3. Ажабайдалай онтохонууд: «Хитаахан хYбYYн»

                                                    « Гурбан таабари»

                                                                 «Аргатай тYлеэшэн»

                                                                  «Сэсэн бэри»

                                                     «Yри нэхэбэри» Х.Н. Намсараев г.м.

2. YхибYYдэй дуратай зохёолшод

1. Х. Намсараев «Манай нютаг»

2. Б. Абидуев «Эхин тэмдэг»

3. Б. Абидуев «Эреэн гYрөөhэ эмээлэгшэ»

4. Ц. Б. Бадмаев «Дугардаан миисгэй хоёр»

5. Ц. – Д. Дондокова «Саhан хугжэм»

6.  Ц. – Д. Дондокова «Саhан баабхайн гомдол»

7. Г. Чимитов «Сухалтай Yбэл»

8.  Г. Чимитов «Нютаг»

9. В. Бианки «Баабгайн гYлгэнэй уhанда оролго»

10. Э. Дугаров «Минии гYлгэн»

11. Э. Дугаров « ХYршэ хYбYYн»

12. Э. Дугаров «Yреэлнэл»

3.Буряад нааданууд

1. Г. Чимитов «Табан хушуу адуу мал»

2. Д. Гомбоев «Адуун»

3. Д. Гомбоев «Хонин»

4.  Д. Гомбоев «Ямаан»

5. Д. Гомбоев  «Тэмээн»

6.  Д. Гомбоев «Yхэр»

7. Ж. Лодой «Унаган»

8. Ж. Лодой «Тугал»

9.  Ж. Лодой «Хурьгад»

10. Ж. Лодой «Эшэгэн»

 11. Ж. Лодой «Ботогон»

4. Буряад мэдээжэ ульгэршэд

1.А. Тороев «Шандаган»

2. А. Тороев «Шоные мэхэлhэн шандаган»

3. А. Тороев «Шаазгай баабгай хоёр»

4. Е Сороковиков – Магай «ХYн хара баабгай хоёр»

5. А. Шадаев «Yншэн хYбYYн»

6. А. Шадаев «Будамшуу»

5.«Буряад онтохонууд» гэhэн программын эмхидхэлгын эрилтэнуудэй карта.

1. Yгтэhэн материал хоер хуби болгогдонхой.

- онтохонуудтай танилсалга

- номоор хYдэлмэрилгэ

    2. Гол хубинууд соо жэжэ хубинууд оруулагданхай, жэшээнь, «Аман Yгын абдарhаа»,  «Литературна онтохонууд» г. м.

Диагностическа ажал  hуралсалай жэл соо саг Yргэлжэ унгэргэгдэжэ байха зэргэтэй. Тиихэдээ багша оороо бурилдуулжэ шадабаринуудhаа дулдыдан даабарнинуудые зохёожо байха.

1. Онтохонуудтай танилсалга

– гараhан онтохоной удха ойлгохо шадабари;

- зохёол сооhоо болоhон уйлэнуудэй, уйлэдэгшэ нюурнуудай хэhэн уйлэ хэрэгуудые, али нэгэн угэ хэлэлгэ баримталhан мэдуулэлнуудые олохо шадабари;

- онтохоной удхаар асуудалнуудта зуб харюу угэхэ шадабари;

- болоhон уйлэ хэрэгуудэй, уйлэдэгшэ нюурнуудай хэрэгуудые баримталан тухаймжалhан угэнуудые, мэдуулэлнуудые текст сооhоо шэлэн олохо шадабари;

2. Номоор худэлмэри

- олон номууд сооhоо хэрэгтэй номоо олохо шадабари;

- номой нэрэ зубоор хэлэхэ шадабари;

- номой нэрээр тэрэнэй удхые тухаймжалха шадабари;

- номой гол элементнуудые нэрлэхэ болон элируулхэ шадабари;

 Шалгалта унгэргэхэ даабаринууд

1. Авторай зохёолынь стрелкээр харуулха:

1. Ц-Д Дондогой                               а) «Дугардаан миисгэй  хоёр»            
2. Х. Намсараев                                 б) «Манай нютаг»
3.  Ц. Б. Бадмаев                                 в)«Шандаган»
4.   Б. Абидуев                                    г) «Шагай»
5.  А. Тороев                                        д) «Эреэн гурооhэ эмээлэгшэ»

2. Оньhон угын хоёрдохи мурые хэлэхэ

1. «А» узэг эрдэмэй дээжэ,

____________________.

2. Би гэhэн гансаараа,

________________.

3. Хун болохо багаhаа,

________________.

4. Ажал хэжэ жаргалаа олохо,

_______________________.

5. Долоо дахин хэмжээд,

___________________.

6. Зуун тухэригтэй байнхаар,

______________________.

7. Ажал хэhэн – аманда тоhон,

_______________________.

8. Саг сагтаа,

_________.

9. Ойн модон ундэртэй, набтартай,

___________________________.

10.  Хунэй дайда хуйтэн.

3.Таабаринуудые таагты.

1. Годи – годи гуйдэлтэй,

Гоё шара дэгэлтэй.(Y….н)

2. Далан дабхар хубсаhатай,

Дудаа нэгэ шагтатай.(Х……а)

3. Нариихан хубуун

Нара харадаггуй.(М…..й г.л)

4. Ехэ гэр соо бага гэ.

Бага гэр соо балшар хубуун. (Г…л, о….н, х.л)

5. Мульhэн дээрэ

Мунгэн шагта. (h..а)

6. Саhан дээрэ

Шаазан аяга.. (h..а)

7. Хара буруу яhан гэдэhэтэй. (М….н)
8. Хон – хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй. (Н…й)

9. Адхахада, альга дуурэхэгуй,

Табихада, тала дуурэхэ. (Н…н)

10. Далайн саана дааган шарбана. (С…….н)
11. Хадада жалжагы гутал. (шэхэн)
12. Гээгээгүй аад, бэдэрдэг, гэмтээгүй аад, еолодог. (гахай)
13. Хүүр-хүүр дуутай, хүхэ торгон дэгэлтэй. (гулабхаа)
14. Дүрбэн хүн нэгэ малгайтай. (стол)
15. Аяга соо алаг булаг. (нюдэн)
16. Сагаан поли, хара хүрэнгэтэй. (ном)
17. Мүльhэн дээрэ мүнгэн шагта. (hара)
18. Үбэлдөөш зундааш нэгэ үнгэтэй. (хасуури)
19. Үбэлдөө сагаан, зундаа боро. (шандаган)
20. Саахар гэхэдэм хүйтэ дааба. (саhан)
21. Аха дүү хоер бэе бэеэ хүсэжэ ядаа. (hара, наран)
22. hүөөр хэhэн эдихэ зүйл. (тоhон, үрмэн).

4.Олон удхата YгэнYYдые текст соо тайлбарилжа шадаха.

1. Мунгэн галаа яларуулhан,

Мунхэ ногоон ёлкоёо

Гоёшоон байжа дуулая,

Гороолжо хатарая.

2. Гол мурэн,

Горход, нуурнууд  hубhагтаад,

Элдин дайдын

Энгэр дээгуур ялбана.

5.Yгтэhэн текстнуудые таабари, онhон Yгэ, жороо  Yгэ  гY гэжэ  илгаха.

1. Таа бу таа, тарган таргаа

Заа бу заа, заан газаа. ( жороо угэ)

2. Хон – хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй. (таабари)

3. Эрхэ, бэрхэ – нухэд бэшэ,

Эжэл хани бэшэл гэгшэ. (Жороо угэ)

4. Нютагай шорой – алтан,

Нюурай арhан – хуяг. (оньhон угэ)

5. Гуулин хорёо соо гунжан унеэн (таабари)

6.Жороо үгэнүүдые сээжэлдэхэ:

Таа бү таа тарган таршаа,

Заа бү заа заан газаа,

Туу бү туу талам дутуу,

Шуу бү шуу шуран бушуу.

7.Дэлхэйн гурбан (сээжэлдэхэ)

Гурбан хунгэн

Урдахадаа уhан хунгэн,

Хиидэхэдээ удэ хунгэн,

Yргэхэдэ убhэн хунгэн

Юртэмсын гурбан хундэ

Тулаад ургэхэдэ шулуун хундэ,

Ту алаад ерэhэн ураг хундэ,

Тахижа  hууhан нютаг хундэ.

Юртэмсын гурбан хурса

Гулгэн нолхойн шудэн хурса,

Зунай бугын эбэр хурса,

Ухэхэ хунэй нюдэн хурса.

Юртэмсын гурбан бага

Убhэ ургуулhан нуур бага,

Эрэгуй эхэнэр бага,

Ахалагшагуй албата бага.

6. Хэрэглэгдэхэ литература:

1. Багшын хэрэглэхэ литература:

1. БадмацыреноваЦ.Б. «Буряадарадайхуугэдэйаманзохёол». - Улаан – Удэ, 2008
2. БудаевЦ.Б. «Оньhон Yгэоншотой».-Улаан – Yдэ, 1998
3. Батажаргалай Сэсэгмаа «Заяанайм заншал», -  Улаан – Yдэ, 1999
4. Бабаев С.Д. «Yреэл тогтохо болтогой!» .-  Улаан – Yдэ, 1990
5. Галшиев Э.Х. «БэлигYYн толи».-  Улаан – Yдэ, 1993
6. Жамсуева С.Ю. «Буряад онтохонуудые хэрэглэн  hургуулида ороодуй YхибYYдэй аман хэлэлгэ хYгжоолгэ». - Улаан – Yдэ, 2005
7.  Содномов С.Ц. «Литературна уншалга». - Улаан – Yдэ, 2005

 8  Нанзатова Э.П. «Эрдэни. Драгоценность. 2,3 класс». -  Улан-        Удэ, 2005          

                   9  Мангутова У.Е. «Буряад хэлэн». -  Улан-Yдэ,  2004

10  Мангутова У.Е. «Сагаалганай наадан сахилдаhаар». -  Улаан-       Yдэ,  2007

11  Манжигеев И.А. «Бурятский ёхор». - Улан – Удэ, 1985

12  Ошоров Д.Д «Уран Yгын абдарhаа» - Улаан – Yдэ, 2003

13  Санданов Б.Д. «Эрын гурбан наадан» - Улаан – Yдэ, 1993

14  Цырендоржиева Б.-Х. Ж. «ХYн болохо багаhаа», - Улаан – Yдэ, 2000

2. hурагшадай хэрэглэхэ литература:

1. Будаев Ц.Б. «Оньhон Yгэ оншотой».-  Улаан – Yдэ, 1998
2. Бабаев С.Д. «Yреэл тогтохо болтогой!» .-  Улаан – Yдэ, 1990
3. Нанзатова Э.П. «Эрдэни. Драгоценность. 2,3 класс». -  Улан-        Удэ, 2005    
4. Мангутова У.Е. «Буряад хэлэн». -  Улан-Yдэ,  2004
5.   Мангутова У.Е. «Сагаалганай наадан сахилдаhаар». -  Улан-       Yдэ,  2007
6.   Манжигеев И.А. «Бурятский ёхор». - Улан – Удэ, 1985
7.   Ошоров Д.Д «Уран угын абдарhаа» - Улаан – Yдэ, 2003
8.   Санданов Б.Д. «Эрын гурбан наадан» - Улаан – Yдэ, 1993

Банзаракцавеа Людмила Баторовна –

Иволгын аймагай Доодо – Ивалгын дунда hургуулиин багша

Доклад: «Оньhон угэнууд буряад хэлэнэй хэшээлнуудтэ хэрэглэлгэ»

Арадай хэлэhэн угэнууд соо

алтанай дуhал байдаг юм.

Х. Намсараев

   Ямаршье арад хадаа ɵɵр ɵɵрын ундэhэн хэлэтэй байдаг. Yндэhэн хэлэн манай – арадай баялиг, омогорхол. Манай ундэhэн буряад хэлэн уян нугархай; хэлымнай угын баялиг – арадай аман зохёол болоно. Арадай аман зохёол соо оньhон хошоо угэнууд гол hуури эзэлнэ. Оньhон хошоо угэнууд эртэ урда сагта бии боложо эхилhэн туухэтэй. Эдэ тон соморхон, уран  hалбаритай, сэсэн удхатай тула арад зоной дунда ехэ дэлгэрэнги юм.

Арадай аман зохёол соо оньhон угэнууд олоор дайралдадаг. Энэ шэнжэлэгдэхэ зуйл гэжэ тодорхойлогдоно.

Шэнжэлэлгын гол зорилго: Оньhон угэнуудые буряад уран зохёолой, буряад хэлэнэй  hалбаринуудта хэр эдэбхитэй хэрэглэнэб гэжэ элируулхэ.

Шэнжэлэлгын бодолгонууд:

• hурагшад хэр олон оньhон угэнуудые мэдэнэб, лексическэ удха мэдэнэ гу гэжэ анализ хэхэ;
• Буряад хэлэнэй грамматикада оньhон угэнуудые хэр зэргэ хэрэглэнэб;
• Буряад уран зохёолой хэшээлнуудтэ хэрэглэhэн  оньhон угэнуудые харуулха;

Шэнжэлэлгын ажалай актуальность: Хэшээлнуудтээ оньhон угэнуудые таараха газартань шэлжэмэл удхатайгаархэрэглэжэ, хэлэеэ уран хурса болгохо гэжэ оролдоноб.

   Оньhон угэнууд хадаа тобшохон, хуряангы аад, hургаал, зааhан, ажабайдалай узэгдэлнуудые согсолhон угэнууд болоно. Хошоо угэнууд ехэнхидээ hургаал зааhан бэшэ, харин угын хурса, хошон болгохын тулада хэрэглэгдэдэг угэнууд байна. Тэдэнэр мэдуулэл шэнги дуурэн хэлэлгын шэнжэтэй болодоггуй. Жэшээнь, «Хунэй зоболон хун мэдэхэгуй, эшэгэнэй зоболон тэхэ мэдэхэгуй» гээшэ ажабайдалай нэгэ узэгдэлые согсолhон оньhон угэ болоно. Харин «угэгуй хунэй ноён болохо саг» гээшэ  хошоо  угэ болоно.

  Буддын шажанай дээдэ hургуулида «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэhэн  hургуулинуудай хоорондо болодог заншалта нааданда  «Оньhон угэ оностой, олоной угэ тудастай» гэжэ мурысɵɵндэ ухибуудтэ ехэ  hонирхолтой, хэлэ хугжɵɵлгэдэ  нулɵɵ узуулнэ.  Зарим ухибууд зуу гаран оньhон угэнуудые сээжээр  мэдэдэг болоод байна.

  Оньhон хошоо угɵɵр гаршаг хээд, бодомжолгын маягтай рассказ бэшэхэ гу, али аман хɵɵрэлгэдэ хэрэглэхэдэ болохо. Тиихэдэ нэгэ темэдэ хабаатай оньhон угэнуудые хэрэглэжэ болохо. Минии hанахада, «ɵɵрын дайда дулаан, хунэй дайда хуйтэн» гэhэн темээр угтэhэн оньhон угэнуудые хэрэглэжэ болохо. «Хун эндуурдэг, хулэг будэрдэг» гэжэ рассказ соогоо  hурагша ɵɵрынгɵɵ ямар нэгэн алдуу гаргаhан тухай бэшээд, тиимэ алдуу дахин дабтахагуй гэжэ ойлгохо. Харин тэрээгээр ямар hургаал абаhанаа, юун гэжэ тобшолол хэhэнээ бэшэхэ зэргэтэй.

Оньhон угэнууд литературада хэрэглэлгэ

  Yзэhэн зохёолой геройнуудай ябадалые оньhон угэнуудээр эдэбхитэйгээр хэрэглэхэдэ болохо. Жэшээнь, «Yри нэхэбэри» гэжэ Хоца Намсараевай рассказай Yлэгшэнэй Цэрэнэй ябадалые ямар нэгэн оньhон угɵɵр гаршаг хэжэ болохо. «Yлуу гараад, буруу химэлбэ», «ɵɵдэнь хаяhан шулуун ɵɵрын толгойдо бууха» г. м. оньhон угэнуудэй али нэгээрнь гаршаг хээд, тэрэ хунэй улуу ехээр хомхойрхожо ябаhан тухайнь хɵɵрэхэдэ болохо.

   Хоца Намсараевай «Yурэй толон» гэжэ романда нютагайнгаа баяд ноёлhоо тэрьедэhэн Цыремпил морёо буудуулаад, эдихэ хоолгуй ядараашье  hаа,  hуулшынгɵɵ хусэ зангидан, хун зондоо туhална. Цыремпилэй хэhэн хэрэг тухай «Хун болохо багаhаа, хулэг болохо унаганhаа» гэжэ оньhон угɵɵр гаршаг хээд, энээндэ таарамаар литературна образ тухай бэшэжэ болохо.

Оньhон угэнуудэй лексическэ удха

  Зарим оньhон угэдэ нэгэл угэнь сэхэ удхатай, бэшэниинь шэлжэhэн удхатай байдаг. Жэшээнь, «Могойн эреэн газаагаа, хунэй эреэн досоогоо» гэhэн оньhон угэдэ «эреэн» гээшэнь  «хара бодол, хара  hанал, абари зангай эли харагдаагуй дутагдалнууд» гэhэн удхатай болоно. Энэ хадаа бухы хэлэндэ дэлгэрhэн бэшэ, харин имагтал энэ оньhон угэдэ хэрэглэгдэhэн, тогтомол бэшэ шэлжэмэл удха болоно. Уран зохёолшод, журналистнууд болон бусадшье хунууд элдэб олон угэнуудые шэлжэмэл удхатайгаар хэрэглэжэ, хэлэгэеэ уран хурса болгодог.

  Оньhон хошоо угэнууд эртэ урда сагта бии боложо эхилhэн туухэтэй. Эдэ тон соморхон уран хэлэтэй, сэсэн удхатай тула арад зоной дунда ехэ дэлгэрэнги юм. Оньhон угэнууд хадаа тобшохон, хуряангы аад, hургаал зааhан, ажабайдалай узэгдэлнуудые согсолhон угэнууд болоно. Оньhон угэнууд хэлэлгэ хугжɵɵлгэдэ ехэхэн нулɵɵ узуулдэг.

Хэрэглэhэн литература:

1. Будаев Ц.Б. «Оньhон угэ оншотой» Улаан – Удэ, 1988 он
2. Дугаров Н.Б. «Лексические синонимы в современном бурятском литературном языке»,  Москва, Наука, 1978 год
3. Санжина Д.Д. «Язык бурятской художественной литературы», Улан – Удэ, Бэлиг, 2000 год
4. Универсальный словарь бурятского языка, Электронный учебник «Буряад хэлэн»
5. Махатов Б.Б. «Усть – Ордагай уран угэ», Улаан – Удэ, Бэлиг, 2003 он
6. Ошоров Д.Д. «Уран угын абдарhаа» Улаан – Удэ, Бэлиг, 2003 он

Хэшээл: Буряад хэлэн

Анги: 6 «в»

Хэшээлэй сэдэб: Юумэнэй нэрын зохилдол

Хэшээлэй түхэл: хэшээл – бэхижүүлгэ

Хэшээлэй янза: hурагшадай мэдэсэ шалгалтын хэшээл

Хэшээлэй зорилгонууд:

Предметнэ: Юумэнэй нэрын зохилдол хэр зэргэ ойлгооб гэжэ элируулхэ, хэшээлэй бухы шатануудта эдэбхитэйгээр хабаадаха, харилсаха дуратай байха.

Метапредметнэ: Юумэнэй нэрын зохилдол мэдэжэ, саашань хэрэглэжэ, холбоо хэлэ хүгжөөхэ. Даабиринуудые дүүргэхэдээ, юумэнэй нэрэнүүдые оложо, тэдэнэй залгалтануудые тэмдэглэжэ, илгажа, зүб бэшэжэ, хэлэлгэдээ зүб хэрэглэжэ һургаха.Шэнжэлэлгэ хэхын тула хэдэн талаhаань үзэжэ, байhан юумэеэ хаража, холбожо, сасуулжа hургаха;

Личностные: Өөрынгөө ажал түсэблэхэ алхамуудта hургаха, толи болон бэшэшье нэмэри мэдэсэ хэрэглэхэ, hуралсада туhалха хэрэгсэл хэрэглэхэ, өөрөө даабарияа дүүргэхэ эрмэлзэлтэй болохо мэдэрэл түрүүлхые оролдохо;  

Хүгжөөлгын: хэлэнэй нөөсэ баялиг хадуун абалга, анхарал, үхибүүдэй ухаан бодол, хэлэлгэ хүгжөөлгэ;

 Хүмүүжүүлгын: Түрэл нютагаа, эхэ байгаалияа дурдажа,хүн бүхэнэй гэр – байгаали, тэрэнээ хамгаалха, гамнаха хүн бүхэнэй уялга, түрэл хэлэнэй ухаан бодолой хүгжэлтэдэ нүлөө үзүүлгэ.

Хэшээлэй хэрэгсэлнʏʏд: ном, дэбтэр, проектор, интерактивна самбар.

Хэшээлэй ябаса:

1.Эмхидхэлэй үе.  Оролто үгэ

Багшын ʏгэ:

- Сайн байна, үхибүүд! Бэе бэедээ мэндэшэлэгты даа. Һуугты. Буряад хэлэнэйнгээ хэшээл эхилэе. Урда хэшээлнүүдтэ гараhан мэдэсэ шадабарияа дабтая.

2. Дабталга:

1. Юумэнэй нэрын зохилдол гэжэ юун бэ?
2. Буряад хэлэндэ хэды падеж бииб?
3. Падеж бүхэн өөрын асуудалтай, залгалтатай, падеж дабтая даа.

Бэрхэнүүд, үхибүүд, саашаа ажалаа ябуулая.

2. Үзэhэнөө дабталга

Дуу «Доодо Ивалгамни» (хүгжэм шагналга)

Энэ дуу хэн мэдэхэб? Ямар нэрэтэйб?______________________

Хэн дууланаб?_________________________________

Энэ дуу хэн бэшээб?________________________________

Дуунай гол удха? _________________________________

 Слайд:

Аяар холо Байгал далайн

Ара талаар гарбалнайл даа.

Агдын долоон элинсэгнэй

Анхан эндэл бууhан эм даа.

Олзон, Шоно Хурамша

Алагуй, Гутал Харанууд –

Угаа үндэр заяатай

Угааяа сахин байнал даа.

Булагад, Эхирид угааhаа бидэ

Бултынь сахин байнал даа.

 (Сээжээр даабари, юумэнэй нэрын падежэй түхэлые олохо)

3. Сээжээр даабари

Даабари 86  (падежээр зохилдол)

Нэгээрээ, хоер хоероороо ажаллаха.

4. Хэшээлэй сэдэбэй нэрэ ямар бэ?

Үзэhэнөө  дабталга.

Буряад ороной Ивалга hайхан нютагые хараабди. Тэрэ уhа голнуудтай, хада уулануудтай, дасан дугангуудтай. Бидэ Хурамшаhаа  аршаанда ошообди. Халюутын аршаан хадаhаа эхитэй, үбэлэй хүйтэндэ хүрэдэггүй.

5. Тест – бэхижуулгын даабари

1. Үгэнүүдэй падежнүүдээр хубилха ёhые зохилдол гэдэг (+)
2. Юумэнэй нэрэнүүд 6 падежнүүдтэй (-)
3. Ямаршье юумэнэй нэрэ хамтын падеждэ –той, -тай, -тэй залгатануудые абадаг (+)
4. Хамаанай падежэй асуудалнууд: Хэнтэй, юунтэй? Юутэй? (-)
5. Зэбсэгэй падежэй түхэлэй үгэнүүд: морёор, тэргээр, машинаар (+)

6.Хэшээлэй дүн.

Ямар cэдэб бэхижүүлээбиибди?

Юумэнэй нэрын зохилдол гэжэ юун бэ?

Танда хэшээлэй ямар шата hайхашаагдааб?

Хэн ямараар хүдэлөөб? Өөhэдтөө сэгнэлтэ табигты.  Линейка Цукермана.