Рабочая программа по бурятской литературе 6 кл
рабочая программа

МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ

Министерство образования и науки Республики Бурятия

МКУ «Закаменское РУО»

МАОУ «Бортойская СОШ»

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

учебного предмета «Родная (бурятская) литература»

для обучающихся 6 класса

у. Бортой 2023 г

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

«Буряад литература»  гэhэн курсын ажалай программа  хадаа Россиин Федерациин hуралсалай Министерствын тогтоолнууд дээрэ үндэhэлжэ зохёогдоhон hуралсалай программа болоно:  

- Федерального закона от 29.12.2012 № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации»;

- приказа Минпросвещения России от 22.03.2021 № 115 «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования»;

- приказа Минпросвещения России от 18.05.2023 № 370 «Об утверждении федеральной образовательной программы основного общего образования» (далее – ФОП ООО);

- приказа Минпросвещения России от 31.05.2021 № 287 «Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (далее – ФГОС ООО третьего поколения);

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

 -Закона Республики Бурятия от 10 июня 1992 г. №221-XII«О языках народов Республики Бурятия» (с изменениями и дополнениями);

-Устав МАОУ «Бортойская СОШ»

- Основная образовательная программа основного общего образования МАОУ «Бортойская СОШ»

6-дахи классай «Буряад литература» («Бэлиг» 2018 он) гэһэн ном (авторнууд Х.Г.Цыденова, Ц.Б.Цыренова, Ж.Ц.Жамбуева) программын ёһоор хараалагдаһан эрдэмэй, буряад хэлэнэй теориин, методикын талаар мүнөө сагта нэбтэрүүлэгдэжэ байһан  эрилтэнүүдые баримталан зохеогдо.

  Тус программа гүрэнэй Федеральна стандарт, Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерствын туршалгын программа дээрэ үндэhэлэгдэнэ. Буряад дунда hургуулида түрэлхи литература hуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ.

   Программа иимэ хубинуудhаа бүридэнэ: тайлбари бэшэг, hуралсалай- тематическа түсэб,программын байгуулга ба удха, календарно-тематическа түсэб, hурагшадай мэдэсэ шадабариин гол эрилтэнүүд,hуралсалай методическа хангалга, хабсаргалта

   Буряад литература үзэлгэ болбол имагтал образоор харуулдаг дээрэhээ hурагшадые арад зондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ удха шанартай.

Түрэлхи литературын программа тематическа принципэй үндэhэн дээрэ байгуулагдаба. Эндэ арадай аман зохёолнууд, буряад литература сооhоо удхын ба байгуулалтын талаар hурагшадай ойлгосо, мэдэсэдэ таарамжатай уран hайханай зохёолнууд шэлэгдэн абтажа, тайлбарилан уншахаар, шудалан үзэхѳѳр хараалагдаба. Эдэ зохёолнууд хадаа түүхын үе сагтай, арад зоной үйлэ хэрэгтэй, түүхэтэй, түрүү  хүнүүдэй дүрэтэй сэхэ холбоотой юм.

   Россиин Федерациин һуралсалай эмхинүүдэй федеральна һуралсалай түсэбөөр  буряад литературада 68 саг үгтэгдэнэ.

                                ПРОГРАММЫН БУРИДЭЛ

1. Уран зохеол-үгын искусство

2.  Арадай аман зохеол

3. Ниитэ монголой урон зохеол

4. XX зуун жэлэй буряад уран зохеол

5. Эхэ орон

6. Баллада

7. Хани нүхэсэл

8. Түрэл нютагайм байгаали

9. Бсни

10. Хүүгэдэй драматическа буряад уран зохеол

ҺУРАГШАДАЙ ШАДАБАРИНУУД

Һурагшын өөрын хүгжэлтын дүнгүүд (личностные УУД):

- өөрынгөө сэдьхэлэй байдал түрэл хэлэн дээрээ хэлэхэ

- оршон тойронхи байгаалиин, тиихэдэ хажуудахи хүнүүдэйнгээ байдал     ойлгохо, тэдээндэ өөрынгөө хандаса,хүнүүдые дэмжэһэнээ, тэдээндэ туһалһанаа түрэл хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэеээ баян, тодо, уран , сэбэр болгохоёо оролдохо;

- түрэл орондоо, байгаалидаа дуратай байһанаа, уг гарбалайнгаа утаһа     мэдэһэнээ харуулжа шадаха;

- уншаха, харилсаха дуратай байха;

- бэшэхэ шадабаритай байха, шагнажа абаад бэшэхэ, зохёон бэшэхэ;

- сэдьхэлэйнгээ байдал тухай, тиихэдэ үзэһэн юумэнүүд тухайгаа зохёон  бэшэхэ;

- түрэл хэлэеэ шудалха эрмэлзэлтэй байха;

- өөрынгөө хэһэн ажал сэгнэжэ шадаха.

• Бэеэ  гуримшуулаад ябаха шадабари (регулятивные УУД)

- өөрөө хэшээлэй темэ хэлэхэ;

- багшатаяа сугтаа һуралсалай проблемнжэ асуудал яаажа шиидхэхэ тухайгаа - хөөрэлдэн, тусхай түсэб табиха;

- хэһэн ажалай түсэбтэй, алгоритмын ёһотой тааруулха, зэргэсүүлхэ, ажалаа  шалгаха, сэгнэхэ, зүб болгохо;

- өөрынгөө, һурагшадай ажал тусхай критеринүүдээр шалгаха,хэр зэргэ  шадабаритай болообиб гэжэ  элирүүлжэ һураха, критеринүүдые зохёохо.

Оршон тойрониие шудалха шадабари (познавательные УУД)

-тестээр дамжуулагдаһан мэдээсэлнүүдэй янза  ойлгохо: юн тухай хэлэгдэнэб, гол удхань, идейн ямар бэ?

-олон ондоо янзын уншалга хэрэглэхэ;

-ондо ондоо түхэлтэй тестнүүд сооһоо  (текст, схемэ, хүсэнэг, зураг) сооһоо   өөртөө мэдээсэл олохо;

-анализ, синтез хэхэ;

-шалтаан хойшолон хоёрой хоорондохи холбоо харуулха; -         -бодомжолхо.

Харилсаха шадабари (коммуникативные УУД):

-Хэлэлгын зорилгоһооо дулдыдуулан өөрынгөө һанал бодол аман ба бэшэгэй хэлэн дээрэ харуулха

- хэлэхэ харилсаха зорилгоһоо үндэһэлэн, монолог, диалог хэрэглэжэ шадаха;

-өөрынгөө һанал бодол, һанамжа хэлэжэ, баталжа шадаха;

-хүнэй хэлэһые шагнаха, ойлгохо, тиин өөрынгыы һанал бодол хубилгахаяа бэлэн байха;

-ажаябуулга эмхидхэхэдээ, хөөрэлдэжэ, хоорондоо хэлсэжэ, нэгэ һанал бодолдо ерэхэ, асуудалнуудые табиха. 

Буряад литератураар шадабари (предметные результаты)

-Һурагшад иимэ юумэнуудые мэдэхэ hотой:

-Үзэhэн зохёолойнгоо автор тухай, номой нэрые;

-Үзэhэн зохёолойнгоо гол үйлэнуудые (сюжет, геройнууд, тэдэнэй хоорондохи харилсаан тухай;

-портрет,пейзаж, эпитет, метафора тухай, тэдэнэй онсо янзануудые; -         -программаар хараалагдаhан сээжэлдэхэ ёhотой зохёолой хэhэгүүдые ,шүлэгүүдые. Һурагшад иимэ юумэнүүдые хэжэ шадаха ёhотой:

-уран зохёолшын зохёол соогоо бэшэhэн уран зураглалые хөөрэжэ; -         -үзэжэ байhан зохёолой гол шухала үйлэнүүдые бусад олон юрын үйлэнүүдhээ илгажа;

-зохёол сохи үйлэнүүдэй болоhон шалтагааниие , сагые, тэрэнэй хойшолонгые элирүүлжэ;

-үзэжэ байhан зохёолой хэлэнэй уран аргануудые, байгаалиин зураглалнуудые текст сооhоо илгажа;

-зохёолой геройдо оорынь хэhэг,хэрэг, үйлэ, хэлэhэн hанал бодолынь баримталан, характеристикэ үгэжэ;

-уран зохёол болон хрестомати сорхи текст зүбоор, тодорхойгоор уншажа; -сээжэлдэhэн зохёолоо тодоор, уранаар уншажа; -         -багашаг эпическэ зохёол болоод ехэ зохёолой хэhэгүүдые тобшоор,удхадань дүтэрхыгоор, түүбэрилэн найруулан бэшэжэ;

-зохёолой герой тухай хөөрэжэ;

-багахан эпическэ зохолой удхаар түсэб табижа;

-өөрынгөө дураар уншаhан зохёол тухайгаа hанамжаяа, ойлгоhоноо өөрынхеэрээ хөөрэжэ;

-уран зураашадай гоё hайхан зураг тухай ойлгоhоноо, hанамжаяа хэлэжэ; -« Түрэлхи литература» болоод уншаhан ном соохи тайлбари үгэдэг оньhо

хэрэглэжэ.

ПРОГРАММЫН БАЙГУУЛГА БА УДХА

Оршол. Уран зохеол- үгын искусство -1ч

Литература тухай эрдэм мэдэсэ, эрдэм ухаан,мэдэрэл г.м. уран наринаар, илангаяа ойлгосо hайтайгаар уншалгын үндэhэ hуури.

 Арадай аман зохеол- 7ч.

Оньhон ба хошоо үгэнууд-арадай сэсэн мэргэниие харуулhан тобшо найруулганууд гэhэн ойлгосо.Таабаринууд тухай ойлгосо.Буряад арадай еhо гуримуудтай танилсалга.Домогууд тухай мэдээсэл. Мифологи үнэн бодото байдал ойлгожо абаха аргануудай нэгэниинь. Буряад арадай мифүүд, тэдэнэй янзанууд, геройнуудынь, зохеон байгуулгынь онсо шэнжэ.

 Үльгэр. «Аламжа мэргэн». – 10ч.

Буряад арадай үльгэрнүүд - эпическэ зохеолнууд. Буряад арадай үльгэрнүүдэй онсо илгаа, уран найруулгынь шэнжэ, онсо өөрсэ зүйлнүүдынь, дабтагдадаг удха баримтануудынь, образуудынь, сюжетнэ элементнүүдынь, уран найруулгынь арганууд ба хэрэгсэлнүүдынь. Эдэ бүгэдэ жэшээнүүд дээрэ үндэhэлэн юрэнхы ойлгосо үгэхэ. Мэдээжэ үльгэршэд, онтохошод, дуушад  тухай мэдэжэ абаха.

 Бэшэмэл зохеол - 1ч.

Буряад литература тухай ойлгосо. Эпос, лирикэ, драма литературын родууд. Эпос лирикэ хоерой илгаа. Ниитэ монгол зохеол тухай юрэнхы ойлгосо. «Оюун түлхюур».

Сайн үгэтэ Эрдэниин сан субашид. - 2ч.

Автор Сажа Бандида Гунгаажалцан тухай. Зохеолнуудайнь удха дээрэ хүдэлхэ, тэдэнэй hургаалнуудые ажабайдалдаа хэрэглэлгэ.

Ринчен Номтоев «Аршаанай дуhал» - 2ч.

Зохеолой үндэhэн, удха, hургаал, байгуулгынь түхэл маяг.

Шэдитэ хүүр - 2ч.

«Хадамал туужа» гэhэн ойлгосо. Онтохонуудай hургаал.  

 20 зуун жэлэй буряад уран зохеол. Уянгата зохеол тухай -4ч.

Б.Д.Абидуев «Сонхоор малайhан hара», В.К.Петонов «Минии Росси», Д.З.Жалсараев «Эхэ тухай дуун» шүлэгүүдэй удха,хэлэнэй уран арганууд.

Ц. Номтоев «Эдэбхи» - 7ч. Ц.Номтоевой намтар тухай тобшо мэдээн. Һурагшадай эдэбхи гаргаhаниинь hайшаалтай. Геройнуудта характеристикэ үгэхын арга.

 Ц. Дамдинжапов «Юрын буряад эхэ» - 2ч. Үргэлжэлhэн зохеол -1ч.

Энэ рассказ соо Цыренова Бүмбүү Базаровнагай намтарай зураглагдаhаниинь. Тэрэнэй хөөрөөн соо буряад арадай урданай ба мүнөөнэй байдалай харуулагдаhаниинь.

С.Цырендоржиев «Шобоодой» - 2 ч.

Зохеол соо заахан хүбүүнэй баатаршалга гаргажа, гэртэхинээ, хамтын мал абарhан тухай. 

Л.Тапхаев «Фермын үхибүүд» -1ч. Хүдөө нютагай үхибүүдэй ажабайдал тухай.

Ч.Цыдендамбаев «Шэнэ байшан» – 5 ч. Рассказай удха. Шэнэ гэр барилга. Хамтын ажалай, дүршэл шадабариин үрэ дүн.

 Ч.Цыдендамбаев «Талын аадар» – 2 ч. Тус рассказай темэ ба гол удхань. Ородой уран зохеолшын буряад нютагта ороhон тухайнь.

 Ц.Галанов «Хүгжэм» - 3 ч. Бальжама эхэнэрэй хуби заяан, ажал хүдэлмэри тухай.

 Ж.Балданжабон «Алханын нюусанууд» -7ч.  Үхибүүдэй хизаар ороноо шэнжэлэлгэ, хани нүхэсэл тухай.

 Драматическа зохеол - 5ч. Драма – литературын род, онсо шэнжэнь, хэлэниинь. М.Батоин «Хүхэ зүhэтэй үнэгэн» онтохон-зүжэгэй  шэнжэ шанар, образуудынь.

 Г.Базаржапова «Зунай удэшэ», «Нара хүлеэнэб» -1 ч. Шүлэгүүдэй удха, уран арганууд.

Басни тухай ойлгосо-3ч. Басни соо үгтэhэн аллегори, геройнуудынь, hургаал заабаринь. Б.Базарон «Эрдэмтэ эрбээхэй», Э.Манзаров «Золдоо хатарhан зомгооhон». 

Баллада тухай ойлглсо. Ц-Д.Дондогой «Гэр тухай баллада» -1ч. Лирическэ ба эпическэ талануудынь. Сюжет. Баллада зохеолгын онсо илгаа.

Жэлэй дүн-1ч.

КАЛЕНДАРНА-ТЕМАТИЧЕСКА ТҮСЭБЛЭЛГЭ

ХЭШЭЭЛДЭ ХЭРЭГЛЭХЭ МЕТОДИЧЕСКА ЛИТЕРАТУРА

1. Жамбуева Ж.Ц., Цыренова Ц.Б.Х.Г.Цыденова  Буряад литература 6 классай  hуралсалай ном. Хоёр хуби: Улаан-Yдэ «Бэлиг», 2018 он

2. Буряад литератураар тестнууд.

3. « Булагай эхин» үхибүүдэй хрестомати:Улаан-Yдэ «Бэлиг», 2008он

4. Буряад hургуулиин программа. Буряад литература,Улаан-Yдэ «Бэлиг», 2009.

5. Батоев Б-Д Б, ДоржиевД-Н Д,Балданов С.Ж,Ошоров С.Г,Патаева В.Д «Буряад хэлэн болон литератураар дунда hургуулиин hуралсалай заршам» Улаан-Yдэ « БГУ», 2004

6. Буряад литератураар тестнууд.

7. Дареева О.А, Богомолова О.И, «Путешествуем по Бурятии» Улаан-Yдэ «Бэлиг», 2010.

8. Махатов В.Б «Буряад уран зохѐол зааха методико»

9. Номтоева-Дансаранова Ц.Ц «Алтан гурбан үгэ» Улаан-Yдэ «Бэлиг», 2010.

10. Портредүүд.

11. Планшедүүд.

12.Санжадаева Г.С «Новые технологии на уроках литературы»

13. Научно методическое пособие .,Улан-Удэ «Бэлиг»,2006

14.Санжадаева Г.С «Методика анализа художественной прозы» Улан-Удэ,2008г.

15.Санжадаева Г.С, Пашина Н.В, Казарцева И.В «Уроки литературы в современной школе на основе педагогических технологий» Улан-Удэ, 2007г

16.Хрестоматия « Булагай эхин»

17.Шагдаров Л.Д, Хомонов М.П, «Буряад, ород оньһон, хошоо үгэнүүд» Улаан-Yдэ «Бэлиг», 2008.

18.Буряад хэлэ узэхэ сахим (электронно ном) 2 хуби

19. Буряад хэлэн дээрэ сайтнууд: http://buryadxelen.com/; http://www.referun.com 

Мультимедийные пособия

1. Soyol.ru. Режим доступа: http://soyol.ru/bur/ 

2. XX зуун жэлэй эхин yеын буряад уран зохеол [Электронный ресурс] : хрестоматия / М-во образования и науки Респ. Бурятия ; [сост. Л. Ц. Халхарова] ; рец.: С. Ж. Балданов, Г. Ц. Бадуева. - Электрон. текстовые дан. - Улан-Удэ : Бэлиг, 2009. Режим доступа: http://www.library.bsu.ru.

3. Аудиобиблиотека бурятской литературы. - Улан- Удэ: 2016.

4. Буряад хэлэн [Электронный ресурс] : электрон. учебник бурят. яз.: [на бур. яз.] / М- во образования и науки Респ. Бурятия. - Улан-Удэ : Сансар, 2006.

5. Буряад литература: ХХ зуунжэлэй нэгэдэхи хахад [Электронный ресурс] : хрестоматия / Федер. агентство по образованию, Бурят. гос. ун-т; [сост. Л. Ц. Халхарова] ; рец.: С. Ж. Балданов, Г. Ц. Бадуева. - Электрон. текстовые дан. - Улан- Удэ : Изд-во Бурят. ун-та, 2009. Режим доступа: http://www.library.bsu.ru.

6. Буряад-монгол         номой         hан.         [Электронный         ресурс].         Режим         доступа: http://nomoihan.com/ 

7.Бурятика: Электронная библиотека. [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://buryatika.ru/jirbis2/ 

8. Гэсэр : бурятский героический эпос [Электронный ресурс] : справ.-библиогр.

DVD

/ Нац. б-ка Респ. Бурятия, Информ. центр культ. туризма. - Улан-Удэ : Нац. б-ка Бурятии, 2006.

9. Из золотого фонда бурятской литературы. «Серябряные капли». [Электронный ресурс] : CD. Улан-Удэ: «Сансар», 2002.

10.История бурятской книги [Электронный ресурс] : справ.-библиогр. CD / Нац. бка Респ. Бурятия. - Улан-Удэ : [б. и.], 2009. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM). - (Бурятия - территория культуры).