Буряад хэлэн
классный час по теме

Буряад хэлэнэй һайндэртэ бэлдэгдэһэн

 «Хадаг - хγндын тэмдэг» гэһэн һонирхол.

Айдар: Тоонто талынгаа энгэрһээ

Тγγһэн баглаа сэсэгтэмнил,

Тγмэн γнгөөр һолонготонол

Тγрэл буряад  хэлэмнай.

Алтан –Туяа: Ая гангаар хангалтаһан

Арадайм γргэн дайдада

Тунгалаг аршаандал бурьялнал

Тγрэл буряад хэлэмнай.

Айдар:  Сэрюухэн аршаанта нугада оршодог

Сагаатай нютагай һургуулиинхид

Буряад хэлэнэй һайндэрээр

Бултыетнай амаршалнабди.

Алтан – Туяа: Танай анхаралда

  Тайзан дээрэ

  «Хадаг – хγндын тэмдэг»

  гэһэн һонирхол.

(Хγгжэм. Багша һурагша  хоёр  гаража ерэнэ. Хөөрэлдэнэ).

Багша: Тγрэл хэлэмнай ямаршье һайхан гээшэб даа.

Һурагша: Юундэ тγрэл гэнэт?

Багша : Эхыншни һγнтэй эльгэ зγрхэндэшни шэнгэһэн тγрэл хэлэншни болоно ха юм.

Һурагша: Нээрээшье, тγрэл болохол даа. Багша-аа, энэ тγрэл хэлэнэйнгээ һайндэртэ хадаг тухай хөөрэжэ γгыт. Хэзээ, хаанаһаа бии болоо юм?

Багша: Хадаг гэһэн γгэмнай тγбэд γндэһэтэй, тэнгэри гэһэн удхатай юм. Буряад-монгол зоной бэлэгэй дээдын бэлэг, хγндэлэл ёһололой эгээл дээдын тэмдэг гэжэ нэрлэдэг. Эгээл ехээр хγндэлһэн хγндөө хадагуудые баридаг гээшэбди. Будда бурханай номнол һургаалай дэлгэрэн таража эхилхэдэ, хадаг бии болоһон тγγхэтэй.  Хадагнай өөрын нэрэтэй, хээтэй, γнгэтэй байдаг.

(Хγгжэм. Хадаг бариһан басагад хатарна. Хатаржа дγγргээд, бултадаа зэргэлэн зогсоно.)

Багша: Зай, басагадни, хадаг тухай хөөрэлдөө эхилхэмнай гγ?

Басагад: Эхилэе, эхилэе!!!

Дарима:  Хадагай эгээл багань – һэблиг хадаг гэжэ нэрэтэй. 60 сантиметрһээ 1 метр хγрэтэр утатай байдаг. Юрын хадаг 1-һээ 1,5 метр хγрэтэр утатай, аюуша хадаг 2-һоо 4 метр хγрэтэр ута юм. Хээгээрээ – алтан хээтэй, найман тахилтай, тγмэн γлзытэй: набшаһан хээтэй, сэсэгшγγ хээтэй байдаг. Yнгын талаар иимэ илгаралтай: хγхэ, сагаан, шара, ногоон, улаан.

Оюна: Улаан хадаг ехэнхидээ нанзат гэжэ нэрэтэй, дээдын тушаалтай зондо баридаг юм. Энэ хадагые наһанай заһал хγγлэхэдээ, һγр һγлдэеэ дуудуулхадаа хэрэглэдэг. Гал гуламтаяа бадарган дээшэлγγлхэ хγсэлтэй хадаг. Хγхэ хадаг мγнөө сагта илангаяа дэлгэрэнги. Сагаан һарын γедэ, хγγгэдээ айл болгоходоо, ниитэ найр нааданай γедэ хγхэ хадагаар аба эжыгээ, тγрэл гаралаа, хγндэтэ танил, эжэл нγхэдөө золгодог ушартай.

 Аяна: Сагаан хадаг - эхын һγнэй γнгэтэй, арюун боди сэдьхэлтэй, сэбэр һанал бодолой удхатай. Ногоон хадаг хγгжэлтын һγлдэ γргэһэн, дэлгэрэн арьбажахын удхатай хадаг. Шара хадаг Будда бурханай һургаал тараалгын, дээдэлгын, алибаа муу бγхэниие зайлуулһан  хадаг.

Буян-Дэлгэр: Хадаг бариха ёһо. Хадагаа дундуурнь утаашань нугалхада, ама гараһан талыень нюур тала гэдэг. Аманиинь юун гэһэн удхатайб гэбэл, амандаа хэшэгтэй, олоһон олзотнай олзо боложо, дγγрэн жаргалтай ябахые хγсэнэб гэһэн тэмдэг. Хадаг барихадаа, хγнэй гар дээрэ, гарай шэлбэ дээрэ тохожо, табижа болохогγй. Гарайнь альган дээрэ зγб мγрөөр барюулха ёһотой. Хγзγγн дээрэнь табижа болохогγй.

 Сарюна: Хадаг абаха ёһо. Хадаг абажа байһан хγн хадаг барижа байһан хγнэй γреэлэй γгэ бултыень шагнажа, хоёр гарайнгаа альгыень дэлгээд, эрхы хургаяа ёдойлгон, хадагыень хγлеэн абадаг. Харюугай γреэл хэлэхэ гээ һаа, хадагаа гар дээрээ эрьюулжэ, аман талаарнь тэрэ хγн тээшэнь харуулаад, γреэлээ хэлэдэг. Хакдаг абажашье, барижашье байһан хγн толгойдоо малгайтай байха ёһотой. Хадагаа абаад, зγγн гар дээрээ баруун гараараа нугалжа эбхээд, γбэртэлдэг, γгы бэл сэбэр газарта табидаг. Зарим зон хадаг барюулхадань, хγзγγндээ γлгэдэг. Иимэ ёһо буруу, анхан сагһаа Буряад-Монголдо иимэ гурим байгаагγй юм.

Багша: Бэрхэнγγд байнат. Хадаг гээшэмнай алта мγнгэнһөөшье γлγγ сэнтэй хγндын тэмдэг байгаа, байһаншье зандаа. Ёһо заншалаа мэдэжэл ябаха ёһотой.