Буряад хэлэн манай hургуулида
статья на тему

Аймагай буряад хэлэнэй багшанарай семинар

         Мүнөө хадаа буряад хэлэ бэшэг шудалалгада  ехэ анхарал хандуулмаар саг тогтоод байна. 1992 оной июниин 10-да баталагдаһан Хуулиин ёһоор буряад хэлэн гүрэнэй хэлэнүүдэй нэгэн болоо. 2004 ондо ЮНЕСКО-гой мэдээсэһэнэй ёһоор, үсөөн тоото буряад үндэһэтэнэй хэлэн ерээдүйдэ хосорон, үгы болохо хэлэнүүдэй тоо бүридхэлдэ абтаһан байна. 2007 онhоо «Буряад хэлэнэй Үдэр» жэл бүхэндэ үнгэргэхэ тухай республикымнай Правительствын тусхай захиралта абтаа.

         Буряад  хэлэндэ, уран зохёолдо hурагшадай дурлал татаха гээшэ буряад хэлэнэй багшанарай шухала зорилго ха юм. Тиимэһээ бидэ, буряад хэлэнэй багшанар ажалдаа элдэб түхэлэй хүдэлмэри, һонирхолтой хэрэгсэлнүүдые, үзүүлбэринүүдые, шэнэ онол аргануудые хэрэглэжэ, үхибүүдэй һуралсал һонин болгохо гэжэ оролдонобди.

         Энэ талаар манай hургуулида ямар ажал ябуулагданаб гэжэ тобшохоноор хэлэхэеэ hананаб. Мүнөө үеын технологинуудые хэшээлнүүдтээ би хэрэглэнэб: ИКТ-технологи, проектнэ технологи, нааданай технологи. Информационно технологи хэрэглэһэн багшанарай ажал һайн үрэ дүнтэй байдаг гэжэ адагламаар. ИКТ хэшээлдээ хэрэглэхэдэ, һурагшад шэнэ мэдэсэ һайнаар хадуужа абадаг. Буряад хэлэнэй  электронно ном манай хүдэлмэридэ тон туhатай, ёһотой нэмэри материал болоно. Һурагшадай һонирхол татахын түлөө элдэб заншалта бэшэ хэшээлнүүдые үнгэргэдэгби.

         Мүн хэшээлһээ гадуур хүдэлмэри хэхэдээ, һурагшадай холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгөөр, үгын нөөсэ баяжуулгаар элдэб ажал хараалагдана. Жэшээлхэдэ, би һургуулиингаа сониной  хүтэлбэрилэгшэ байхадаа, сониной хахадынь буряад хэлэн дээрэ гарганабди. Υхибүүд зохёолгонуудаа, шүлэгүүдээ, һанамжануудаа  хэблэнэ. Υшөө тиигээд «Гуурhаяа туршанабди» гэжэ нэрэтэйгээр һурагшадай ажалнууд суглуулбари боложо гаргагданхай. Тэрэнэй хажуугаар һурагшадаа шэнжэлгын болон проектнэ ажалда һурганаб. Энэ талаар олон амжалтанууд бии. Аймаг дотор үнгэргэгдэһэн һурагшадай эрдэм шэнжэлгын бага хуралнуудта үхибүүдни түрүү һуури эзэлнэ. Мүн «Одон» гэжэ хүүгэдэй сэтгүүл, «Бэлигэй туяа» гэжэ шэнжэлгын ажалнуудай суглуулбаринуудта һурагшадай эрхим ажалнууд хэблэгдэнхэй. һургуулимнай музей ехэ туһа болоно. Музей сооһоон хэрэгтэй материалнуудаа абанабди.

            Жэл бүри буряад хэлэнэй hара hургуули дотороо үнгэргэнэбди. Сагаалганай үеэр  арадайнгаа заншал баримталан элдэб наадануудые эмхидхэнэбди. Октябрь hарада hургуули дотороо Владимир Бизьяевич Сагановай 80 жэлэй ойдо зорюулагдаhан hурагшадай эрдэм шэнжэлэлгын аймагай конференци буряад хэлэн дээрэ үнгэргѳѳбди.

          Манай Харбяангууд нютагта 800-аад хун, 180-аад айл ажаhууна. Һургуулидамнай 40 hурагша, хүүгэдэй сэсэрлигтэ 45 үхибүүд. Һургуули хүүгэдэй сэсэрлиг хоёр зэргэлээд байдаг. Хэшээлэй забhарта газаа байгаад шагнахада, хүүгэдэй сэсэрлигэйшье болон hургуулииншье үхибүүд ехэнхидээ ород хэлэн дээрэ хоорондоо хѳѳрэлдэнэ. Зарим hурагшад буряадаар уншаад, уншаhанаа дүүрэн ойлгоногуй. Зохёолго бэшэхэ гээшэ бүхы hурагшадта эгээл хүндэ хүшэр ажал гээшэ. Энэмнай аймагай буряад хэлээр олимпиада үнгэрхэдэ эли тодоор харагдана.

          Хэдышье ажал хаа хаанагуй ябуулагдажа байгаашье hаа, буряад хэлэмнай иимэ байдалда ороод байна гэхээр. Хайшан гэбэл ондоо болохоб?

1. Эгээ шухала юун бэ гэхэдэ минии hанаагаар түрэлхидһѳѳ дулдыдана. Гэртээ үхибүүдээрээ буряад хэлэн дээрэ хѳѳрэлдэхэ хэрэгтэй.
2. Хари хэлэ үзэдэг методико дууряажа, буряад хэлээр ажалай дэбтэрнүүдые гаргаха хэрэгтэй.
3. Үхибүүдэй һонирхохоор үнгэтэ гоёор шэмэглэһэн номуудые шэнээр, элбэгээр хэблэхэ.
4. Бага үхибүүдтэ зорюулжа, буряад мультфильм, кинонуудые буулгаха, үгы һаа оршуулан гаргаха.
5. FM  радиостанци бүхы аймагуудаар буряад хэлэн дээрэ дамжуулха.
6. Мэдээжэ зон тухай видео буулгажа, наймаанда худалдаха.
7. Ёһо заншалаар фильмуудые буулгаха.

           Буряад хэлэнэй багшын үүргэ мүнөө сагта ямар бэ? Тэрэмнай болбол буряад хэлэнэй мүнөөдэрэй байдалтай нягта холбоотой. Элинсэгүүдэймнай хэр угhаа дээрэ  үргэжэ, бурхан шэнгеэр абажа ябаhан, энэ болотор үргэжэ асарhан Эхэ буряад хэлэмнай хүндэ байдалда оронхой байнал даа.   Хэлэнэй үгы болоходо, арад үгы болодог гэжэ мэдээжэ.  Хэлэеэ алдабал, буряад арад үгы болохо гэжэ шабинартаа ойлгуулха  шухала гэжэ би hананаб. Түрэлхи хэлэеэ һайн шудалһан арад алишье талаараа хүгжэнги байдаг. Тиимэhээ ухаан бодолой, хүгжэлтын эхин – түрэл хэлэн мүн. «Түрэл хэлэнэйнгээ хүсөөр хүн гээшэ бүхэжэдэг, далижадаг, арад зонойнгоо түүхэ домогые, абари зангые, оюун ухаанайнь баялигые бэедээ шэнгээн абадаг», -гэжэ ородой агууехэ багша К.Д.Ушинский хэлэhэн юм.

         Түрэл хэлэеэ хүгжөөхэ, ёhо заншалаа уһанда хаянгүй, хүгжөөн һалбаруулха үүргэтэйбди.  Буряад хэлэтэй, буряад сэдьхэлтэй, үндэһэн арадаа хүндэлдэгөөр үхибүүдээ хүмүүжүүлэел даа!

Буряад хэлэеэ, буряад нэрэеэ

бурхан шэнгеэр сахижа ябая!