Рабочая программа по бурятской литературе 8 кл
рабочая программа

МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ

Министерство образования и науки Республики Бурятия

МКУ «Закаменское РУО»

МАОУ «Бортойская СОШ»

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

учебного предмета «Родная (бурятская) литература»

для обучающихся 8 класса

у. Бортой 2023 г

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

«Буряад литература»  гэhэн курсын ажалай программа  хадаа Россиин Федерациин hуралсалай Министерствын тогтоолнууд дээрэ үндэhэлжэ зохёогдоhон hуралсалай программа болоно:  

- Федерального закона от 29.12.2012 № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации»;

- приказа Минпросвещения России от 22.03.2021 № 115 «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования»;

- приказа Минпросвещения России от 18.05.2023 № 370 «Об утверждении федеральной образовательной программы основного общего образования» (далее – ФОП ООО);

- приказа Минпросвещения России от 31.05.2021 № 287 «Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (далее – ФГОС ООО третьего поколения);

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

 -Закона Республики Бурятия от 10 июня 1992 г. №221-XII«О языках народов Республики Бурятия» (с изменениями и дополнениями);

-Устав МАОУ «Бортойская СОШ»

- Основная образовательная программа основного общего образования МАОУ «Бортойская СОШ»

8-дахи классай «Буряад литература» («Бэлиг» 2018 он) гэһэн ном (авторнууд Ц.Б.Бадмацыренова,К.Н.Гармаева, Б.Ш.Ширапова) программын ёһоор хараалагдаһан эрдэмэй, буряад хэлэнэй теориин, методикын талаар мүнөө сагта нэбтэрүүлэгдэжэ байһан  эрилтэнүүдые баримталан зохеогдо.

  Тус программа гүрэнэй Федеральна стандарт, Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерствын туршалгын программа дээрэ үндэhэлэгдэнэ. Буряад дунда hургуулида түрэлхи литература hуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ.

   Программа иимэ хубинуудhаа бүридэнэ: тайлбари бэшэг, hуралсалай- тематическа түсэб,программын байгуулга ба удха, календарно-тематическа түсэб, hурагшадай мэдэсэ шадабариин гол эрилтэнүүд,hуралсалай методическа хангалга, хабсаргалта

   Буряад литература үзэлгэ болбол имагтал образоор харуулдаг дээрэhээ hурагшадые арад зондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ удха шанартай.

Түрэлхи литературын программа тематическа принципэй үндэhэн дээрэ байгуулагдаба. Эндэ арадай аман зохёолнууд, буряад литература сооhоо удхын ба байгуулалтын талаар hурагшадай ойлгосо, мэдэсэдэ таарамжатай уран hайханай зохёолнууд шэлэгдэн абтажа, тайлбарилан уншахаар, шудалан үзэхѳѳр хараалагдаба. Эдэ зохёолнууд хадаа түүхын үе сагтай, арад зоной үйлэ хэрэгтэй, түүхэтэй, түрүү  хүнүүдэй дүрэтэй сэхэ холбоотой юм.

   Россиин Федерациин һуралсалай эмхинүүдэй федеральна һуралсалай түсэбөөр  буряад литературада 68 саг үгтэгдэнэ.

                                ПРОГРАММЫН БУРИДЭЛ

1. Оршол

2. Арадай аман зохеолой  уран һайханай заншал

3. Буряад арадай XVIII-XIX зуун жэлнүүдэй бэшэмэл зохёолнууд ба тэдэнэй уран hайханай заншалнууд

4. Буддын шажанай зохёолнууд ба тэдэнэй заншалнууд

5. XX зуун жэлэй эхинэй  буряад литература ба тэрэнэй заншалнууд

6. Поэт-реформатор

7. Реалистическэ         ёhо         заншалые         буряад литературада хэрэглэлэгэ

8. З0 онуудай ба Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үе буряад литературада

9. Буряад сонет

10. Хүн түрэлтэндэ, уг гарбал, уг изагуур

11. Арадай аман зохёолой заншалые буряад литературада хэрэглэлгэ

ҺУРАГШАДАЙ ШАДАБАРИНУУД

Һурагшын өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные УУД):

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэеээ баян, тодо, уран , сэбэр болгохоёо оролдохо;

- түрэл орондоо, байгаалидаа дуратай байһанаа, уг гарбалайнгаа утаһа мэдэһэнээ харуулжа шадаха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, шагнажа абаад бэшэхэ, зохёон бэшэхэ;

- сэдьхэлэйнгээ байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнүүд тухайгаа зохёон бэшэхэ;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ  гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД)

- өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнжэ асуудал яаажа шиидхэхэ тухайгаа  хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- хэһэн ажалай түсэбтэй, алгоритмын ёһотой тааруулха, зэргэсүүлхэ, ажалаа шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, һурагшадай ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болообиб гэжэ  элирүүлжэ һураха, критеринүүдые зохёохо.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД)

- тестээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза  ойлгохо: юн тухай хэлэгдэнэб, гол  удхань, идейн ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй тестнүүд сооһоо  (текст, схемэ, хүсэнэг, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

- анализ, синтез хэхэ;

- шалтаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха;

- бодомжолхо.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- Хэлэлгын зорилгоһооо дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол аман ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэхэ харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, монолог, диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

- хүнэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгыы һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ, асуудалнуудые табиха.

Буряад литератураар шадабари (предметные результаты)

Һурагшад иимэ юумэнуудые мэдэхэ ѐhотой:

- Үзэhэн зохёолойнгоо автор тухай, номой нэрые;

- Үзэhэн зохёолойнгоо гол үйлэнуудые (сюжет, геройнууд, тэдэнэй хоорондохи харилсаан тухай;

- портрет,пейзаж, эпитет, метафора тухай, тэдэнэй онсо янзануудые;

- программаар хараалагдаhан сээжэлдэхэ ёhотой зохёолой хэhэгүүдые ,шүлэгүүдые.

Һурагшад иимэ юумэнүүдые хэжэ шадаха ёhотой:

- уран зохёолшын зохёол соогоо бэшэhэн уран зураглалые хөөрэжэ;

- үзэжэ байhан зохёолой гол шухала үйлэнүүдые бусад олон юрын үйлэнүүдhээ илгажа;

- зохёол соохи үйлэнүүдэй болоhон шалтагааниие , сагые, тэрэнэй хойшолонгые элирүүлжэ;

- үзэжэ байhан зохёолой хэлэнэй уран аргануудые, байгаалиин зураглалнуудые текст сооhоо илгажа;

- зохёолой геройдо оорынь хэhэг,хэрэг, үйлэ, хэлэhэн hанал бодолынь баримталан, характеристикэ үгэжэ;

- уран зохёол болон хрестомати сорхи текст зүбоор, тодорхойгоор уншажа; -сээжэлдэhэн зохёолоо тодоор, уранаар уншажа;

- багашаг эпическэ зохёол болоод ехэ зохёолой хэhэгүүдые тобшоор,удхадань дүтэрхыгоор, түүбэрилэн найруулан бэшэжэ;

- зохёолой герой тухай хөөрэжэ;

- багахан эпическэ зохѐолой удхаар түсэб табижа;

- өөрынгөө дураар уншаhан зохёол тухайгаа hанамжаяа, ойлгоhоноо өөрынхеэрээ хөөрэжэ;

- уран зураашадай гоё hайхан зураг тухай ойлгоhоноо, hанамжаяа хэлэжэ;

ПРОГРАММЫН БАЙГУУЛГА БА УДХА

Оршол (1час)

1-дэхи хуби. Раздел I. Арадай аман зохёолой уран hайханай заншал -13 час

Аман зохёолой заншалые литературада хэрэглэлгэ. Мифүүд. Домогууд. Дуунууд. Оньhон ба хошоо үгэнүүд. Э.Х.Галшиев «Бэлигэй толи»

Үреэлнүүд. Таабаринууд. Юртэмсын гурбалжан, дүрбэлжэн.Буряад арадай аман зохёолнууд. Үльгэрнүүд. Абай - Гэсэр хүбүүн.  Шалгалтын ажал.

Раздел II. Буряад арадай XVIII-XIX зуун жэлнүүдэй бэшэмэл зохёолнууд ба тэдэнэй уран hайханай заншалнууд-5 ч

Монголой нюуса тобшо. Замай тэмдэглэлнүүд. Дамба – Даржаа Заяев; Б.Барадин Будда

Рабданов. Худалдаа наймаан, түбэд эхэнэрнүүд

Ш.-Н.Р.Цыденжаповай «Дэлхэйн табан «үнгэтэ» арадуудые нэгэдүүлгэ.

Раздел III.  Буддын шажанай зохёолнууд ба тэдэнэй заншалнууд- 3 ч.

Буддын шажанай зохёолнууд. Дугаров Э.Ч. Будда Шакьямуниин зохёолнууд. Доншод хурал. Донжуур маани.

РазделIV. XX зуун жэлэй эхинэй  буряад литература ба тэрэнэй заншалнууд- 9 час

Буряад арадаа гэгээрүүлэгшэд. Ч-Л. Базарон. «Хаарташан» зүжэг. Д-Р. Намжилов «Буряад аршааншадай байдал». Б.Б.Барадин «Сэнгэ баабай». Архи тамхинай хорооной хойшолон.

Б.Барадин «Ехэ удаган абжаа» зүжэг. Шүлэг «Буряад –монголой уг гарбалай домог».

Шалгалтын ажал.  Минии уг гарбал.

Раздел V. Поэт-реформатор- 2ч.

Поэт – реформатор Д.Дашинимаев. Шүлэгүүд «Тоёон», «Туг».

2-дохи хуби   Раздел I. Романтизм – 4ч.

Романтическа ёhо заншалай нүлөөн. С. Туяа творческо зам.  Ч.Ц.Цыдендамбаев поэтлирик. Д-Д. Ж.Мункоев «Талада гарабаб»поэмэ.

Раздел         II.         Реалистическэ         ёhо         заншалые         буряад         литературада         хэрэглэлэгэ

7.Реализм. Ц.Ц.Дондубон «Хиртэhэн hара». Нютагай хүндэтэй хүнүүд.

Раздел III. З0 онуудай ба Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үе буряад литературада- 9ч

К.Ш.Цыденов «Хээрэ» хөөрөөн. Ц.Р.Галанов «Эсэгын хүбүүн». Эсэгэ Ороноо хамгалгын Агууехэ дайн.  Ц.Ц.Дондогой - журналист, публицист «Эхэ тухай поэмэ». Шалгалтын ажал.Эхэ нангин үгэ.  

Раздел IV. Буряад Сонет-2ч (нац. рег. к)

Сонедэй түүхэhээ М.Ж.Самбуев «Аласай замда юрөөнэм». Hургаал захяанууд залуу үетэндэ заатагүй хэрэгтэй.

Раздел V. Хүн түрэлтэндэ, уг гарбал, уг изагуур -7ч.

Л.Д.Тапхаев поэт-лирик. Поэмэ «Угай түүхэ». Булгад, эхирэд, хори, хонгоодор буряадуудай  уг гарбал, hүр hүлдэ. А.Г-Н. Лыгденов «Үншэн». А.Г-Н. Лыгденов «Нюдэнэй аршаан» хөөрөөн. Минии нютагай нангин шүтөөнэй газарнууд. Угсаата зоной hургаалнууд.  

Раздел VI. Арадай аман зохёолой заншалые буряад литературада хэрэглэлгэ – 4ч. Буряад литературада арадай аман зохёолой үзүүлhэн нүлөөн. Д.Н.Сультимов «Амиды зула» зүжэг. Шалгалтын ажал.  

         Хамта дээрээ  68 час, неделидэ 2 час болоно.  

КАЛЕНДАРНА-ТЕМАТИЧЕСКА ТҮСЭБЛЭЛГЭ

БАГШЫН ХЭРЭГЛЭХЭ МЕТОДИЧЕСКА ЛИТЕРАТУРА

1.  Ц.Б, Бадмацыренова, К.Н. Гармаева, Б.Ш. Ширапова «Буряад литература» 1-2 – дохи хуби, 3-дахи хэблэл. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2012 он.

2. Л.Ц. Халхарова. ХХ зуун жэлэй эхин үеын буряад уран зохеол: хрестомати – УлаанҮдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2009 он.    

3.«Мүнгэн дуhалнууд» 7-8 классуд «Электронная книга бурятской литературы».                   Бурятский героический эпос «Гэсэр» «Электронная книга бурятской литературы», Улан-Удэ.

4.  Ц.Б, Бадмацыренова, К.Н. Гармаева, Б.Ш. Ширапова «Буряад литература» 1-2 –дохи хуби, 3-дахи хэблэл. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2012 он.

5. Л.Ц. Халхарова. ХХ зуун жэлэй эхин үеын буряад уран зохеол: хрестомати – УлаанҮдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2009 он.

6. «Мүнгэн дуhалнууд» 7-8 классуд «Электронная книга бурятской литературы».

7. «Мүнгэн дуhалнууд» 5-6 классуд «Электронная книга бурятской литературы»           Бурятский героический эпос «Гэсэр» «Электронная книга бурятской литературы»,

Улан-Удэ.