Разработка урока по литературе
план-конспект урока

Оһын аймагай эрдэм һуралсалай управлени

А.И.Шадаевай нэрэмжэтэ Убэсын дунда hургуули-интернат

Темэ: Гунга Чимитов

« Табан хурган» (шүлэг)

Буряад хэлэнэй ба

литературын багша:

 Хамгушкеева

Анна Геннадьевна

Гол зорилго: Гунга Чимитовай алишье талаараа талаан бэлигтэй байһыень харуулха.

Һуралсалай: Г.Чимитовой зохёохы намтар тухай һурагшадай мэдэсэ үргэдхэхэ; «Табан хурган» гэһэн шүлэгэй гол удха элирүүлхэ.

Хүмүүжүүлгын: Эбтэй ябаха хэрэгтэй, эбтэй ябахадаа хүсэтэй гэһэн бодол ойлгуулха.

Хүгжѳѳлгын: Һурагшадай аман хэлэ, уран уншалгын дадал хүгжѳѳхэ.

Хэшээлэй ябаса:

I. Вводно-мотивационно шата

Багшын оролтын үгэ.

- Мүнѳѳдэр газаамнай ямар гоё, дулаан үдэр боложо байна гээшэб. Бултадаа дэбтэрнүүдээ нээгээд, һара үдэрѳѳ бэшэе.

Багша: «Дааһан һүрэгѳѳ дахуулаад,

              Далда газарта ороодхино.

             Орооһо таряа олоһоор,

             Ооглон бэшэнээ ерүүлнэ

             Арюухан хатан дангинараа

             Аргагүй ехээр хүндэлнэ»

- Энэ хэһэг соо юун тухай хэлэгдэнэб?

- Ямар зохёолһоо энэ хэһэг абтааб? Ямар жанрай зохёол бэ?

- Авторынь хэн бэ?

Асуудал: Гунга Чимитов гэжэ хэн бэ? Ямар жанрай зохёолнуудые бэшэнэб?

II. Операционно-содержательна  шата

1) Багша: Мүнѳѳдэр бидэ Г.Чимитовай творчествотой танилсажа, «Табан хурган» гэжэ шүлэгэйнь удха элирүүлхэбди, удха дээрэнь хүдэлхэбди.

Уран зохёолшо тухай уншалга (ном сооһоо)

Тобшолол гаргаха: Гунга Чимитов – поэт, баснишан, …???

Багша: Нэмэжэ хэлэхэ юумэн гэхэдэ, Гунга Гомбоевичай уран зохёолой харгы зам олон һалаатай. Тэрэ ѳѳрын түхэл маягтай, аялгатай шүлэгшэн. Теэд шүлэгшэн гэнтэ болошоо бэшэ ааб даа.

Оршуулагшаар эхилээ (переводчик) – олон зохёолнуудые буряад хэлэн дээрэ ородһоо, бэшэ хари хэлэнүүдһээ оршуулһан: Крыловой, М. Михалковой баснинуудые, Г.-Х. Андерсенэй онтохонуудые, «Монголой нюуса тобшо» (Чингис хаан).

Баснинуудые оршуулхаһаа гадна ѳѳрѳѳ бэшэһэн. («Шанга харюу», «Бахын һанаан далайда» гэһэн баснинуудтай номуудтай).

Дуунууд. Гунга Чимитовай дээрэ Буряадай, Монголой композиторнууд Б.Цырендашиев, А. Андреев, Ю. Ирдыниев г.м. дуу зохёоһон.

(Дуу шагналга)

 Ага нютагай уран зохёолшо А. Жамбалон Г. Чимитов тухай иигэжэ бэшэнэ: «Гунга Гомбоевичые суутай мэргэн шүлэгшэн, элитэ ехэ баснишан, тоогүй олон уян, хонгёо дуунуудай автор, үхибүүдэй эрхим зохёолшон, урдаа хүниие оруулхагүй бэрхэ оршуулагшан мүн гээд сэхэ хэлэжэ болоно». Энэнь тон зүб гэжэ һанагдана.

Мүнѳѳ би таанадта нэгэ үни хада болоһон ушар (түүхэ) тухай хѳѳрэжэ үгэһүү («Дүрбэн эбтэй амитад тухай хѳѳрѳѳн).

2) Асуудал: Энэ хѳѳрѳѳн бидэнэй үзэхэеэ байһан зохёолтой ямар холбоотой хаб? Хэшээлдэмнай, темэдэмнай ямар хабаатай гэжэ һананабта? (Үхибүүдэй һанамжануудые шагналга). «Табан хурган» уншалга. Ролёор уншалга.

- Шүлэгэй удха ямар һургаал заанаб? (Үхибүүдэй һанамжа).

- Табан хургануудые хүндэ шэлжүүлбэл, хэд болоноб? Ямар зонууд бэ?

Эрхы – биб гэһэн дээрэлхүү зантай.

Долёобор – ѳѳдэрхүү, ѳѳрѳѳ ѳѳрынгѳѳ магтадаг.

Дунда хурган – һүрхэйтэхэ дуратай.

Нэрэгүй – сэсэн, ухаатай, гүнзэгы бодолтой.

Шэгшы – үһѳѳрхүү, муу һанаатай.

- Нюдаргаар ямар һанал бодол харуулагданаб?

Буряад хэлэмнай хургануудай нэрэнүүдээр баян. Табан хургануудай туд тудтаа нэрэнүүдтэй. Тэрэ нэрэнүүдыень хэн мэдэхэб, нэрлэн хэлэгты:

( Эрхы, долёобор, дунда хурган, нэрэгүй, шэгшы. Үшѳѳ ондоо нэрэнүүдтэй ха юм.

Барбаадай, батан туулай, тоохон тобшо, толи байса, бишыхан шэгшүүдэй (бушуудай)

(Эдэ нэрэнүүд үхибүүдэй хэлэндэ орожо байхада, хэлыень нугалан хүгжѳѳхын тула нэрлэдэг нэрэнүүд.)

Наадан «Ѳѳрынгѳѳ пара оло»

1. Ганса хурганһаа – арбан хурган  хүсэтэй

2. Эбээ нэгэдэһэн шаазгайнууд – элеэ шубуу бариха

3. Би гэһэн гансаараа – бидэ гэһэн хамтаараа

4. Эбтэй хүнүүд – эрьеын арһанда багтадаг

5. Эб нэгэтэн – эбдэрхэгүй

- Оньһон үгэнүүдэй удха ямар бэ? Шүлэгэй удхатай холбоотой гү?

III. Рефлексивнэ-оценочно шата

Гэрэй даабари:

1. Г. Чимитовай үгэдэ бэшэгдэһэн дуу сээжэлдэхэ.

2. Хургануудай али нэгэндэнь характеристикэ бэшэхэ.

3. Минии (багахан) зохёолго. «Табан хурган» шүлэгэй аша туһа. Энэ зохёолдо минии хандаса.

Хэшээлэй дүн .