Рабочая программа по бурятской литературе 7 кл
рабочая программа

МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ

Министерство образования и науки Республики Бурятия

МКУ «Закаменское РУО»

МАОУ «Бортойская СОШ»

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

учебного предмета «Родная (бурятская) литература»

для обучающихся 7 класса

у. Бортой 2023 г

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

«Буряад литература»  гэhэн курсын ажалай программа  хадаа Россиин Федерациин hуралсалай Министерствын тогтоолнууд дээрэ үндэhэлжэ зохёогдоhон hуралсалай программа болоно:  

- Федерального закона от 29.12.2012 № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации»;

- приказа Минпросвещения России от 22.03.2021 № 115 «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования»;

- приказа Минпросвещения России от 18.05.2023 № 370 «Об утверждении федеральной образовательной программы основного общего образования» (далее – ФОП ООО);

- приказа Минпросвещения России от 31.05.2021 № 287 «Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (далее – ФГОС ООО третьего поколения);

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

 -Закона Республики Бурятия от 10 июня 1992 г. №221-XII«О языках народов Республики Бурятия» (с изменениями и дополнениями);

-Устав МАОУ «Бортойская СОШ»

- Основная образовательная программа основного общего образования МАОУ «Бортойская СОШ»

7-дахи классай «Буряад литература» («Бэлиг» 2018 он) гэһэн ном (авторнууд С.А.Ошорова, С.С.Балданова) программын ёһоор хараалагдаһан эрдэмэй, буряад хэлэнэй теориин, методикын талаар мүнөө сагта нэбтэрүүлэгдэжэ байһан  эрилтэнүүдые баримталан зохеогдо.

  Тус программа гүрэнэй Федеральна стандарт, Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерствын туршалгын программа дээрэ үндэhэлэгдэнэ. Буряад дунда hургуулида түрэлхи литература hуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ.

   Программа иимэ хубинуудhаа бүридэнэ: тайлбари бэшэг, hуралсалай- тематическа түсэб,программын байгуулга ба удха, календарно-тематическа түсэб, hурагшадай мэдэсэ шадабариин гол эрилтэнүүд,hуралсалай методическа хангалга, хабсаргалта

   Буряад литература үзэлгэ болбол имагтал образоор харуулдаг дээрэhээ hурагшадые арад зондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ удха шанартай.

Түрэлхи литературын программа тематическа принципэй үндэhэн дээрэ байгуулагдаба. Эндэ арадай аман зохёолнууд, буряад литература сооhоо удхын ба байгуулалтын талаар hурагшадай ойлгосо, мэдэсэдэ таарамжатай уран hайханай зохёолнууд шэлэгдэн абтажа, тайлбарилан уншахаар, шудалан үзэхѳѳр хараалагдаба. Эдэ зохёолнууд хадаа түүхын үе сагтай, арад зоной үйлэ хэрэгтэй, түүхэтэй, түрүү  хүнүүдэй дүрэтэй сэхэ холбоотой юм.

   Россиин Федерациин һуралсалай эмхинүүдэй федеральна һуралсалай түсэбөөр  буряад литературада 68 саг үгтэгдэнэ.

                                ПРОГРАММЫН БУРИДЭЛ

1. Оршол

2. Арадай аман зохеол

3. Һургаалай уран зохеол

4. Буряад арадай XVIII-XIX зуун жэлнүүдэй бэшэмэл зохеолнууд

5. Буряад уран зохеол

ҺУРАГШАДАЙ ШАДАБАРИНУУД

Һурагшын өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные УУД):

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса, хүнүүдые дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэеээ баян, тодо, уран , сэбэр болгохоёо оролдохо;

- түрэл орондоо, байгаалидаа дуратай байһанаа, уг гарбалайнгаа утаһа мэдэһэнээ харуулжа шадаха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, шагнажа абаад бэшэхэ, зохёон бэшэхэ;

- сэдьхэлэйнгээ байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнүүд тухайгаа зохёон бэшэхэ;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

Бэеэ  гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД)

- өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнжэ асуудал яаажа шиидхэхэ тухайгаа  хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- хэһэн ажалай түсэбтэй, алгоритмын ёһотой тааруулха, зэргэсүүлхэ, ажалаа шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, һурагшадай ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха, хэр зэргэ шадабаритай болообиб гэжэ  элирүүлжэ һураха, критеринүүдые зохёохо.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД)

- тестээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза  ойлгохо: юн тухай хэлэгдэнэб, гол  удхань, идейн ямар бэ?

- олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

- ондо ондоо түхэлтэй тестнүүд сооһоо  (текст, схемэ, хүсэнэг, зураг) сооһоо өөртөө мэдээсэл олохо;

- анализ, синтез хэхэ;

- шалтаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха;

- бодомжолхо.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

- Хэлэлгын зорилгоһооо дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол аман ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэхэ харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, монолог, диалог хэрэглэжэ шадаха;

- өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

- хүнэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгыы һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

- ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ, асуудалнуудые табиха.

Буряад литератураар шадабари (предметные результаты)

Һурагшад иимэ юумэнуудые мэдэхэ ѐhотой:

- Үзэhэн зохёолойнгоо автор тухай, номой нэрые;

- Үзэhэн зохёолойнгоо гол үйлэнуудые (сюжет, геройнууд, тэдэнэй хоорондохи харилсаан тухай;

- портрет,пейзаж, эпитет, метафора тухай, тэдэнэй онсо янзануудые;

- программаар хараалагдаhан сээжэлдэхэ ёhотой зохёолой хэhэгүүдые ,шүлэгүүдые.

Һурагшад иимэ юумэнүүдые хэжэ шадаха ёhотой:

- уран зохёолшын зохёол соогоо бэшэhэн уран зураглалые хөөрэжэ;

- үзэжэ байhан зохёолой гол шухала үйлэнүүдые бусад олон юрын үйлэнүүдhээ илгажа;

- зохёол сохи үйлэнүүдэй болоhон шалтагааниие , сагые, тэрэнэй хойшолонгые элирүүлжэ;

- үзэжэ байhан зохёолой хэлэнэй уран аргануудые, байгаалиин зураглалнуудые текст сооhоо илгажа;

- зохёолой геройдо оорынь хэhэг,хэрэг, үйлэ, хэлэhэн hанал бодолынь баримталан, характеристикэ үгэжэ;

- уран зохёол болон хрестомати сорхи текст зүбоор, тодорхойгоор уншажа; -сээжэлдэhэн зохёолоо тодоор, уранаар уншажа;

- багашаг эпическэ зохёол болоод ехэ зохёолой хэhэгүүдые тобшоор,удхадань дүтэрхыгоор, түүбэрилэн найруулан бэшэжэ;

- зохёолой герой тухай хөөрэжэ;

- багахан эпическэ зохѐолой удхаар түсэб табижа;

- өөрынгөө дураар уншаhан зохёол тухайгаа hанамжаяа, ойлгоhоноо өөрынхеэрээ хөөрэжэ;

- уран зураашадай гоё hайхан зураг тухай ойлгоhоноо, hанамжаяа хэлэжэ;

ПРОГРАММЫН БАЙГУУЛГА БА УДХА

Оршол (1 час)

hургаалай зохеол (3 час).

Р.Номтоев «Аршаанай дуhал». Зохеолой  үндэhэн, удха, hургаал, байгуулгынь түхэл маяг.

Буряад арадай XVIII-XIX-дэхи зуун жэлэй бэшэмэл    зохеолнууд.

«Балжан хатан тухай туужа домогууд» (6 час).

Туд домог соо буряад арадай уг гарбал тухай хэлэгдэhэниинь. Энэ домогто адлирхуу удхатай  домогуудай дэлгэрhэниинь. Иимэ жанрай зохеолнуудай онсо шэнжэ шанар.

В.Юмсунов «Эрдэмтэ соохор моритой Эрилтэй хаан». Yльгэр (7час).

Аман зохеолтой холбоонь. Эрдэмтэ соохор мориной шэдитэ үүргэ. Алтан Шаа Одхон Дангина хоерой дүрэнүүд.

Буряад уран зохеол (13 час)

Ирагуу (лирическэ ) жанр тухай ойлгосо. Лирическэ зохеолнууд соо хүн тухай юртэмсэ хоерые зураглалга. Шүлэгэй уран арганууд (толгой холболго, рифмэ, ритм, эпитет, метафора, олицетворени, аллегори г.м.).

 Н.Г.Дамдинов «Түрэл хэлэн, түрэhэн дайда». Шүлэгэй уран аргануудые шэнжэлхэ,турэл  хэлэндээ хандалга.

 Д. А. Улзытуев. «Буряад хэлэн». Авторай зохеохы зам. Д.Улзытуев – буряад уянгын зохеолой жэргэмэл.

 Б. Батхуу. «Аялгата  hайхан  буряад хэлэмни».  Шүлэгэй  удха, зэргэсүүлгэ.

 Д,Ц. Дамбаев «Хүн  тухай дуун». Хүн  тухай магтаал дуун, шүүмжэлэл хэжэ hураха. Хүнэй дурэ гаргалга.

 М.Ж.Самбуев «Минии таабай».   Шүлэгэй  сэдэб, гол удха.

 Ц.-Д.Х.Хамаев «Худалшан», «Мэхэшэн». Хүнэй абари зан, шэнжэ. М.Ж.Самбуев «Минии таабай».   Шүлэгэй  сэдэб, гол удха.

 Ц.-Д.Х.Хамаев «Худалшан», «Мэхэшэн». Хүнэй абари зан, шэнжэ. 

Yргэлжэлhэн зохеол болон гол нюур тухай (27 час) 

Роман тухай ойлгосо. Ч.Цыдендамбаев «Банзарай хүбүүн  Доржо». .Романай сюжет байгуулга, геройнуудынь, романай нравственна зүрилдөөн.

Творческо практикум. Р. С. Мэрдыгеевэй  «Доржо Банзаровай портрет» гэhэн зурагаар текст - зураглал бэлдэлгэ.

Туужа тухай  ойлгосо.

 Д.О.Батожабайн намтар. «Шалхуу Рабданай хөөрөөнhөө» гэhэн зохеолой гол удха. В Ц.Номтоев «Шагжын хула» туужаhаа  хэhэг. Ц.Н.Номтоевой зохеохы зам. «Шагжын хула» гэhэн зохеол тухай.

Хөөрөөн тухай ойлгосо. Б.Ябжанов«Хэрмэшэ» . Рассказ ба очерк. Зэргэсүүлгэ, геройнуудта характеристикэ үгэхын арга. Портрет ба хэлэн. Хүн ба байгаали.

 Ж.Тумунов «Талын бүргэд». Уран hайханай зохеолнууд соо баатар зоригтониие зураглан харуулалга. Зохеолой герой ба уншалга. .Литературна теори.

 Поэмэ тухай ойлгосо (5час)

Н.Дамдинов «Талын дуун»

Творческо практикум: А.Т. Твардовскиин «Василий Теркин» гэhэн поэмэ болон  «Талын дуун» гэhэн поэмэнүүдые зэргэсүүлгэ. Эдэ хоер авторнуудай онсо шэнжэ харуулалга. Литературна теори. Хошон үгэ болон сатира тухай ойлгосо. Зүжэг зохеол тухай ойлгосо (13 час).

Ц.Г. Шагжин «Будамшуу» .Зохеолой фольклорно үндhэниинь.Арадай дундаhаа гараhан геройе шэнэ еhоор тайлбарилга. Арад зоной сэсэн мэргэн ухаан. Аман зохеолой поэтикэ хэрэглэлгэ. Классhаа гадуур уншалга .Проект «Нютагамнай уран зохеолшод».

КАЛЕНДАРНА-ТЕМАТИЧЕСКА ТҮСЭБЛЭЛГЭ