рабочая программа Бурятская литература 1 класс
рабочая программа (1 класс)

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

        Тус программа гүрэнэй Федеральна стандарт, Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерствын туршалгын программа дээрэ үндэhэлэгдэнэ. Буряад эхин hургуулида буряад хэлэн hуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ.

    - Федерального  перечня учебников, рекомендованных (допущенных) к использованию в образовательном процессе в образовательных учреждениях, реализующих программы общего образования на 2022 - 2023 учебный год;

 - Учебного плана МБОУ «Харбятская ООШ им.В.Б.Саганова» на 2022 – 2023 учебный год;

 - Положения о рабочей программе МБОУ «Харбятская ООШ им.В.Б.Саганова».

- 2025 он болотор болбосоруулгын хүмүүжэлгын стратегинууд

- Буряад хэлэнэй  программа. Р.С. Дылыкова, Т.Б. Базаргуруева, Д.Б. Дугарова., Буряадхэлэн: Һуралсалай методическа хүсэд суглуулбари. 1-дэхи класс.-Улаан-Үдэ: Бэлиг хэблэл, - 2013.

Yзэглэл.hуралсалай ном. Улаан - Удэ: Бэлиг, 2016 г.                                             Мүшэхэн. Улаан - Удэ: Бэлиг, 2016 г.                

Буряад хэл γэγзэлгэдэ 66 саг γгтэнэ.

Юрэнхылэгдэһэн шадабаринууд

(универсальные учебные действия)

Yхибүүнэй өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные результаты) - өөрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгоно (хэлэнэй аргаар хажуудахи хүнтэеэ харилсанаб, бэшэмэл текстын удха үзэнэб гэжэ ойлгоно).

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УДД):

- багшатаяа хамта хэшээлэйнгээ зорилго табиха;

- хэшээлдээ юу хэһэнээ хойно хойноһоонь тоолохо;

- юу хэхэ гээшэбиб гэжэ уридшалан хэлэхэ (прогнозировать);

- өөрынгөө, нүхэдэйнгөө ажал багшатаяа сугтаа урид зохёогдоһон тусхай критеринүүдээр шалгаха;

- багшын үгэһэн түсэбөөр, алгоритмаар хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УДД):

- номоор хүдэлхэ (номой гаршагай, тусгаар тэмдэгүүдэй үүргэ ойлгохо);

- зураг хаража гү, али текст уншажа, асуудалнуудта харюу олохо;

- багшатаяа болон нүхэдтэеэ хамта дүн гаргаха;

- үгөөр хэлэгдэһэн ойлгосо схемэ, таблица, модель болгохо, тиин һөөргэнь модель соо харуулатай ойлгосо үгөөр хэлэхэ;

- текстын удха дамжуулха.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- өөрынгөө һанаа бодол аман хэлэлгээр, тиихэдэ багахан текст зохёожо, бэшэгэй хэлэлгээр харуулха;

- хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэһэниие ойлгохо;

- уран гоёор уншаха, хөөрэхэ;

- классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа яагаад ажалаа эмхэдхэхэ, ямар журамуудые сахиха тухайгаа хэлсэхэ;

- хоёр хоёроороо, бүлэг бүлэгөөр хүдэлхэ, тиихэдээ олон ондоо «тушаал» бэе дээрээ абаха: ударидагшын, даабари дүүргэгшын, бэшээшын г.м.

Буряад хэлээр шадабари (предметные результаты):

- мэдүүлэл болон текст илгаруулха;

- уншаһанайнгаа удхаар багшын асуудалнуудта харюусаха;

- үгын абяануудые нэрлэхэ, илгаха, абяан ба үзэг гэһэн ойлгосонуудые бусайдуулхагүй, үгэ үенүүдтэ хубааха;

- аялган абяануудай гол үүргэ ойлгожо абаха, тэдэнэй тааралдаха, һубариха ёһо ойлгохо, тэрээн дээрэ үндэһэлэн уншаха;

- мэдүүлэл бэшэг дээрэ харуулха;

- мэдүүлэлэй һүүлдэ сэглэлтын тэмдэг табиха;

- буулгажа бэшэхэ.

Һурагшад нэгэдэхи класс дүүргэхэдээ, буряад хэлээр иимэ мэдэсэ, шадабари ба дадалтай болоһон байха:

- буряад хэлэнэй бүхы абяанууд ба үзэгүүд, тэдэнэй илгаае (абяануудые хэлэнэбди, дууланабди, үзэгүүдые харанабди, бэшэнэбди) хэлэжэ ба бэшэжэ шадаха;

- аялган ба хашалган абяанууд, үзэгүүдые илгаха дадалтай болоһон байха;

- түргэн ба удаан аялгануудые, дифтонгнуудые зүбөөр хэлэжэ, бэшэжэ шадаха;

- хатуу ба зөөлэн хашалгануудые зүбөөр илгаха дадалтай болоһон байха;

- зөөлэн хашалгануудые бэшэг дээрэ ё, ю, я, и аялгануудаар ба зөөлэн тэмдэгээр бэшэг дээрэ тэмдэглэдэг ёһо гуримые хэрэглэжэ шадаха;

- ехэ ба бага үзэгүүдые, бүхэли үгэнүүдые нэгэ жэгдээр, алдуугүйгөөр бэшэжэ шадаха;

- багшын уншалга доро (диктовко) 3-4 үгэтэй мэдүүлэлнүүдые зүбөөр, алдуугүйгөөр бэшэжэ шадаха;

- мэдүүлэлэй эхин үгэдэ ехэ үзэг бэшэхэ, һүүлдэнь точко табиха дүршэлтэй болоһон байха.

Программын байгуулга ба удха.

Бэлэдхэлэй ʏе

Бэлэдхэлэй ʏе хоёр недели соо ʏнгэргэгдэхэ. Энэ ʏе соо ʏхибуудэй аман хэлэлгые шэнэ ʏгэнʏʏдээр баяжуулха гэhэн зорилго табигдана. Илангаяа холбоотой хэлэлгэ хʏгжоолгэдэ онсо анхарал табигдаха болоно. Υхибʏʏд мэдэхэ юумэеэ , кино, телевизор хараhан тухайгаа хоорэжэ шадаха дадалтай болохо.

Хэшээлдээ элдэб янзын харуулан ойлгуулха пособинуудые, техническэ хэрэгсэлнʏʏдые ʏргэноор хэрэглэхэдэ ехэ туhатай. Υшоо тиихэдэ богонихон шʏлэгʏʏдые, дуунуудые, жороо ʏгэнʏʏдые сээжэлдʏʏлхэ, таабаринуудые таалгаха, онтохонуудые уншажа угэхэ худэлмэри хэшээл бухэндэ хэгдэхэ ёhотой. Бэлэдхэлэй уедэ грамотада hургалгын бэлэдхэлэй худэлмэри эхилхэ: богонихон хэлэлгэ сооhоо мэдуулэл, мэдуулэл сооhоо угэ, угэ сооhоо уе, уе сооhоо абяа илгажа hураха (анализ). Yенуудые холбожо, угэ болгохо, угэнуудые холбожо, мэдуулэл зохёохо (синтез).

Богонихон угэ сооhоо зарим хунгэн абяануудые илгажа hураха, угэ соо хэды абяанууд байнаб, тэдэнэй илгаа ( аялган, хашалган). Абяануудые схемээр харуулжа шадаха дадалтай болохо.

Yзэглэлэй уе

Уншалгада hургалга

Yзэглэлэй уе тон харюусалгатай грамотада hургалгын шата гээшэ. Грамотада hургалга частотно принципэй ундэhэн дээрэ бэелуулэгдэхэ болоно. Ушоо тиихэдэ фонетическэ принцип (аялганай тааралдал) анхаралда абтаха ёhотой.

Ушар тиимэhээ грамотада hургалгые тургэн ба удаан, эрэ аялган абяанууд болон узэгуудhээ эхилбэл таарамжатай гээшэ.Эдэ аялгануудай hуулээр дифтонгнуудтай танилсуулха. Тэдэнэй удаа хэлэнэй узуурэй аялгануудые узэжэ эхилхэ. Эгээл hуулдэ йотированна аялганууд узэгдэхэ болоно.

Мэдуулэл сооhоо танилсаhан аялгануудтай угэнуудые илгажа абаад, тэдэнээ уенуудтэ, узэгуудтэ (абяануудта) hалгаагаад, схемэ дээрэ харуулха шадабаритай болохо. Хашалган узэгуудтэй (абяануудтай) танилсалга сонорно хашалгануудhаа (н, м, л,)эхилхэ.Эдэ хашалган узэгуудтэй (абяануудтай ) танилсуулжа эхилхэдээ, хашалган аялган хоёрой ниилэлдэжэ, уе болодог тухай ойлгуулха тон шухала. Тэдэниие схемэ дээрэ харуулха шадабаритай болгохо.

Туруушын булэг хашалгануудай hуулээр х, ш, р, г, д, т, з, ж, б, п, с, h хашалганууд , hуулэй hуулдэ гансал абтаhан угэнуудтэ хэрэглэгдэдэг (к, в, ф, ч, щ, ц) хашалганууд узэгдэхэ болоно.

Аман хэлэлгэдэ болон уншалгада зогсолто (пауза) болон интонации баримталжа, мэдуулэлэй hуулдэхи сэглэлтын тэмдэгуудые: (., ?, !) хоолойгоороо илган уншалгада анхарал хэшээл бухэндэ табигдаха ёhотой.

Грамотада hургалгын уедэ багша хадаа ухибуудэй аман хэлэлгэ хугжоолгэдэ гол анхаралаа табиха ёhотой.Тус худэлмэри hайнаар ябуулхын тула элдэб янзын гоё зурагуудые, аман зохёолhоо таабаринуудые, оньhон ба жороо угэнуудые, богонихон шулэгуудые, онтохонуудые, диафильмнуудые, элдэб техническэхэрэгсэлнуудые хэрэглэжэ байха.

Бэшэлгэдэ hургалга

Сагай усоон дээрэhээ неделидэ нэгэ час хараалагдана. Гараhан узэгуудээ, тэдэнэй хоорондохи холболтые нэгэ жэгдээр ниилулэн бэшуулжэ hургаха. Ехэ ба бага узэгуудые, тэдэнэй холболтонуудые зубоор бэшэхэ дадалтай болгохо. Хэблэмэл ба бэшэмэл угэнуудые болон мэдуулэлнуудые уншаад, алдуугуйгоор буулгажа бэшэхэ. Хунгэн угэнуудые багшын уншалга доро зубоор бэшэхэ дуршэлтэй болгохо.

Мэдуулэлэй эхиндэ, хунэй болон гэрэй амитадай нэрэдэ ехэ узэг бэшэхэ дурим ойлгожо абаад, зубоор бэшэжэ hураха.

Аман хэлэлгэ хугжоолгэ

Хэлэлгэ хугжоолгын худэлмэри грамотада hургалгын бэлэдхэлэй уеынхиhоо ондоошогоор ябуулагдаха болоно. Ушарынь гэхэдэ, hурагшад абяан ба узэгуудтэй танилсажа эхилнэ, тиимэhээ хэлэлгэ хугжоолгын материалнууд hурагшадай узэжэ байhан абяан ба узэгуудтэй нягта холбоотой байхаhаа гадна бэхижуулгын уургэ дуургэдэг.Хэлэлгэ хугжоолгын худэлмэри саг ургэлжэ, тусхай системэтэйгээр, нягта гуримтайгаар ябуулагдажа, туруушын удэрhоо литературна буряад угэнуудэй удхыень нютагай угэтэй сасуулан ойлгуулха, хэшээл бухэндэ шэнэ угэнуудтэй танилсуулгын худэлмэри хэгдэхэ. Хэлэлгэ хугжоолгэ ухибуудэй ухаан бодолой хугжэлтэтэй тон нягта холбоотой: тиимэhээ ухибуудэй хараhан, мэдэхэ юумэн тухайнь хэлуулжэ, мэдуулэл зохёолгохо, hуулээрнь 3-4 мэдуулэл зохёохо дуршэлтэй болгохо.Хэшээлдээ элдэб янзын гоё зурагуудые, диафильмнуудые, техническэ хэрэгсэлнуудые, аман зохёол ургэноор хэрэглэхэ.

Узэглэлэй удаадахи уе

Yзэглэлэй удаадахи уе дабталгаар эхилхэ: ойлгожо абаhан абяан ба узэгуудээ hурагшад дахин дабтана. Аялган узэгууд ба абяануудай илгаа, хашалган узэгууд ба абяануудай илгаа, ганса абтаhан угэнуудтэ хэрэглэгдэдэг узэгууд ба абяанууд тухай ойлгожо абаhан мэдэсыень улам бэхижуулгын худэлмэри хэгдэхэ болоно.

Yзэглэлэй удаадахи уедэ хэлэлгэ хугжоолгэдэ гол анхарал табигдаха. Нэгэ темээр хамтадхаhан асуудалнуудта сээжээр харюу угуулжэ hургаха. Сюжэтнэ болон предметнэ зурагуудые хараад, мэдуулэлнуудые зохёохо дадалтай болгохо. Ямар нэгэн темэдэ 3-4 мэдуулэлнуудые багшын туhаламжаар зохёогоод, тэдэнэй алдуугуйгоор бэшэжэ hураха. Оорынгоо наадан зугаа, нухэд, гэр булэ тухайгаа богонихон рассказ зохёожо, тэрэнэй багшын туhаламжаар башэжэ шададаг болохо.

Уншалга ба хэлэлгэ хугжоолгэ

Yхибуун бага наhанhаа турэлхи хэлэнэйнгээ баялигтай, илангаяа уран угын удха шанартай танилсажа, оороо уран зохёолнуудые саг ургэлжэ уншаха дадалтай болоно. Литературна уншалгын хэшээлнуудтэ бага наhанай hурагшадай хэлэлгэ хугжоолгэдэ, буридуулгэдэ гол анхаралаа хандуулха, тиибэшье шухала анхарал уншалгын дадал хугжоолгэдэ хандуулагдаха болоно. 1-хи класста багаша тайлбарилан уншалгын методээр ажаллаха, hурагшадаа уенуудээр, бухэли угэнуудээр, шангаар уншуулжа hургаха болоно.

Уншалгын темэнуудэй удха

Гэр булэ

Yзэглэлэй удаадахи уедэ узэгдэхэ материал уншаха номой туруушын хуудаhануудта угтэнхэй.

Саhата убэл

Yбэлэй байгаали, убэлэй сагта ухибуудэй наададаг нааданууд, зэрлиг амитадай ба шубуудай убэлжоон, бэеын энхэ элуур тухай рассказууд, шулэгууд, онтохонууд, оньhон угэнууд, таабаринууд, кроссворднууд.

Буряад арадай hайндэр- Сагаалган

Сагаалган- буряад болон бэшэшье монгол арадуудай hайндэр. Сагаалганда хунуудэй, ухибуудэй бэлэдхэл, амаршалга, аха дуунэртээ, урагуудтаа hайн hайхан уреэлнуудые хэлэхэ ёhо заншал. Сагаан hарые угталга тухай рассказууд,шулэгууд, дуунууд, уреэлнууд.

Урихан хабар

Наруули газарта ургынуудай бултайн гаралга, тэрэнгиин сэсэглэлгэ, ухибуудэй хухюутэй шаг шууяан, хунуудэй хэдэг ажал худэлмэри тухай онтохонууд, рассказууд, шулэгууд, дуунууд, оньhон угэнууд, таабаринууд.

Эрхые hуранхаар, бэрхые hура

Эхин hургуулиин наhанай ухибуудэй hайн hайхан хэрэгууд, узэг бэшэгтэ оролдосотой, ʏнэн сэхэ ябадалтай,hайхан сэдьхэлтэй, ажалда дуратай, хоорондоо эбтэй, аха заха хунуудые хундэлжэ ябадаг ухибууд тухай рассказууд, шулэгууд, оньhон угэнууд, онтохонууд, таабаринууд.

Арадай аман зохеолнууд

Арадай аман зохеол тухай ойлгосо. Элдэб жанрай зохеолнууд. Буряад, ород арадай онтохонууд. Таабаринууд, оньhон а жороо угэнууд, ульгэрнууд, театр-нааданууд, кроссворднууд.

Эдир шэнжэлэгшэд  

Эдир шэнжэлэгшэд тухай ойлгосо абаха. Байгаали хундэ ямар туhа хургэнэб гэжэ ойлгуулха. Оршон тойрониие шудалха шадабари.

ТЕМАТИЧЕСКОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ