Рабочая программа по бурятской литературе 9 класс
рабочая программа

МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ

Министерство образования и науки Республики Бурятия

МКУ «Закаменское РУО»

МАОУ «Бортойская СОШ»

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

учебного предмета «Родная (бурятская) литература»

для обучающихся 9 класса

у. Бортой 2023 г

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

«Буряад литература»  гэhэн курсын ажалай программа  хадаа Россиин Федерациин hуралсалай Министерствын тогтоолнууд дээрэ үндэhэлжэ зохёогдоhон hуралсалай программа болоно:  

- Федерального закона от 29.12.2012 № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации»;

- приказа Минпросвещения России от 22.03.2021 № 115 «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования»;

- приказа Минпросвещения России от 18.05.2023 № 370 «Об утверждении федеральной образовательной программы основного общего образования» (далее – ФОП ООО);

- приказа Минпросвещения России от 31.05.2021 № 287 «Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (далее – ФГОС ООО третьего поколения);

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

 -Закона Республики Бурятия от 10 июня 1992 г. №221-XII«О языках народов Республики Бурятия» (с изменениями и дополнениями);

-Устав МАОУ «Бортойская СОШ»

- Основная образовательная программа основного общего образования МАОУ «Бортойская СОШ»

9-дэхи классай «Буряад литература» («Бэлиг» 2018 он) гэһэн ном (авторнууд С.А.Ошорова, Д.Б.Цыденов) программын ёһоор хараалагдаһан эрдэмэй, буряад хэлэнэй теориин, методикын талаар мүнөө сагта нэбтэрүүлэгдэжэ байһан  эрилтэнүүдые баримталан зохеогдо.

  Тус программа гүрэнэй Федеральна стандарт, Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерствын туршалгын программа дээрэ үндэhэлэгдэнэ. Буряад дунда hургуулида түрэлхи литература hуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ.

   Программа иимэ хубинуудhаа бүридэнэ: тайлбари бэшэг, hуралсалай- тематическа түсэб,программын байгуулга ба удха, календарно-тематическа түсэб, hурагшадай мэдэсэ шадабариин гол эрилтэнүүд,hуралсалай методическа хангалга, хабсаргалта

   Буряад литература үзэлгэ болбол имагтал образоор харуулдаг дээрэhээ hурагшадые арад зондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ удха шанартай.

Түрэлхи литературын программа тематическа принципэй үндэhэн дээрэ байгуулагдаба. Эндэ арадай аман зохёолнууд, буряад литература сооhоо удхын ба байгуулалтын талаар hурагшадай ойлгосо, мэдэсэдэ таарамжатай уран hайханай зохёолнууд шэлэгдэн абтажа, тайлбарилан уншахаар, шудалан үзэхѳѳр хараалагдаба. Эдэ зохёолнууд хадаа түүхын үе сагтай, арад зоной үйлэ хэрэгтэй, түүхэтэй, түрүү  хүнүүдэй дүрэтэй сэхэ холбоотой юм.

   Россиин Федерациин һуралсалай эмхинүүдэй федеральна һуралсалай түсэбөөр  буряад литературада 68 саг үгтэгдэнэ.

                                ПРОГРАММЫН БУРИДЭЛ

1. Оролто хэшээл.

2. XVIII-XIX зуун жэлнүүдэй буряад арадай бэшэмэл зохёолнууд

3. XX ЗУУН ЖЭЛЭЙ 1-дэхи ХАХАДАЙ БУРЯАД УРАН ЗОХЁОЛ

4. XX ЗУУН ЖЭЛЭЙ 2-дохи ХАХАДАЙ БУРЯАД УРАН ЗОХЁОЛ

ҺУРАГШАДАЙ ШАДАБАРИНУУД

Һурагшын өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные УУД):

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэеээ баян, тодо, уран , сэбэр болгохоёо оролдохо;

- түрэл орондоо, байгаалидаа дуратай байһанаа, уг гарбалайнгаа утаһа мэдэһэнээ харуулжа шадаха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, шагнажа абаад бэшэхэ, зохёон бэшэхэ;

- сэдьхэлэйнгээ байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнүүд тухайгаа зохёон бэшэхэ;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ  гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД)

- өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнжэ асуудал яаажа шиидхэхэ тухайгаа  хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- хэһэн ажалай түсэбтэй, алгоритмын ёһотой тааруулха, зэргэсүүлхэ, ажалаа шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, һурагшадай ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болообиб гэжэ  элирүүлжэ һураха, критеринүүдые зохёохо.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД)

- тестээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза  ойлгохо: юн тухай хэлэгдэнэб, гол  удхань, идейн ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй тестнүүд сооһоо  (текст, схемэ, хүсэнэг, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

- анализ, синтез хэхэ;

- шалтаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха;

- бодомжолхо.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- Хэлэлгын зорилгоһооо дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол аман ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэхэ харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, монолог, диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

- хүнэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгыы һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ, асуудалнуудые табиха.

Буряад литератураар шадабари (предметные результаты)

Һурагшад иимэ юумэнуудые мэдэхэ ѐhотой:

- Үзэhэн зохёолойнгоо автор тухай, номой нэрые;

- Үзэhэн зохёолойнгоо гол үйлэнуудые (сюжет, геройнууд, тэдэнэй хоорондохи харилсаан тухай;

- портрет,пейзаж, эпитет, метафора тухай, тэдэнэй онсо янзануудые;

- программаар хараалагдаhан сээжэлдэхэ ёhотой зохёолой хэhэгүүдые ,шүлэгүүдые.

Һурагшад иимэ юумэнүүдые хэжэ шадаха ёhотой:

- уран зохёолшын зохёол соогоо бэшэhэн уран зураглалые хөөрэжэ;

- үзэжэ байhан зохёолой гол шухала үйлэнүүдые бусад олон юрын үйлэнүүдhээ илгажа;

- зохёол сохи үйлэнүүдэй болоhон шалтагааниие , сагые, тэрэнэй хойшолонгые элирүүлжэ;

- үзэжэ байhан зохёолой хэлэнэй уран аргануудые, байгаалиин зураглалнуудые текст сооhоо илгажа;

- зохёолой геройдо оорынь хэhэг,хэрэг, үйлэ, хэлэhэн hанал бодолынь баримталан, характеристикэ үгэжэ;

- уран зохёол болон хрестомати сорхи текст зүбоор, тодорхойгоор уншажа; -сээжэлдэhэн зохёолоо тодоор, уранаар уншажа;

- багашаг эпическэ зохёол болоод ехэ зохёолой хэhэгүүдые тобшоор,удхадань дүтэрхыгоор, түүбэрилэн найруулан бэшэжэ;

- зохёолой герой тухай хөөрэжэ;

- багахан эпическэ зохѐолой удхаар түсэб табижа;

- өөрынгөө дураар уншаhан зохёол тухайгаа hанамжаяа, ойлгоhоноо өөрынхеэрээ хөөрэжэ;

- уран зураашадай гоё hайхан зураг тухай ойлгоhоноо, hанамжаяа хэлэжэ;

ПРОГРАММЫН БАЙГУУЛГА БА УДХА

Оролто хэшээл. Литература, тэрэнэй хүнэй сэдьхэлэй байдалда оруулдаг үүргэ. Уран зохёол – үгын уран һайхан.

XVIII-XIX зуун жэлнүүдэй буряад арадай бэшэмэл зохёолнууд. «Тобчи домуг» гэжэ бэшэмэл зохёол тухай. Буряад арад зониие гэгээрүүлхэ ажаябуулга. Александр Игумнов болон бусад гэгээрүүлэгшэд тухай.

XX ЗУУН ЖЭЛЭЙ 1-дэхи ХАХАДАЙ БУРЯАД УРАН ЗОХЁОЛ

Уянгата болон уянгата-үргэлжэлһэн зохёол. Мүнхэ Сарьдаг (Будажаб Цыренович Найдаков) «Саянам», «Саяандаа». Д. Дашинимаевай зохёохы зам тухай. «Тоёон» гэһэн шүлэг тухай.

 «Тоёон», «Мүнхэ Һарьдаг». Шүлэгэй ритм. Ц.Галсанов «Табан таанараа магтанам», «Хэнгэргэ

XX ЗУУН ЖЭЛЭЙ 2-дохи ХАХАДАЙ БУРЯАД УРАН ЗОХЁОЛ

Д. Батожабай «Багшашни хэн бэ?» (8ч.)

Классһаа гадуур уншалга (2ч.)

М. Самбуев «Минии таабай», «Һайн даа, Урбаан таабай» гэһэн шүлэгүүд.

Н. Дамдинов «Декабристын бэһэлиг» (7ч.)

Ц.Галанов «Саран хүхы» (7ч.)

Ч.-Р. Намжилов «Арбан табанай һарын толондо…» гэһэн статьятай танилсалга. «Монголой дэбтэрһээ» («Монгол ороной морид хурдан»), «Сагаан үнгэ һайхан», «Урилдаан дээрэ» шүлэгүүдэй удха болон уран арганууд. (2ч.)

Классһаа гадуур уншалга. Ш. Нимбуев «Эхын юрөөл» (1ч.)

Ц.-Д. Хамаев «Ута намарай сэсэг» ( 9ч.)

Классһаа гадуур уншалга. Б.Ябжанов «Эхэ шоно» (2ч.)

Д.-Д. Мункоевой намтар, зохёохы зам. «Эхэ тухай дуун». Уянгата-үргэлжэлһэн зохёол (2ч.)

М. Осодоев «Ууган хүбүүн» (6ч.).

Б. Шойдоков. «Дайсанай ара талада» (9ч.)

Б.Эрдынеев «Хазаар хара һахал» (4ч.)

Классһаа гадуур уншалга. Ц. Шагжин «Будамшуу» (1ч.)

КАЛЕНДАРНА-ТЕМАТИЧЕСКА ТҮСЭБЛЭЛГЭ

БАГШЫН ХЭРЭГЛЭХЭ МЕТОДИЧЕСКА ЛИТЕРАТУРА

1. С.А. Ошорова,  Д.Б. Цыденов «Буряад литература» Һуралсалай ном – хрестоматии 1-2-дохи хубинууд, Улан-Удэ, ГБУ РЦ «Бэлиг», 2016 он.

2. Б.Д. Цыренов, Б.К. Ширапов, Б.Б. Шойнжонов «Һурагшадай заатагүй мэдэхэ үгэнүүдэй нѳѳсэ», Улан-Удэ,  ГБУ РЦ «Бэлиг», 2016 он.

3. Б.Д. Цырендоржиева «Комплексный анализ текста»,  учебно – методическое пособие. Улан-Удэ, издательство БГУ, 2016 г.

4.  «Буряад hургуулиин программа», 5-11 классууд.составитель: С.Ж. Балданов - Улан –Удэ:  «Бэлиг», 2009 г.

5.  С.Г. Осорова. «Мүнөө үеын буряад уран зохеол» (ХХ зуун жэлэй hүүл – ХХI зуун жэлэй эхин). Хрестомати. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2010 он.

ҺУРАГШАДАЙ ХЭРЭГЛЭХЭ ЛИТЕРАТУРА

1. С.А. Ошорова,  Д.Б. Цыденов «Буряад литература» Һуралсалай ном – хрестоматии 1-2-дохи хубинууд, Улан-Удэ, ГБУ РЦ «Бэлиг», 2016 он.

2.  Б.Д. Цыренов, Б.К. Ширапов, Б.Б. Шойнжонов «Һурагшадай заатагүй мэдэхэ үгэнүүдэй нѳѳсэ», ГБУ РЦ «Бэлиг», 2016 он.

3. Л.Ц. Халхарова. ХХ зуун жэлэй эхин үеын буряад уран зохеол: хрестомати – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2009 он.

4. С.Г. Осорова. «Мүнөө үеын буряад уран зохеол» (ХХ зуун жэлэй hүүл – ХХI зуун жэлэй эхин). Хрестомати. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2010 он.

5. «Мүнгэн дуhалнууд» 9-11 классууд «Электронная книга бурятской литературы».