Манай шэнжэлгын ажал. Буряад хэлэн дээрэ гарадаг hурагшадай толинууд болоно.
проект

Манай шэнжэлгын ажал.

              Буряад хэлэн дээрэ гарадаг hурагшадай толинууд болоно.

Оролто.

hүүлшын үедэ буряад хэлэн дээрэ элдэб янзын  номууд гарана.

      hурашадай хэшээлhээ гадуур уншалгада хандуулhан уран hайхан найруулганууд, уран зохеолнууд, шүлэгүүд гэхэ мэтэ болоно. Тэрэнэй хажуугаар баhа толинууд гарана. Энэ номуудай авторнууд ямар аргаар, хайшан гээд буряад хэлэеэ узэхэб, туhа хургэхэб, буряад хэлэндээ дуратай болгохоб гэhэн зорилготой. Эдэ номууд олон hайхан зурагуудтайшье, мүнɵɵ үеын эрилтэнүүдтэ баримталанхай. hуралсалсай баhа номууд хэблэгдэнэ.Эдэ номуудай хажуугаар олон янзын, олон тооото номууд толинууд гарана. Олонхи толинууд hургуулиин номуудта,буряад хэлэ үзэхэдэ туhа хүргэнэ.

            Түс шэнжэлын хүдэлмэриин темэ: hурагшадай хэрэглэдэг hуралсалдаа толинууд

 Гол зорилгонь: буряад хэлэнэй омонимууд, үгэнүүдэй удха тайлалбари.

Тус хүдэлмэрин  зорилгонууд:

1. Буряад хэлэнэй хэшээлдээ хэрэглэдэг номуудай онсо илгаа.
2. Yгэнүүдэй удха дээрэ хүдэлмэри ба зэргэсүүлгээ.
3.  hурагшадай хэрэглэдэг hуралсалдаа толинуудай тоо
4. Хэды шэнээн hурагшад толинуудые хэрэглэнэб гэжэ шэнжэлгэ.

Табигдаhан зорилгонуудые бэелуулхын тулада иимэ шэнжэлгын арганууд хэрэглэдэгдээ:

1. Жэшээлгэ.
2. Удха тайлалбари
3. Асуудал
4. Зэргэсүүлгэ

Шэнжэлгый зүйл: hурагшадай толинууд.

Шэнжэлэлгын предмет: омонимууд .

Лексикэ гээшэ хэлэлгын үгэнүүд, тэдэнэй үдхаараа, бүридэлɵɵрɵɵ болон хэрэлгээрээ илгарал тухай hургаал болоно. Буряад хэлэмнай  үгынгоо баялигаар мүнɵɵнэй ямаршье хэлэнhээ  дутахагуй юм.1951 ондо хэблэгдэhэн толидо 25 мянган үгэ ороhон байна. Харин 1973 ондо хэблэгдэhэн толидонь 44 мянга угэ ороно .

3 Энэ слайднууд дээрэ манай хэшээлнүүдтээ хэрэглэдэг толинууд, эндэ хэнэй ажал бэ, (автор) гэжэ бэшээтэй.

Эдэ номуудай зарим нэгэниинь манай ангиин хүүгэдтэ байба. Тиимэ ушарhаа хэр олон толинууд бии гээшэб гээд,анги бүхэндэ орожо hонорхобоб.

Манай hургуулиин hурагшад  хэшээлдээ  хэды тоотойгоор толинуудые хэрэглэнэб гэжэ  шэнжэлгэ хэбэбди. Асуудал - харюу гэжэ ажал ябуулжа , иимэ дунгүүдые абаабди. Харин  ганса хэшээлдээ бэшэ, үшɵɵшье гэртээ хэрэглэгдэдэг гэжэ ойлгобобди.

Мүнɵɵ танай анхаралда- энэ ажалаймнай дүүн:

Энэ олон номуудые иража хаража байхадаа, ехэ hонин юумэ би олооб.

Буряад түрэлхи хэлэмнай ехэ баян, хүнэй сэдьхэлые дуурэн хангадаг гэжэ булта бидэ мэдэнэбди , олон тоото үгэнүүдэй удха дээрэнь харахада ехэ hонин байна.

Адлишье бо харшашье удхатай, шэлжэhэн ба олоншье удхатай үгэнүүдтэй.

Тэдэнэй тоодо, намайе ехээр гайхуулhан байна, hонирхуулhаан угэнууд: нэгэ угэ-нэгэ адляар бэшэдэнэ. Нэгэ адляар хэлэгдэнэ, нэгэ хэлэлгын хуби болоод ороно -олон удхатай тайлбарилhан байна. Энэмнай омонимууд болоно. Эгээн туруушымнай угэ:

Толи-1) словарь, 2) зеркало

                                                              Юумэнэй нэрэ

1.Аша- а) внук, б) помощь, в) польза, г) результат.

2.Баг-а) маска, б) группа, в) связка.

3.Байшан-а) гэр, б )

4.Баялга- а) привычка, б) поведение, в) манера.

5.Богто-а) плечевая кость, б) мозговая кость.

6.Буртаг-а) чаща, б) валежник.

7.Гасалан-а) тормоз, б) горе.

8.Гол- а) река, б) стержень .

9. Гэрэл- а) зеркало, б) лук, в) освещение.

10. Дайда- а) земля, б) местность .

11.Даабари- а) задание, б) совет.

12.Дуршэл-а) практика, б) опыт.

14.Дурэ- а) облик, б) вид.

15.Дуран- а) любовь, б) желание.

16.Жэн- а) тишина, б) компресс.

17.Заха- а) край, б) воротник.

18.Мунгэн- а) серебро, б) деньги.

19.Мур-а) плечо, б) строка, в) следы.

20.Нухэр- а) товарищ, б) друг, в) муж.

21.Ногоон- а) трава, б) зелёный цвет.

22.hонин- а) новости, б) интересный.

23.Орон- а) кровать, б) страна.

24.Ормог-а) название кушанья, б) жгут сена под волокушным копном.

25.Ой- а) лес, б) разум.

26.Оюун-а) бирюза, б) разум.

27.Сохо-а) лоб, б) жук.

28.Сэдьхэл-а) мысль, б) душа.

Тобшо – а) пуговица, б) краткий.

29.Тэбшэ-а) деревянное корыто, б) большая иголка .

30.Туухэ- а) история, б) легенда.

31.Ури- а) долг, б) ребёнок.

32.Унаган- а) жеребёнок, б) родной.

33.Урадхал- а) течение, б) сплав.

34.Хатар-а) танец, б) рысь (ходьба лошади).

35.Хото- а) желудок, б) город.

36.Хирэ – а) мера, б) грязь.

37.Шэбэр- а) топкое место, б) камень.

38.Эрье- а) берег, б) баран.

39.Эшэ – а) стебель, б) ручка.

 40.Яhан- а)кость,б) национальность

Тэмдэгэй нэрэ

1.Бүглэгэр- а) мрачный, б) сдавленный.

2.Будангы- а) мутный, б) тупой.

3.Галгуй-а) неплохой, б) без огня.

4.Габшагай-а) ловкий, б) ударник.

5.Мардагар-а) важный, б) пряный.

6.Нягта-а) плотный, б) аккуратный.

7.Орой- а) вершина, б) вовсе, в) близкий.

8.Оорэ-а) замечательный, б) особенный, в) бойкий, г) задорный.

9.Сарюун-а) прекрасный, б) бодрый.

11.Тобшо- а) краткий, б) пуговица.

12. Хурса- а) острый, б) жирный.

13.Эрхэ-а) нежный, б) капризный, в) право.

Yйлэ үгэнүүд

1. Адха-а) горсть б) вылить, выбросить.

2. Аяшааха-а) быть довольным, б) нежиться.

3. Бариха- а) хватать, б) брать.

4. Багсалха-а) приправлять, б) просить.

5. Бодохо-а) вставать, б) думать.

6. Бодомжо- а) обдумывать, б) установка.

7. Гадаада- а) внешний, б) заграница.

8. Дуулаха- а) слушать, б) петь.

9. Турьяна- а) фыркать(про лошадь),б) брызгать.

10. Туухэ- а) собирать, б) легенда.

11. Улдэхэ- а) гнать, б) голодать.

12. Удха- а) содержание, б) черпать или набрать воду.

13. Хада – а) гора, б) забить гвоздь.

14. Хара- а) смотри, б) чёрный цвет.

15. хаяа- а) стены дома, б) вынести мусор.

16. Шагнаха- 1 слушать, б) награждать.

17. Шара- а) жарить, б) жёлтый цвет.

Тобшолол.

Манай hургуулин hурашад эдэ толинуудые үргэнɵɵр хэрэглэнэ.

Класс бухэндэ арбаад ном байна. Энэ хадаа1/3- нэгэнэй гурбадахи хуби болоно, hурагшад гэртээ ба хэшээлдээ хэрэглэнэ.

Энэ ажал намда ехэ hонин байба.

Олон шэнэ үгэнүүдые мэдэхэ болооб.

Би оорынгоо буряад хэлэеэ баяжуулбаб.

     Хэрэглэhэн номууд:

            Энэ наймадахи hургуулиин, наймадахи ангиин Дамбаева Сэлмэгэй ажал.

     Дамбаева Сэлмэг энэ шэнжэлгын ажалаа ехэ hониноор бэшэбэ.           hургуулида хэшэлнуудтээ хэрэглэнэ. Байhан толинууд номууд хэр үргэнɵɵр ба хэды hурагшад хэрэглэнэб гэжэ бэшэнэ. Тэрэнэй хажуугаар hонирхол татаhан хэнэй ямар томинууд хэрэглэгдэнэй гэжэ бэшэгэ. Толинууд соохи олон угэнуудтэй удха дээрэнь худэлжэ, нэгэ адляар бэшэгдэhэн угэнуудэй угын удха ондо ондоо байhые hонирхолтойгоор туужэ, суглуулжа бэшэбэ.

Омонимууд-гэжэ ойлгосо, тэрээндэ  хабаатай үгэнүүд, ба олон удхатай үгэнүүдые олоор хэрэглэбэ.

Ажалынь ехэ hонин, hургуулиин hурагшадай олон номуудые ба толинуудые шэнжэлбэ, табиhан зорилгоо дүүрэн бэелүүлбэ.

        Шэнжэлгын ажал бүхы табигдаhан эрилтэнүүдтээ таарана.

Гаршаг:

1.Оролто

2.Гол хуби. Буряад зоной эд бараан тухай

3.Ханза тухай

4.Урданай еhо заншалhаа

5.Уран зохеолшодой зохеолнууд cооhоо

5.Тобшолол

Хэрэглэгдэhэн номууд:

1. С.М. Бабушкин

Бурятско-русский и Русско-бурятский словарь.

Улан-Удэ. 2012

2. М.Н. Намжилон

Краткий бурятско-русский и русско-бурятский карманный словарь.

Изд-во «Русско-Азиатский колледж Бурятии». Улан-Удэ. 2004

3. О.Б. Лхамажапова

«Мой бурятский язык»

Улан-Удэ. Изд-во «Багульник» 2013

4. Школьный бурятско-русский, русско-бурятский словарь.
5. Б.Б. Батоев

Русско-бурятский словарь

6. М.Н. Имехенов; Ш.Д. Цыбиков; Д.И. Чернинов

Краткий русско-бурятский словарь. Улан-Удэ. 1954

7. Е.С. Булхарова; Ц.С. Санжижапова

Тематический словарь русско-бурятско-английский

Улан-удэ. 2017

8. К.М. Черемисов бурятско-русский словарь.

Москва. 1973

9. Л.Д. Шагдаров; К.М. Черемисов

Улан-Удэ. 2006

10.  Ламожапова О.Б. НоваПринт
11. Улан-Удэ 2020