Рабочая программа по бурятской литературе 5 кл
рабочая программа

МИНИСТЕРСТВО ПРОСВЕЩЕНИЯ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ

Министерство образования и науки Республики Бурятия

МКУ «Закаменское РУО»

МАОУ «Бортойская СОШ»

РАБОЧАЯ ПРОГРАММА

учебного предмета «Родная (бурятская) литература»

для обучающихся 5 класса

у. Бортой  2023 г

ТАЙЛБАРИ БЭШЭГ

«Буряад литература»  гэhэн курсын ажалай программа  хадаа Россиин Федерациин hуралсалай Министерствын тогтоолнууд дээрэ үндэhэлжэ зохёогдоhон hуралсалай программа болоно:  

- Федерального закона от 29.12.2012 № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации»;

- приказа Минпросвещения России от 22.03.2021 № 115 «Об утверждении Порядка организации и осуществления образовательной деятельности по основным общеобразовательным программам – образовательным программам начального общего, основного общего и среднего общего образования»;

- приказа Минпросвещения России от 18.05.2023 № 370 «Об утверждении федеральной образовательной программы основного общего образования» (далее – ФОП ООО);

- приказа Минпросвещения России от 31.05.2021 № 287 «Об утверждении федерального государственного образовательного стандарта основного общего образования» (далее – ФГОС ООО третьего поколения);

-Закона Республики Бурятия от 13.12.2013 № 240-V «Об образовании в Республике Бурятия»;

 -Закона Республики Бурятия от 10 июня 1992 г. №221-XII«О языках народов Республики Бурятия» (с изменениями и дополнениями);

-Устав МАОУ «Бортойская СОШ»

- Основная образовательная программа основного общего образования МАОУ «Бортойская СОШ»

5-дахи классай «Буряад литература» («Бэлиг» 2018 он) гэһэн ном (авторнууд С.Д.Будаев., Ц.С.Жанчипова, Д.Х.Митупова) программын ёһоор хараалагдаһан эрдэмэй, буряад хэлэнэй теориин, методикын талаар мүнөө сагта нэбтэрүүлэгдэжэ байһан  эрилтэнүүдые баримталан зохеогдо.

  Тус программа гүрэнэй Федеральна стандарт, Буряад Республикын Һуралсалай болон эрдэм ухаанай министерствын туршалгын программа дээрэ үндэhэлэгдэнэ. Буряад дунда hургуулида түрэлхи литература hуралсалай предмет болгогдожо, үзэгдэжэ байдаг гээшэ.

   Программа иимэ хубинуудhаа бүридэнэ: тайлбари бэшэг, hуралсалай- тематическа түсэб,программын байгуулга ба удха, календарно-тематическа түсэб, hурагшадай мэдэсэ шадабариин гол эрилтэнүүд,hуралсалай методическа хангалга, хабсаргалта

   Буряад литература үзэлгэ болбол имагтал образоор харуулдаг дээрэhээ hурагшадые арад зондоо үнэн сэхээр хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ удха шанартай.

   Түрэлхи литературын программа тематическа принципэй үндэhэн дээрэ байгуулагдаба. Эндэ арадай аман зохёолнууд, буряад литература сооhоо удхын ба байгуулалтын талаар hурагшадай ойлгосо, мэдэсэдэ таарамжатай уран hайханай зохёолнууд шэлэгдэн абтажа, тайлбарилан уншахаар, шудалан үзэхѳѳр хараалагдаба. Эдэ зохёолнууд хадаа түүхын үе сагтай, арад зоной үйлэ хэрэгтэй, түүхэтэй, түрүү  хүнүүдэй дүрэтэй сэхэ холбоотой юм.

   Россиин Федерациин һуралсалай эмхинүүдэй федеральна һуралсалай түсэбөөр  буряад литературада 68 саг үгтэгдэнэ.

                                ПРОГРАММЫН БУРИДЭЛ

1. Оршол

2. Арадай аман зохеолой бага жанрнууд

3. Арадай онтохонууд

4. Буддын шажанай зохеолнууд

5. Литературна онтохонууд

6. Хөөрөөн

7. Туужа

8. Шүлэглэмэл зохеолнууд

9. Басни

10. Зүжэглэмэл зохеолнууд

ҺУРАГШАДАЙ ШАДАБАРИНУУД

Мүнөө  үеын федеральна һуралсалай стандартын ёһоор үхибүүд  иимэ личностнэ дүнгүүдые харуулха еһотой:  

1. Һурагшад түрэлхи литература шудалан үзэхэдөө, буряад хэлэнэйнгээ баялигтай гүнзэгыгөөр танилсаха, һайнаар хэлэдэг, уншадаг, бэшэдэг болгохоһоо гадна, буряад арадайнгаа ажабайдал, түүхэ, заншал, зан абари үзэжэ байгаа зохёолнууд дээрэ үндэһэлэн, һайнаар ойлгохо, ухаан сэдьхэлдээ шэнгээхэ;

2. һурагшад уран зохёол абьяастайгаар уншаха дуратай, ходорхойгоор, тодо зүбөөр уншаха шадабаринь хүгжэхэ, уншаһан зохёолоо ухаандаа буйлуулан, удхыень зүбөөр элирүүлэн ойлгодог, һонирходог болохоһоо гадна, һурагшад зохёол шудалан, шэнжэлэн үзэхэ эхин дадалнуудые бүридхэхэ, түрэлхи литература тухайгаа юрэнхы мэдэсэтэй болгохо;

3. Туд классуудта зохёолнуудые уншахадаа, арадай түүхэдэ, уран зохёолшын зохёол соогоо харуулһан үе саг, арад зоной ажал хүдэлмэриинь аша туһа, үйлэ хэрэг, ёһо заншал, гурим һурагшад анхаралаа хандуулха, олониитын ажабайдал тухай ойлгосыень саашань үргэдхэхэ, мэдэсэнь гүнзэгырхэ, һурагшадай зан заншал, сэдьхэл ухаан, бодол хүсэл зүбөөр, даамайгаар бүрилдэхэ, түрэл арадайнгаа хэлэдэг үндэһэн хэлые һайнаар шудалжа, хүнэй ойлгохоор, тодо һонороор хэлэжэ һураха шухала.

4.  Һурагшад түрэһэн нютаг орондоо дуратайгаар хүмүүжэхэ, ажабайдалай үзэгдэлнүүдэй, нютагайнгаа байгаалиин гоё һайханиие зүбөөр сэгнэдэг хүн боложо һураха юм. Түрэһэн эхэ эсэгэеэ, аха зониие хүндэлхэ гэһэн арадай һайн һайхан заншалые хүндэлжэ баримталха дадалтай болохо.

Һурагшадай метапредметнэ дүнгүүдынь иимэ байха жэшээтэй:

1. Хэлэлгыншье, бэшэмэлшье мэдээнүүдые зүбөөр ойлгожо абаха;
2. Уншалгын хэдэн янзануудые шадаха;
3. Интернетһээ гү, али бэшэшье материалһаа мэдээнүүдые суглуулан бүридхэжэ шадаха;
4. Элдэб толинуудые, номуудые хэрэглэжэ шадаха;
5. Ойлгоһон материалаараа бэшэмэлшье, сээжэшье харюусажа шадаха;
6. Багахан элидхэлнүүдые бэлдээд, нүхэдэйнгөө урда хэлэжэ шадаха.

Предметнэ дүнгүүдынь гэхэдэ:

1. Уран зохеол тухай бүхэли мэдэсэтэй болохо;
2. уран зохёолшын зохёол соогоо зураглаһан зурагые ухаан сэдьхэлдээ бии болгожо, үзэжэ байһан зохёолой шухала үйлэнүүдые (эпизодые) бэшэ үйлэнүүдһээнь илгажа, зохёол соохи үйлэнүүдэй болоһон шалтагааниие, тэрэнэй хойшолон, сагые элирүүлхэ;

3. үзэжэ байһан зохёолой хэлэнэй уран аргануудые, байгаалиин үзэгдэлнүүдые, зураглаһан зураглалнуудые текст сооһоо илгаха, зохёолой геройдо өөрын хэлэһэн үгэ, хэһэн хэрэг, үйлэ дээрэ үндэһэлһэн характеристикэ үгэхэ;

4. уран зохёолой болоод хрестоматиин текст зүбөөр, ходорхойгоор уншаха, сээжэлдэһэн зохёол уранаар, тодоор уншаха;багашаг ба ехэ эпическэ зохёолнуудай хэһэгүүдые тобшоор, удхадань дүтэрхыгөер, түүбэрилэн хөөрэжэ, найруулан (изложени) бэшэхэ; шудалан үзэжэ байһан зохёолоор өөрынгөө һанамжа зохёолго (сочинени-бодомжо) болгон бэшэхэ; багшын табиһан асуудалда дүүрэн харюу үгэн хөөрэжэ, бэшэжэ, зохёолой герой тухай рассказ зохёохо;

 эпическэ зохёолоор гү, али тэрэнэй таарамжатай хэһэгээрнь түсэб табиха, өөрынгөө дураар шэлэжэ уншаһан зохёол тухайгаа өөрынгөө һанамжые хэлэхэ, уран зураашадай зураһан зураг, хараһан кино тухай мүн һанамжаяа хэлэхэ, хөөрэхэ.

ПРОГРАММЫН БАЙГУУЛГА БА УДХА

Оршол. Литература- уран үгын искусство. Уран зохёолой нюусанууд (3ч).

«Литература-уран үгын искусство» гэhэн мэдэсэ тобшолон онсодхохо, искусствын hалбаринууд тухай мэдэсэ үргэдхэхэ. Һурагшадай үгын баялиг, бэшэмэл ба аман хэлэлгэ хүгжөөлгэ, уран зохёолой нюусануудтай танилсалга.

Фольклорой  бага жанрнууд. Фольклор тухай ойлгосо, бага жанрнууд . Тоолуурнууд.. Сэсэ буляалдаан.Жороо үгэнүүд. Таабаринууд. Оньhон ба хошоо үгэнүүд.Хэшээл-практикум (6+2)

Арадайнгаа хэр угhаа абажа ябаhан алтан баялиг –арадай аман зохёол тухай мэдэсэ үргэдхэн, hонирхол түрүүлхэ. Арадай аман зохёолой бага жанр - тоолуурнуудтай танилсалга. «Сэсэ буляалдаан» гэhэн бага жанрай зохёолтой танилсан, аман хэлэлгэ, суг хамта хүдэлхэ шадабари олгохо. Жороо үгэнүүд тухай мэдэсэ үргэдхэн, хүндэ ямар нүлөө үгэдэгыень элирүүлхэ. Таабари тухай мэдэсэ дабтан үргэдхэхэ, зохёохо аргануудтай танилсуулха.Оньhон ба хошоо үгэнүүд тухай мэдэсэ үргэдхэн, илгааень гаргаха.

Буддын шажанай зохёолнууд. (1 час)

Буддын шажанай зохёолнуудтай танилсуулан, буддын шажанай hургаал заабари дээрэ хүмүүжүүлхэ.

Арадай онтохонууд.(6 час)

«Сэсэн хүүхэн».Зохёолой  шүүлбэри.«Үнэгэн, буга, хирээ гурбан». «Зол Шоро хоер»

 Зохёолой сюжет, композици гэhэн литературна ойлгосонуудтай танилсуулха, зохёолой онсо шэнжэ илгаха шадабари дээшэлүүлхэ.

Геройнуудай абари зан дээрэ арадай сэдьхэжэ ябаhан идеал гаргаха, өөрын hанамжа хэлэжэ hургаха.

Амитад тухай онтохонтой танилсуулан, онсо шэнжэнүүдыень гаргаха, удхалан зохёохы шадабари hайжаруулха.

Буряад арадай онтохошод. Ондоо арадай онтохонууд  (1 час)

Арадай аман зохёол суглуулагшад тухай ойлгосо үргэдхэн, онтохошодтой танилсуулха.

Литературна онтохонууд (4 час) Ш.Нимбуев «Тархайн хүбүүн Зархай».Зохеолой сюжет ба композиции.Классhаа гадуур уншалга.

Литературна онтохоной илгаае элирүүлхэ, гиперболэтэй танилсуулха. Уншаhан ба классhаа гадуур уншаhан онтохонуудай удхаар наада үнгэргэхэ.

Б-Б.Намсарайн «Алтаргана» ( 3 час). Зохеолой анализ.

Б-Б.Намсарайн зохёохы намтартай танилсуулха,  «Алтаргана» гэhэн зохёол дээрэ байгуулга тухай литературна ойлгосо үгэхэ.

Х.Намсараев «Үри нэхэбэри» (3 час).

Х.Намсараевай зохёохы намтар, зохёолнуудтайнь танилсуулан, эпическэ зохёолой байгуулга, уран арганууд тухай мэдэсэ үргэдхэхэ.

Д.Сультимов «Өөрыгөө хэһээбэ» (1 час)

Д.Сультимовай зохёохы намтар, зохёолнуудтайнь танилсуулан, эпическэ зохёолой байгуулга, уран арганууд тухай мэдэсэ үргэдхэхэ.

Ц. Номтоев «Хилээмэн» (3  час)

Номтоевой «Хилээмэн» гэhэн зохёол дээрэ таряан ажалтай танилсуулан, зохёолой хүмүүжүүлхы боломжо үргэнөөр хэрэглэхэ.

Минии түрүүшын хөөрөөн (1 час)  Холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэ.

Ц-Б. Бадмаев « Будамшуугай орон нютагаар Серёжын аяншалhан тухай».(14  час).Сюжет, зохеолой анализ (1 час). Классһаа гадуур уншалга (3 час).

Туужа тухай ойлгосо үгэхэ, онсо шэнжэнүүдтэйнь танилсуулха, арадайнгаа ёhо заншал дээрэ хүмүүжүүлхэ.

Шүлэглэмэл зохёолнууд.(3 час)

Лирическэ шүлэг уншаха гол шухала аргануудтай ба уран шүлэг шүүлбэрилхэ заршамтай танилсуулха.

Ч.Цыдендамбаев «Ургыхан», «Сэсэгхэн»(1 час)

Ч.Цыдендамбаевай зохёохы намтартай танилсан, шүлэгэй гол удха ойлгон авторай мэдэрэл таажа hургалга.

Ц.Зарбуев «Буряад орон» (1 час)

А.Жамбалон «Талын хүнби»(2 час)

А.Жамбалонай зохёохы намтартай танилсан, шүлэгэй гол удха ойлгон авторай мэдэрэл таажа hургалга.

Классhаа гадуур үгтэhэн шүлэгүүд (2 час)

Шүлэгүүдэй удха, уран арганууд

Х.х.х. Багшын үзэмжөөр.(1 час)

Творческо хүдэлмэри.Минии туршалга.

Г.Чимтов «Эрэ тахяа.(2 час)

Басни тухай мэдэсыень үргэдхэхэ, зохёолой hургаал элирүүлхэ, уншаха дадал, аман хэлэлгэ хүгжөөхэ, hайжаруулха.

Зүжэглэмэл зохёолнууд. М.Батоин «Шэдитэ тулам».(2 час).

Драма ба тэрэнэй жанрнуудтай танилсуулан, зохёолой онсо шэнжэнүүдтэй танилсуулха.

Классhаа гадуур уншаха зүжэгүүд.(2 час )

Сценари тухай(1 час) Сюжет тухай ойлгосо үргэдхэхэ.

Шалгалтын уншалга-хөөрэлгэ.(2 час)

Уран уншалга, уншаhанаа зүбөөр удхынь дамжуулха арга үргэдхэхэ.

КАЛЕНДАРНА-ТЕМАТИЧЕСКА ТҮСЭБЛЭЛГЭ

ХЭШЭЭЛДЭ ХЭРЭГЛЭХЭ МЕТОДИЧЕСКА ЛИТЕРАТУРА

1.Буряад литература 5класс. Бэлиг, 2011

2. Методическа дурадхалнууд 5 класс. С.Д.Будаев, Ц.С.Жанчипова, Д.Х.Митупова

3. Ажалай дэбтэр. 5класс. С.Д.Будаев, Ц.С.Жанчипова, Д.Х.Митупова

4. Буряад һургуулиин программа. Буряад литература 5-11 классууд, 2009

5. Б.Б.Батоев. Уран зохёолнуудые 5-11 классуудта зааха тухай. 2008

6. О.Б.Бадмаева. Мүнѳѳ үеын хэшээл, 2010

7.  Буряадууд тухай алтан ном. В.Алагуева

8.  Буряад аман зохёол.

9.   Оньһон үгэ оностой.

10.  Буряад арадай онтохонууд.

11.  Санагын сэгнэшэгүй баялигһаа. С. Ринчинов

12. Ажалай дэбтэр

13. Баснинууд.

14.  М.Самбуев. «Би тайгын хүбүүмби», У-Ү., 2015

15. Д.Улзытуев «Сагай сууряан», У-Ү., 1970

16.  А.Жамбалон «Эхэ орон уряална», У-Ү., 1990