Элинсэгууудэйм нангин ёhо заншалнууд «Үхибүү үүбээдэ оруулалга»
план-конспект по теме

«Үхибүү  үүбээдэ оруулалга»

Зорилго:

1. үхибүүдые урданай  еhо заншалнуудтай танилсуулха, ураданай айлай ажабайдал тухай хƟƟ рэжэ үгэхэ.
2. Эхэ эсэгын, элинсэг хулинсагайнгаа эртэ урда сагhаа эхилээд сахижа ябаhан заншалыень ойлгуулха, дүнгэн дамжуулжа, үргэлжэлүүлжэ ябаа hаа, хэрэгтэй гэжэ хүмүүжүүлхэ.  

Хэрэгсэл:

          Зурагууд, гэр бараа түхеэрхэ, шаата сэмгэн, hэрбээ, ном годли.

1. А.Бадаевай «Хүн түрƟƟ» гэhэн шүлэг миндаhан дээрэ найруулагдаха.

Х: - «Ямаатай хонид ябамгай, хүүхэтэй гэр замдамнай» - гэhэн оньhон үгэ бии. Урда сагhаа арбан үхибүүтэй болоходоо айл боложо hууhан эрэ, эхэнэр ехэл баярладаг юм. Тэдэ үхибүүдээ үргэжэ, хүмүүжүүлжэ, hургаал заабари тэдэндэ хэлэхэ зорилготой байна

        Бага наhанhаань абан хүбүүн үриеэ эсэгэнь эрын эрдэмдэ hургадаг байгаа.:

1. Эмниг hургаха, урилдаха хаба шадалтай болгохо;
2. Мориндо хазаар, шүдэр, тоног зэбсэг хэхые заажа үгэхэ;
3.  Уран дарханай шадабарида hургаха;
4. hур hарбаха, мэргэн байха;
5. агнуурида hургаха;
6. Бүхэ барилдаха, шанга шамбай болохо;
7. Холые хараха, аласые бодохо мэдэрэл;

Басаган үриеэ эжынь уран бүүтээлдэ (мастерица на все руки) hургадаг байгаа.

«Хүб хүнүүтэй хүн хүдэр,

Басагатй хүн бардам», -

гэhэн оньhон үгэ бии. Хүбүүтэй болобол гэртэ туhатай, эхэ эсэгынгээ нэрэ нэрлүүлжэ ябаха гэжэ баярладаг hэн. Басаган ехэ болоод хадамда гаража гэртэhээнь ябашаха байгаа ха юм.

Үхибүүтэй болообди гэжэ ехэ найр наада хэдэг hэн. Тэрэ наадаяа үхибүүнэйнгээ нэгэ hаратай болоходо үнгэргэдэг, энэ саг соо ондоо хүн гэртэнь орохогүй  - сээртэй гэдэг юм. Ехэл  хэрэгэй гаража, нарай үхибүүтэй айлда орохоео hанаа hаа түлеэ тэбэреэд ородог байгаа. Энэнь ƟƟрын хүн оробо гэhэн удхатай. Ороод хэрэгээ хэлсээд, үхибүүень харангүй ябадаг hэн.

Үхибүүнэйнгээ нэгэ hаратай болоходо, аха дүүнэрээ,айл аймагайнгаа зониие урижа, найрладаг байhан юм.

МүнƟƟ хайшан гэжэ үхибүүе үүбээдэ оруулдаг байhан тухай наадые харуулхамнай.

2.  –Үримнай hаратай болоо, үүбээдэнь оруулхаяа манайда найрлахаяа ерэгты!

(айлда ороходоо богоhыень баруун хүүлƟƟрƟƟ алхажа орохо. Гэртэ ороhон хойноо мэндэшэлхэ. Гэрэй эзэн эхэнэр шэрдэг дэбдижэ, айлшадаа hуулгаха, тиигээд сагаан эдеэ бариха)

.

«Сагаан эдеэнтнай дэлгэрэг

Табан хушуун адуу мал таргалаг» -

Баран айлшадтаа сай аягалаад, хоер гараараа үгэхэ.

- hайн байна гүт?

- Хүбүүнтнай номгон гү?

- Энэ хүбүүмнай Хулгана жэлдэ түрэбэ, хэды мэнгэтэй болоно?

- МүнƟƟ жэл найман сагаан мэнгэ ороод байна.

- Таа, Бадма ахай, ямар жэлтэй hэм та?

- Би хонин, юhэн улаан мэнгэтэйб.

- Үхибүүгээ үүбээдэнь оруулхамнай гү?

- Оруулая!!!

- Шаата сэмгэ үүбэдэхэмнай гү, али үхибүү гү?

- Үхибүү!!1

(Үхибүү үүбээдэнь хэбтүүлхэ, бэлэгүүдээ барин үреэлнүүдые хэлэхэ)

1.     Нялха нарай хүбүүхэн

  Үдэрэй үнгэрхэдэ үндыжэ

  Хоногой үнгэрхэдэ хуби нэмээжэ,

 Хүн боложо,

 Хүлөө шоройдожо,

 Гараа ганзагада хүргэжэ

 Хүлөө дүрөөдэ хүргэжэ,

 Хүлэгэй жолоо дунгэжэ

 Хүн зондоо хүндэтэй,

 Арад зондоо алдартай

 Ута наhа наhалжа

 Удаан жаргалтай ябаарай!

2. Энэ жаахан нялхаhаа

Эрэ болон тэнжэхэшь,

Алдар нэрэ нэрлүүлхэ

Абын хүбүүн гэгдээрэйшь.

Эхын сэдьхэл сэнгүүлхэ

Эрын соло хүртөөрэйшь

Түмэн зоной хэрэгтэ

Түрүү зэргэ эдлээрэйшь

Үлгэн юрьеэ дэлхэйдэ

Үнэн харгы сэгнэйрээшь

Дээрэшь ходо огторгой

Дэлюун сэнхир байгуужан,

Зантагархан толгойшни

Залин дайнhаа зайсуужан

3. Хүлэг мори ургалха

Хүбүүн үри түрөөлши.

Хүнэйл зэргэ

Хүн болохо юрөөлтэй

Аба эжын

Альган дээрэ үдөөлши.

4. Улайран мандаха гэжэ

Наран гарадаг юм.

Ухамайлан зохеохо гэжэ

Хүн түрэдэг юм.

Эрдэмэй энэ далайе

Эрхим hайнаар шудалаг лэ,

Ажал хүдэлмэридөө абьяастай

Аба орондоо хүндэтэй ябаг лэ.

5. Нарандал адли hаруулхан,

hарадал адли тунгалаг,

сэсэг мэтэ дэлгэржэ,

намар, хабарые мэдэнгүй

наадан, сэнгэн жаргахань болтогой!!!

6. Аранга ехэ эбэртэй буга

Аса ехэ туруутай хандагай

Шэрхэгтэ шэмшээтэ ехэ гахай

Хөө хара булга

Хүрин хара хүдэри агнажа

Хүбүүн болоорой.

7. Үндэр ехэ тэнгэри доро

Үргэн ехэ дэлхэй дээрэ

Үндэр ехэ бэетэй боложо,

Үргэн ехэсээжэтэй

Эрдэм номоо шудалжа

Олоной түрүүболожо,

Олон газараар ябажа,

 улад зоноо суурхууларайшь!!!

Оро заhалган

Уужам гэрэй хойморто,

Олон зоной дунда

Гуламта хойтомо үритэй,

Газар хойтомо малтай,

Наран мэтэ мандажа,

Набша сэсэг мэтэ дэлгэржэ,

Ута наhатай

 Удаан жаргалтай hууухань болтогой! (г.м.)

Дуунай аялга зэдэлжэ, бэлэгууд баригджана.

Оро заhалган:

Басаганай унталага доронь, хүбүүнэй дээрэнь табигдана. Юрөөлнүүд хэлэгдэнэ. Заhагдаhанайнь hүүлдэ хүбүүн басаган хоер орон дээрээ hуунад. Үреэлнүүд хэлэгдэнэ, духаряа баригдана.

1. Ороо заhабабди,

Олбогоо дэбдибэбди.

Оронтнай уужам болог,

Олбогтной зузаан болог.

2. Үндэр сагаан оро заhабабди,

Үнэр баян hуугты!

Тэбхэр сагаан оро заhабабди,

Тэгшэ баян hуугты!

3. Хамhажа заhаhан орон соомнай

Хубитай заяатай үринэ түрэжэ,

Хамаг зоноо хүтэлжэ байг.

Хуби заягаа нэгэдэhэн үринэрнай

Ходо мүнхэ жаргажа hуухань болтогой!

4. Хүгшэн эжын оеhон

Хүбэнтэй зөөлэхэн хүнжэл соо

Хүбүүд басагадтай боложо жаргыт даа!

«Үхибүү  үүбээдэ оруулалга»

Зорилго:

1. үхибүүдые урданай  еhо заншалнуудтай танилсуулха, ураданай айлай ажабайдал тухай хƟƟ рэжэ үгэхэ.
2. Эхэ эсэгын, элинсэг хулинсагайнгаа эртэ урда сагhаа эхилээд сахижа ябаhан заншалыень ойлгуулха, дүнгэн дамжуулжа, үргэлжэлүүлжэ ябаа hаа, хэрэгтэй гэжэ хүмүүжүүлхэ.  

Хэрэгсэл:

          Зурагууд, гэр бараа түхеэрхэ, шаата сэмгэн, hэрбээ, ном годли.

1. А.Бадаевай «Хүн түрƟƟ» гэhэн шүлэг миндаhан дээрэ найруулагдаха.

Х: - «Ямаатай хонид ябамгай, хүүхэтэй гэр замдамнай» - гэhэн оньhон үгэ бии. Урда сагhаа арбан үхибүүтэй болоходоо айл боложо hууhан эрэ, эхэнэр ехэл баярладаг юм. Тэдэ үхибүүдээ үргэжэ, хүмүүжүүлжэ, hургаал заабари тэдэндэ хэлэхэ зорилготой байна

        Бага наhанhаань абан хүбүүн үриеэ эсэгэнь эрын эрдэмдэ hургадаг байгаа.:

1. Эмниг hургаха, урилдаха хаба шадалтай болгохо;
2. Мориндо хазаар, шүдэр, тоног зэбсэг хэхые заажа үгэхэ;
3.  Уран дарханай шадабарида hургаха;
4. hур hарбаха, мэргэн байха;
5. агнуурида hургаха;
6. Бүхэ барилдаха, шанга шамбай болохо;
7. Холые хараха, аласые бодохо мэдэрэл;

Басаган үриеэ эжынь уран бүүтээлдэ (мастерица на все руки) hургадаг байгаа.

«Хүб хүнүүтэй хүн хүдэр,

Басагатй хүн бардам», -

гэhэн оньhон үгэ бии. Хүбүүтэй болобол гэртэ туhатай, эхэ эсэгынгээ нэрэ нэрлүүлжэ ябаха гэжэ баярладаг hэн. Басаган ехэ болоод хадамда гаража гэртэhээнь ябашаха байгаа ха юм.

Үхибүүтэй болообди гэжэ ехэ найр наада хэдэг hэн. Тэрэ наадаяа үхибүүнэйнгээ нэгэ hаратай болоходо үнгэргэдэг, энэ саг соо ондоо хүн гэртэнь орохогүй  - сээртэй гэдэг юм. Ехэл  хэрэгэй гаража, нарай үхибүүтэй айлда орохоео hанаа hаа түлеэ тэбэреэд ородог байгаа. Энэнь ƟƟрын хүн оробо гэhэн удхатай. Ороод хэрэгээ хэлсээд, үхибүүень харангүй ябадаг hэн.

Үхибүүнэйнгээ нэгэ hаратай болоходо, аха дүүнэрээ,айл аймагайнгаа зониие урижа, найрладаг байhан юм.

МүнƟƟ хайшан гэжэ үхибүүе үүбээдэ оруулдаг байhан тухай наадые харуулхамнай.

2.  –Үримнай hаратай болоо, үүбээдэнь оруулхаяа манайда найрлахаяа ерэгты!

(айлда ороходоо богоhыень баруун хүүлƟƟрƟƟ алхажа орохо. Гэртэ ороhон хойноо мэндэшэлхэ. Гэрэй эзэн эхэнэр шэрдэг дэбдижэ, айлшадаа hуулгаха, тиигээд сагаан эдеэ бариха)

.

«Сагаан эдеэнтнай дэлгэрэг

Табан хушуун адуу мал таргалаг» -

Баран айлшадтаа сай аягалаад, хоер гараараа үгэхэ.

- hайн байна гүт?

- Хүбүүнтнай номгон гү?

- Энэ хүбүүмнай Хулгана жэлдэ түрэбэ, хэды мэнгэтэй болоно?

- МүнƟƟ жэл найман сагаан мэнгэ ороод байна.

- Таа, Бадма ахай, ямар жэлтэй hэм та?

- Би хонин, юhэн улаан мэнгэтэйб.

- Үхибүүгээ үүбээдэнь оруулхамнай гү?

- Оруулая!!!

- Шаата сэмгэ үүбэдэхэмнай гү, али үхибүү гү?

- Үхибүү!!1

(Үхибүү үүбээдэнь хэбтүүлхэ, бэлэгүүдээ барин үреэлнүүдые хэлэхэ)

1.     Нялха нарай хүбүүхэн

  Үдэрэй үнгэрхэдэ үндыжэ

  Хоногой үнгэрхэдэ хуби нэмээжэ,

 Хүн боложо,

 Хүлөө шоройдожо,

 Гараа ганзагада хүргэжэ

 Хүлөө дүрөөдэ хүргэжэ,

 Хүлэгэй жолоо дунгэжэ

 Хүн зондоо хүндэтэй,

 Арад зондоо алдартай

 Ута наhа наhалжа

 Удаан жаргалтай ябаарай!

2. Энэ жаахан нялхаhаа

Эрэ болон тэнжэхэшь,

Алдар нэрэ нэрлүүлхэ

Абын хүбүүн гэгдээрэйшь.

Эхын сэдьхэл сэнгүүлхэ

Эрын соло хүртөөрэйшь

Түмэн зоной хэрэгтэ

Түрүү зэргэ эдлээрэйшь

Үлгэн юрьеэ дэлхэйдэ

Үнэн харгы сэгнэйрээшь

Дээрэшь ходо огторгой

Дэлюун сэнхир байгуужан,

Зантагархан толгойшни

Залин дайнhаа зайсуужан

3. Хүлэг мори ургалха

Хүбүүн үри түрөөлши.

Хүнэйл зэргэ

Хүн болохо юрөөлтэй

Аба эжын

Альган дээрэ үдөөлши.

4. Улайран мандаха гэжэ

Наран гарадаг юм.

Ухамайлан зохеохо гэжэ

Хүн түрэдэг юм.

Эрдэмэй энэ далайе

Эрхим hайнаар шудалаг лэ,

Ажал хүдэлмэридөө абьяастай

Аба орондоо хүндэтэй ябаг лэ.

5. Нарандал адли hаруулхан,

hарадал адли тунгалаг,

сэсэг мэтэ дэлгэржэ,

намар, хабарые мэдэнгүй

наадан, сэнгэн жаргахань болтогой!!!

6. Аранга ехэ эбэртэй буга

Аса ехэ туруутай хандагай

Шэрхэгтэ шэмшээтэ ехэ гахай

Хөө хара булга

Хүрин хара хүдэри агнажа

Хүбүүн болоорой.

7. Үндэр ехэ тэнгэри доро

Үргэн ехэ дэлхэй дээрэ

Үндэр ехэ бэетэй боложо,

Үргэн ехэсээжэтэй

Эрдэм номоо шудалжа

Олоной түрүүболожо,

Олон газараар ябажа,

 улад зоноо суурхууларайшь!!!