Доруобуйатынан хааччахтаах о5о олох инники күɵнүгэр сылдьар усулуобуйатын тэрийии
методическая разработка

Билиҥҥи кэмҥэ аан дойду үрдүнэн инвалид о5о ахсаана элбии турар. Кэнники сылларга  Россия5а доруобуйатынан хааччахтаах (инвалид) о5о ахсаана 2 тɵгүл элбээбитин бэлиэтииллэр. Онон, общество иннигэр доруобуйатынан хааччахтаах о5олору олоххо бэлэмнээhин боппуруоhа турар.         Биhиги оскуола5а 8  инвалид о5о үɵрэнэр, онтон 3 коляска кɵмɵтүнэн сы5арыйаллар, дьиэ5э үɵрэнэллэр. 

  Оскуолабытыгар доруобуйатынан хааччахтаах о5олору олоххо бэлэмниир сыаллаах «Арчы», «Уруу-аймах такайыытынан о5ону олоххо бэлэмнээhин»   бырайыактарынан, «Мин уонна мин доруобуйам» программаларынан  үлэлиибит.

 Соруктарбыт:

доруобуйатыгар хааччахтаах о5о  дьону кытта алтыhыннара үɵрэтии, дьон кэккэтигэр сылдьар усулуобуйатын тэрийии;

бэйэни хараныыттан са5алаан, үлэ сатабылларын иҥэрэн, тыа сиригэр олорорго, үлэлииргэ бэлэмнээhин;

үлэ, хамсаныы, эмтээх от, «Доруобуйа ыллыгын». иппотерапия  кɵмɵтүнэн доруобуйатыгар хааччахтаах о5о  доруобуйабытын тупсарыы;

 Бу бырайыактары олоххо киллэрэр инниттэн эбии «Иппотерапия», «Хоһуун», «Эдэр балыксыт», «Эдэр сылгыhыт» подпроектарга оло5уран,    сайын «А5ам алааhа», кыhыҥҥы, сааскы каникулларга «Хоһуун», «Эдэр балыксыт», «Эдэр сылгыhыт»  лаа5ырдары үлэлэтэбит.

 Волонтер сылыгар 8 кылаас үɵрэнээччитин Дмитриева М. кɵ5үлээн, дьиэ5э олорон үɵрэнэр о5олорго дьону кытта алтыhар, дьон ортотугар сылдьар сатабыллары иҥэрэргэ туhуламмыт «Неделя радости» бырайыак оҥорторбуппут инвалид о5олоох тɵрɵппүттэр биhирэбиллэрин ылбыта.. Бырайыак олоххо киириитин  8 кылаас үɵрэнээччилэрэ хааччыйбыттара.  

Доруобуйатыгар хааччахтаах о5олору кытта үлэ  маннык сүрүн принциптэргэ оло5урар: 

• О5о тус бэйэтин, кыа5ын уонна сааhын уратыларын учуоттааhын;
• О5о доруобуйатын харыстааhын уонна бɵ5ɵргɵтүү;
• О5о тус бэйэтэ сайдар эйгэтин хааччыйан, олох инники күɵнүгэр сылдьар усулуобуйатын тэрийии.

Доруобуйатыгар хааччахтаах о5олору кытта үлэ  маннык сурун хайысхалара: 

Үлэ үɵруйэхтэрин иҥэрии:

Үлэ үɵрүйэхтэрин иҥэрии сүрүннээн «А5ам алааhа» лаа5ырга тэриллэр. Бастаан са5алыырбытыгар о5олор о5уруот аhын 8 арааhын олордуу, кɵрүү-харайыы сатабылларын ылбыт буоллахтарына, быйыл 21 араас о5уруот аhын олордо, харайа, араас суортаах о5уруот аhыттан биhиги усулуобуйабытыгар хайата ордук барсарын тэҥнээн, быhаара үɵрэннилэр. Былырыыҥҥаттан са5алаан аhа5ас уонна сабыылаах груҥҥа үүнэр үүнээйилэри  кɵрɵ-харайа үɵрэнэллэр. Маны таhынан, каникуллаа5ы  «Хоһуун», «Эдэр балыксыт», «Эдэр сылгыhыт» лаа5ырдарга  ɵбүгэ тɵрүт дьарыктарын – сылгыны кɵрүү-харайыы, булт,  балыктааhын маҥнайгы сатабылларын билсэллэр, үɵрэнэллэр.

Лаа5ырга уолаттар маhынан үлэ сатабылын ылбыттарын түмүгэ – лаа5ырга сайын утуйарга, кыhын ампаар гынарга анаан В.В. Дмитрьев салалтатынан туппут тутуулара буолар.

Лаа5ырбыт 2012с. үɵрэх министерствотын грамотатынан на5араадаламмыта, 2018с республика5а  палаточнай лаа5ырдарга бастаабыта.

О5о5о үлэ сатабылларын, үɵрүйэхтэрин иҥэрии, олоххо бэлэмниир туhата о5о инники кэскилигэр суолтата улахан.  О5о кыра сааhыттан үлэлии үɵрэннэ5инэ, үлэ сатабылларын иҥэриннэ5инэ,  тлэнэн эрэ бэйэ оло5ун туруктаахтык тэриниэххэ сɵбүн, уйгу-быйаҥ олох үлэттэн кэлэрин, тыа сиригэр ба5а, сатабыл баар буолла5ына үлэ миэстэтэ элбэ5ин  ɵйдүү үɵрэнэригэр саарбах суох.

Доруобуйаны тупсарыы, бɵ5ɵргɵтүү:

Сыл аайы дьарыкпыт арааhа эбиллэр буолан, о5олор хал буолбаттар, Лаа5ырдарыгар үɵрэ-кɵтɵ ба5атыйан, туох эмэ саҥа идеялаах кэлэллэр. Дьарыктары, күрэхтэри бэйэлэрэ тэрийэр дьо5урдара сайдара о5олор араас күрэхтэри бэйэлэрэ тэрийэн ыыталларыгар кɵстɵр.

О5о тус бэйэтэ сайдар эйгэтин хааччыйан, олох инники күɵнүгэр сылдьар усулуобуйатын тэрийии:

 «Благоустройство без затрат» диэн коллективнай бырайыагынан үлэ түмүгэр, о5олор бэйэлэрин аа5ыыларынан 60-ча араас сатабылы иҥэриммиттэрэ, онтон сүрүннэрэ:

Аа5а-суоттуу, былаанныы;

Былааннаабыты олоххо киллэрэ;

Иис, тутуу, киэргэтии үɵрүйэхтэригэр;

Үлэ араас тээбириннэрин тутта, харайа;

Хаалбыт матырыйаалы туhа5а таhаара;

Үлэлээбит миэстэни хомуйа

Үлэ түмүгүн таhаара, чɵкɵтɵ, ону киэҥ маасса5а таhаарыы (дакылааттары суруйуу, буклеттары таҥыы, выставка5а кыттыы) о. да а.

О5олор үлэлэрин түмүгүнэн  араас таhымнаах НПК дакылааттарга кытталлар, бырайыактары оҥороллор. Валера Дмитриев «Благоустройство без затрат», «Изготовление откидной лестницы», «Построение амбара с навесом и предмостьем» дакылааттара улуустаа5ы «Инникигэ хардыы» НПК-5а миэстэлэспиттэрэ.  «Дьоллоох о5о саас» инвалид  о5олор фестивалларын, «Уол о5о – норуот кэскилэ» улуустаа5ы  күрэс илиинэн оҥоhук быыстапкатын кыайыылаа5а,  оскуола хайыhарга хамаандатын чилиэнэ, лаа5ыр спортивнай тэрийээччитэ.

Дмитриев Дьурустаан  - «Дьоллоох о5о саас» инвалид о5олор фестивалларын, «Уол о5о – норуот кэскилэ» улуустаа5ы күрэс илиинэн оҥоhук быыстапкатын  кыттааччыта.

Третьякова Саина – лаа5ырга ылбыт иис, о5уруонан тиhии маҥнайгы сатабылларын  Т.П. Кондратьева салайааччылаах «Кэрэ» студия5а салгыы сайыннаран, Республикатаа5ы «Бриллиантовые нотки» конкурс Гран при хаhаайына, «Зима начинается с Якутии» фестиваль 1 степеннээх лауреата,  Казань куоракка, Казахстаҥҥа, Москва5а  Аан дойдутаа5ы араас фестиваль лауреата, Москва, Якутскай куораттарга учууталлар съезтэригэр  бэйэтин үлэлэринэн кыттыыны ылбыта. Сылтан сыл сатабыла, бэйэтигэр эрэлэ улаатан, бэйэтэ айар эскизтэринэн үлэлиир буолла. Быйыл «Бриллиантовые нотки конкурска бэйэтэ айан – тутан тикпит куукулатынан 1 миэстэни ылла. «Кэрэ» студия старостата.

Дьиэ5э олорон үɵрэнэр о5олорбут а5ас-балыстыы Кылаевалар быйыл нэhилиэккэ ыытыллыбыт «Дьуолка оонньуура», республикатаа5ы прикладной оҥоhук  быыстапкатыгар ситиhиилээхтик кытыннылар.

Доруобуйаларынан хааччахтаах о5олору тэҥинэн, оскуола орто сүhүɵ5үн  о5ото бэйэтин доруобуйатын харыстана, тупсара сылдьарыгар аналлаах «Я и мое здоровье» программанан 5-8 кылаас үɵрэнээччилигэр уруок кэннинээ5и дьарыгы тэрийэбит.

Түмүк

О5о сайдар эйгэтэ таба тэрилиннэ5инэ элбэх сатабылы иҥэринэн билиитэ хаҥаата5ына, санаатын сайа этэр, дьону кытта сатаан алтыhар буолар, ба5атын олоххо киллэрэр дьүккүɵннэнэр. Кыра да ситиhииттэн са5алаан, бэйэтин кыа5ар эрэлэ улаатар. О5о бэйэтин кыа5ын билиннэ5инэ олох инники күɵнүгэр сылдьарга бэлэм буолар.

Бу бырайыактарынан үлэлээн, доруобуйаларынан хааччахтаах о5олору олоххо бэлэмнииргэ,  бэйэбит санаабытыгар, маннык үтүɵ түмүктэри  ситистибит:

• доруобуйатыгар хааччахтаах о5олор сайын айыл5а кɵмɵтүнэн, үлэнэн доруобуйаларын тупсаран, тумуулаан үɵрэх күнүн кɵтүтүүлэрэ а5ыйыырын.
• О5о тус бэйэтэ сайдар эйгэтин тэрийэн, бэйэлэригэр эрэллэрин  улаатыннаран,  социальнай  активностара үрдүүрүн;
• Үлэ араас үɵрүйэхтэрин, сатабылларын иҥэрэн инники олоххо бэлэмнээhини.

Приложение 1                          

 Проект сезонного лагеря «Юный коневод»

(в рамках реализации проекта «Арчы»)

                                                                                Составитель: Павлова З.Г., социальный педагог

Проект сезонного  лагеря «Юный коневод» предназначен для поддержки и социализации детей  «группы риска», на усвоение детьми с ОВЗ навыков коневодства, сезонной работы,  укрепления здоровья и организации досуга детей с ОВЗ и ТЖС в каникулярное время.

Время проведения:    23 – 26 марта 2018г.

Цель:  Социализация детей с ОВЗ через приобщение к коневодству -  исконному занятию                   предков.

Задачи:   Ознакомление с коневодством;  

                 Формирование навыков коневодства;

     Оздоровление и укрепление здоровья;

     Организация досуга детей с ОВЗ и ТЖС.

Список детей сезонного лагеря:

Примерное планирование деятельности лагеря:

Финансовое обеспечение:

Приложение 2

Программа сезонного лагеря «Хоһуун»

Составители: Павлова З.Г., социальный педагог,

Степанова М.Е., социальный педагог

Программа сезонного  лагеря «Хоһуун» предназначена для поддержки и социализации детей  «группы риска».

Рассчитана на освоение подростками народного промысла, сезонной работы,  краеведения, укрепления здоровья и организации досуга в каникулярное время.

Руководитель:

1 – й сезон – зимний   “Байанай”

Цель: Привитие навыков зимней  охоты.

Формирование гражданских и нравственных ценностей.

2 – й сезон – весенний   “Юный рыбак”

Цель: Привитие навыков рыболовства.

Формирование гражданских и нравственных ценностей.

Приложение 3

Проект аата: «Ат миинньэн  доруобуйаны тупсарыы»

Проект автора: Дмитриева Муза Васильевна, «А5ам алааhа» лаа5ыр иитиллээччитэ. Г.Е.Бессонов аатынан Тойбохой орто оскуолатын 8 кылааьын уерэнээччитэ.

Салайааччы: Павлова Зинаида Григорьевна – Г.Е.Бессонов аатынан Тойбохой орто оскуолатын социальнай педагога

Биhиги доруобуйатынан аhаах, инвалид  о5олору олоххо бэлэмниир сыаллаах  «А5ам алааhа»  лаа5ыр 4 сыл сынньанныбыт.

Лаа5ырга:

бэйэни хараныыттан са5алаан, улэ сатабылларын инэринэн, тыа сиригэр олорорго, улэлииргэ бэлэмнэнэбит;

улэ,, хамсаныы, эмтээх от, «Доруобуйа ыллыгын». иппотерапия  кеметунэн доруобуйабытын тупсарабыт;

чэбдик олох, бэйэ доруобуйатын сатаан тупсарар угэстэри инэринэбит.

1. Улэ  ненуе доруобуйаны тупсарыы

Быйыл Тойбохой совхоз 50 сылын керсе тепличнэй хаьаайыстыба тэриннибит, О5уруот аьын аьа5ас уонна сабыылаах грунна о5уруот аьын олордуу. харайыы сатабылларын билистибит.

2.Эмтээх отторунан, саха терут хамсаныыларынан, иппотерапиянан доруобуйаны тупсарыы, бе5ергетуу

Сайын аайы эмтээх оттору уерэтэбит, Ньээм, делуьуен  сибэккититтэн мует,сироп, кииьилэ, делуьуен сибэккитин барыанньатын хаьаана уерэннибит, доруобуйаны тупсарыыга сатаан туьанар буоллубут

1. Лаа5ырбытыгар бэйэбит  аа5ыыбытынан,  60-ча араас сатабылы инэриннибит, онтон суруннэрэ: О5уруот аьын аьа5ас уонна сабыылаах усулуобуйа5а олордо, харайа;

Аа5а-суоттуу, былаанныы;

Былааннаабыты олоххо киллэрэ;

Иис, тутуу, киэргэтии уеруйэхтэрин;

Улэ араас тээбириннэрин тутта, харайа;

Хаалбыт матырыйаалы туьа5а таьаара;

Улэлээбит миэстэни хомуйа о. да а.  Лаа5ыр о5олоро сайын аайы доруобуйабытын  бе5ергетен уерэх кунун кетутэрбит а5ыйыыр, оскуолаттан. улуустан са5алаан республиканскай, Российскай, Аан дойдутаа5ы араас курэстэргэ, НПК-ларга ситиьиилээхтик кыттабыт.

Онон, биьиги лаа5ырбыт туьата элбэх. Ол иьин сылтан-сыл тупсуон ба5арабыт. Аны сайынны сезонна лаа5ырбытыгар иппотерапия сана керунун, аты миинньэн доруобуйа тупсарыытын  (лечебная верховая езда - ЛВЕ) киллэриэхпитин ба5арабыт. Ат миинньии (ЛВЕ) дизлексиялаах о5олорго туьалаа5ын «Оздоровление и реабилитация детей-инвалидов» диэн республиканскай «Арчы» проектан биллибит. Маны таьынан, аты миинньии (ЛВЕ) илии-атах, суьуех, ньиэрбэ ыарыытын мулурэтэргэ,эмтииргэ, атын дьону кытта кыайан алтыспат, уерэ5ин ыарыр5атар о5о5о  туьалаа5ын эмчиттэр бэлиэтииллэр.

«Ат миинньэн доруобуйаны тупсарыы» проегынан бу курэскэ кыттарга сананныбыт.

Бырайыак сурун соруга: дизлексиялаах о5о санатын конноруугэ комолоьуу

То5оостоо5о: Биьиги проекпыт «А5ам алааьа» лаа5ырга доруобуйатынан хааччахтаах инвалид, дизлексиялаах о5олор сылдьалларын быьыытынан  аты миинньэн доруобуйаны тупсарыы наадалаах уонна суолтата улахан.

Туолар кэмэ: 2018 сыл, бэс ыйа

Граны туттуу сметата:

Гипотеза:Бу проект олоххо киирдэ5инэ:

1. Дизлексиялаах о5олорго логопед дьарыктарын туьата урдуе, араас суьуех ыарыыларыттан сэрэтии (профилактика) ыытыллыа   этэ.
2. Тыа сирин о5олорун быьыытынан, саха терут угэьин, аты келе оностууну ыкса билсиьиэ этибит.

Муниципальное учреждение «Муниципальный орган управления образованием» муниципального района «Сунтарский улус (район)»
МБОУ «Тойбохойская средняя общеобразовательная школа им. Г.Е.Бессонова»
Республиканская НПК «Шагнувший в будущее» памяти

Павлова Владимира Гаврильевича, видного государственного деятеля.  

05.04.1019 г.

  Бырайыак   ньыматын нɵҥүɵ доруобуйатынан хааччахтаах о5о  олох инники күɵнүгэр сылдьар усулуобуйатын тэрийии

Толордулар: Павлова Зинаида Григорьевна,

Степанова Маргарита Егоровна.

 Г.Е.Бессонов аатынан

Тойбохой орто оскуолатын

 социальнай педагогтара