Халыҡ-ара туған телдәр көнөнә һәм Рәми Ғариповтың тыуған көнөнә бағышланған ярыш-кисә.
план-конспект

Халыҡ-ара туған телдәр көнөнә һәм Рәми Ғариповтың тыуған көнөнә бағышланған ярыш-кисә.

 Маҡсат: Уҡыусыларҙа башҡорт теленә ҡыҙыҡһыныу уятыу, һөйөү тәрбиәләү.Тел һәм әҙәбиәт буйынса алған белемдәрен тикшереү, нығытыу.  

Уҡыусылар ике командаға бүленә; исем, девиз һайлайҙар, йыр йырлайҙар. Бер-береһен сәләмләү.

Капитандарға разминка.

Билдәле ваҡытта ун һорауға яуап бирәләр.

1-се команда                                                             2-се команда

1) Предметтың эш-хәрәкәтен,                      1)Предметтың иҫәбен белдереүсе

хәлен белдереүсе һүҙ төркөмө.                        һүҙ төркөмө

2) Башҡорт телендә бөтәһе нисә                  2)  Нисә һөйләм киҫәге?

Һүҙ төркөмө?                                                3) Ҡылымдың нисә төркөмсәһе?

3) Башҡорт телендә нисә килеш?                 4) Батыр һүҙенең синонимы

4)  Ҡылымдың нисә йүнәлеше?                    5) Бөтәһе нисә эйәлек заты?

5) Ҡурҡаҡтың антонимы.                             6) Яй һүҙенең антонимы

6) Теҙмә ҡушма һөйләм нисә                        7) Һүҙҙең тулы мәғәнә аңлатып

төргә бүленә?                                                 бүленмәй  торған өлөшө

7) Баҫма һүҙенең синонимы                          8) Фразеологик берәмеккә миҫал

8)Башҡорт телендә нисә төрлө ялғау?         9) Сифаттың нисә дәрәжәһе

9)Ниндәй һүҙ төркөмдәре дәрәжә                10) Ябай һөйләм нисә төргә

менән  үҙгәрә?                                                 бүленә?

10) Ҡушма  һөйләм  нисә  төргә бүленә?      

2.  Схемалар буйынса һөйләм төҙөргә.

а)   …, … һәм …           б)   … : …, …, …, …                в)  А: “Т.т!”-а.

3.  Таблицалар буйынса ярыш 

      - Исемдәр ниндәй юл менән яһалған?              -Ҡайһы рәттә ҡушма исем?

                   Ағиҙел                                                                    Ташсы

                   Күмертау                                                                Ҡара ҡарға

                   Балалар                                                                   Утынлыҡ                

                   Колхоз                                                                     Бала-саға

  -Ҡайһы рәттәге һүҙ                                         -Ҡайһы рәттә яһалма исем, ул

  яңылыш яҙылған?                                                       нисек  яһалған?

               Урман                                                                       Ҡулъяулыҡ                                                                            

               Ҡатын-ҡыҙ                                                               Ауылдаш

               Ҡурай еләге                                                              Көньяҡ

               Аш яулыҡ                                                                 Сәскәләр

   -Яҙылышта хатаһын табырға.                    -Төбәү килештәге һүҙҙе табырға.

     Улар ниндәй ҡағиҙәгә буйһона?                    

              Актиф                                                                   Баҡсаға

             Ҡарурман                                                              Китаптың

             Йоморо                                                                  Дәфтәрҙәр

             Дөрөҫрәк                                                               Ҡәләмде

4. Таҡтала фонетик, морфологик, синтаксик анализ яһарға.

5. «Хәтерҙә ҡалдыр» уйыны. (Текст уҡыла. Текста бер һүҙ нисә тапҡыр ҡабатлана, шуларҙы хәтерҙә ҡалдырырға).

6. Һүрәт буйынса иң оҙон һөйләм төҙөргә.

7.   “Кем күберәк мәҡәл белә?” тел тур-да мәҡәлдәр ярышы.

“Әҙәби минуттар”

Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәми Йәғәфәр улы Ғарипов 1932 йылдың 12 февралендә Салауат районында Арҡауыл ауылында тыуған. Арҡауыл ауылында ете йыллыҡ мәктәпте тамамлай. Артабан Өфөнөң 9-сы урта мәктәбендә уҡый (1946-1950). 1994 йылдан, һеҙ уҡыған  1-се Башҡорт республика гимназия-интернаты үҙенең күренекле уҡыусыһы Рәми Ғарипов исемен йөрөтә. 

Рәми Ғарипов матбуғатта 1950 йылдан баҫыла башлай. Ә “Йүрүҙән” исемле тәүге китабы 1954 йылда сыға. “Таш сәскә”, “Һабантурғай йыры” шиғырҙар йыйынтыҡтарын Ғарипов тыуған тәбиғәтенә, яҡташтарына арнай. Унан һуңғы “Осоу”, “Аманат”, “Миләш-кәләш” йыйынтыҡтарында фәлсәфәүи лирика төп урын биләй. Халҡының тарихи яҙмышы, быуындарҙың рухи бәйләнеше тураһында уйланыуҙар, туған теленең һәм мәҙәниәтенең киләсәге өсөн борсолоу Ғарипов ижадының асылын билдәләй. Йыш ҡына ул халыҡ ижадының шиғри традицияларына мөрәжәғәт итә. Ҡобайыр жанрын тергеҙеүҙә һәм үҫтереүҙә Ғариповтың өлөшө айырыуса ҙур. Рәми Ғарипов Пушкин, Лермонтов, Есенин, Блок, Гейне, Хәйәм, Рудаки, Ғамзатов шиғриәтен башҡорт теленә нәфис тәржемә итеү оҫтаһы булараҡ та киң билдәлелек яулай. Совет милли сәйәсәтенә тәнҡит күҙлегенән ҡарағаны өсөн милләтселектә ғәйепләнеп эҙәрлекләүҙәргә дусар ителә. Уның күп шиғырҙары шағир тере саҡта баҫылмайынса ҡала. 1964 йылда яҙылған “1937” поэмаһы 1987 йылда ғына донъя күрә. 1988 йылда Ғариповҡа үлгәндән һуң Салауат Юлаев исемендәге республика премияһы бирелә. Шағирҙың тыуған яғында – Салауат районының Арҡауыл ауылында йорт-музей асылған, бюст ҡуйылған. 
1955 йыл – А.М.Горький исемендәге әҙәбиәт институтын тамамлай; 
1955 – 1959 йылдар – республика гәзиттәрендә әҙәби хеҙмәткәр; 
1959 – 1964 йылдар – Салауат районында «Йүрүҙән» колхозы, «Һарғамыш» совхозы комсомол ойошмаһы сәркәтибе, район гәзитендә бүлек мөдире; 
1964 – 1966 йылдар – «Совет Башҡортостаны» гәзитендә (Өфө ҡалаһы) әҙәби хеҙмәткәр; 
1968 – 1972 йылдар – «Башҡортостан ҡыҙы» журналында «Башҡортостан ҡыҙы» журналында яуаплы сәркәтип

                                     “Йондоҙло сәғәт” уйыны.

Уйын барышы:

  1) Р. Ғариповтың шиғырҙарын ятлау .           2) “Аҡбуҙат” журналын баш мөхәррире

                                                                   К.Кинйәбулатова

                                                                   Ф.Юлдашбаева

                                                                   Ф.Рәхимғолова

                                                                    Г.Юнысова

                          Т. И. Юлдашева

  3)  Иң оло шағирҙы атарға.           4)  Түбәндәге шиғыр юлдарының авторы

             М.Ғафури                                      Бер аҙым алға баҫам да

             М.Кәрим                                         Әйләнәм мин артыма.

             Р.Ғарипов                                     Ҡайҙа баҫҡандар икән тип,

              М.Аҡмулла                                    Күҙ һаламын халҡыма.

 5)   Бер әйберҙең сифатын икенсе әйбергә оҡшатып әйтеү нисек атала?

 6)   Әкиәттәрҙәге арттырып күрһәтеү, һүрәтләү нисек атала?

 7)   “Талдар таҡмаҡ әйтте.

         Ә көнбағыш

         Бейеп торҙо баҫҡан ерендә.” Ниндәй һүрәтләү сараһы ҡулланылған?

  8)   Ҡайһы рәттә халыҡ ижадына     9)  “Зәңгәр күлдәкле башҡорт ҡыҙы”

        инмәгән жанр төрө яҙылған?              картинаһын ижад итеүсе.

                  Әкиәт                                                     Ә.Лотфуллин

                  Хикәйә                                                   Ҡ.Дәүләткилдиев

                  Мәҡәл                                                    Б.Домашников

                 Ҡобайыр                                                 А.Бурзянцев

10. “Бәләкәй Ҡотош” әҫәрен кем яҙған?

Йондоҙҙарҙы һанау. Уҡытыусы һорауҙарҙы өҫтәп йәки алыштырып алырға мөмкин. Ул уҡытыусының ижади эшләүенә бәйләнгән.

2. Йондоҙҙарҙы һанағандан һуң бер нисә уҡыусы уйындан сыға.

1. Хәрефтәр бирелә, шулар буйынса иң оҙон һүҙ төҙөйҙәр. Иң ҡыҫҡа һүҙ төҙөгән уҡыусы уйындан сыға.
2. Мәҡәлдәр яҙыу. Иң әҙ мәҡәл яҙыусы уйындан сыға.
3. Йомаҡтар ҡойошоу.
4. Уйындың аҙағында ике уҡыусы ҡала. Уларға “Башҡортостан” һүҙенән күпмелер һүҙ төҙөргә ҡушыла. Иң күп һүҙ төҙөгән уҡыусы еңеүсе була.

Ул үҙенең йондоҙло сәғәтендә теләктәрен әйтә.

Ижади конкурс йомғаҡтары.

Аҙна башында уҡыусыларға был турала аңлатыла, улар үҙ эштәрен аҙна буйы эшләп, сара көндө тапшырырға тейештәр. Уҡыусыларға Рәми Ғарипов ижады буйынса инша яҙырға кәрәк ине.

Йомғаҡлау.

Кисәгә йомғатар яһау, жюри ағзаларының баһаларын, теләктәрен тыңлау, еңеүсе команданы билдәләү, татлы бүләктәр таратыу. Уҡыусыларҙың фекерҙәрен тыңлау, әңгәмә ойоштороу.