Эссе "Багша" ("Эрхим багша - 2017")
статья

Багша… Буряад хэлэнэй багша… Алтан дэлхэйн жама ёһоор иимэ үндэр зэргэтэй  болохо хуби заяатай байһандаа золтойб... Буряад арадайнгаа дундаршагүй баялиг болохо түрэл хэлэндээ дурлуулха, зүрхэ сэдьхэл хүдэлгэмэ уран зохёолойнь дээжэдэ хүртөөхэ, элинсэг хулинсагайнгаа хэр угһаа сахижа ябаһан ёһо заншалнуудтай танилсуулха, аман зохёолой алтан дуһалнуудай гүнзэгы удха ойлгуулха нангин уялгатай хүн гээшэб.

Үдэр бүри һургуулиингаа үүдэ нээжэ ороходоо шабинарайнгаа урихан шарайнуудые, галтайхан нюдэдые шэртэжэ, баяр жаргалай орондо ороһондол жэшэгшэб.  

Ямараар ажалаа түсэблэжэ, хэшээлэйнгээ саг яажа хэрэглэжэ, классһаа гадуур хүдэлмэри ямараар эмхидхэжэ һурагшадайнгаа һонирхолой ошые унтараангүй, өөһэдөө эрдэм шудалха дадал шадабарииень дээшэлүүлхэ, зорилго табиха, тобшолол, анализ хэжэ һургаха гээшэбиб гэһэн асуудалнуудта эзэлүүдгүй абтанаб. Үхибүүн бүхэн өөрын байгаалиһаа үгтэһэн һуралсалай онсо шадабаритай, ухаа бодолтой,  сэдьхэл һанаатай.

Тиимэһээ хэшээлдээ шабинарай наһанда таарама ямар аргануудые хэрэглэжэ, ямар даабаринуудые бэлдэжэ, һурагша бүхэниие өөрөө һураха, эрдэмээ дээшэлүүлхэ дадал олгуулха тухай бодолгото болоноб.

Мүнөө сагай эрилтээр багша бэлэн мэдэсэнүүдые үгэнгүй зүрилдөөтэ асуудал табижа, хэшээл бүхэндэ һурагшын нюур бэеын,  метапредметнэ һуралсалай ябадал бүридүүлхэ ёһотой. Энэ тон шухала. Тиимэһээ би  заншалта хэшээлнүүдһээ холодожо, шэнэ түхэлэй хэшээлнүүдые үнгэргэдэг болонхойб.

              Энэ ажалдаа шэнэ арга боломжонуудые хэрэглэхэеэ оролдодогби. Юуб гэхэдэ, энэ сагнай виртуальна саг ха юм даа. Шабинараараа «тэдэнэй хэлэн» дээрэ (компьютерна) хөөрэлдөөгүй hааш, шамайе хэншье ойлгохогүй, ниитын «үлэгдэл» гэжэ тоолохо. Энээнhээ гадуур, манай соелые дэлхэйн олон арадуудай соелтой, хэлэнтэй харилсуулан харахада, хүүгэдэй  hонирхол татадаг. Гадна хэшээлдээ проектнэ, интерактивна, арсалдаанай, компьютерна аргануудые хэрэглэхэдэ үхибүүдэй анхарал дээшэлүүлдэг. Эгээл тиимэhээ hурагшадайнгаа буряад hүлдыень дээшэнь үргөөд, түрэл хэлэнэй, уран зохёолой хэшээлнүүдэй бэшэ ондоо хэшээлнүүдhээ юугээршье дутуу бэшэ, үлүү байхын тула, элдэб шэнэ аргануудые бэдэрэн, шабинартаа тааруулхые оролдодогби. Олон шатата технологи (технология многоуровневого обучения) hурагшын эрилтэ хараадаа абан, багша ажалаа ябуулха еhотой гэнэ. Энээниие би зүбшөөнэб. Юуб гэхэдэ, «ниитын захил» гээшэмнай сагай эрилтэ болоно бшуу. Энэ технологиин еhоор, багша шабинарай абьяас бэлигые хүгжөөхэ, зохеохы ажалда дэбжүүлхэ, ажабайдалда төөрингүй, өөрын бодолтой, гүрэн түрэдөө, үндэhэтэн арадтаа хэрэгтэй, туhатай болохыень зоригжуулна.

Мүн лэ «технология сотрудничества» хэрэглэн, шабинараа толерантна, энэ ехэ дэлхэй дээрэ ямаршье зоноор харилсажа, үгэеэ ойлголсожо ябахыень уряалнаб.

Минии һанамжаар, һурашадай шэнжэлэлгын шадабари хурсадахахада эгээ үрэ дүнтэйнь түһөө түсэб зохёолгын (проектнэ) технологи болоно.  Юундэб гэхэдэ үхибүүд проект дээрэ хүдэлхэдөө ажалаа түсэблэжэ, тэрэнээ зүбөөр бэелүүлжэ, шата бүхэндэ зорилго табижа, онол аргануудые тааруулжа, шэнжэлгэ хэжэ, хүдэлмэриингөө дүн согсолборилжо, тэрэнээ хамгаалха дүй дүршэлтэй болоно. Энээнһээ гадна проект бэелүүлэгшэд бүлэг соо хүдэлжэ, бэе бэеэ шагнажа, анализ хэжэ һурана. Мүнөө үеын һурагшын урда мэдэсэеэ үргэдхэхэдэ ехэ олон арга боломжонууд бии болонхой: интернет, сонин сэтгүүлнүүд, электронно номууд, телевидени г.м. Эдээн сооһоо эгээ хэрэгтэй, шухала мэдээсэл оложо, тэрэнээ зүбөөр хэрэглэжэ һургахада проектнэ технологи тон шухала болоно.

Иимэл даа, минии һанамжаар, мүнөө үеын буряад хэлэнэй, уран зохёолой хэшээл. Бидэ, буряад хэлэнэй багшанар, үхибүүдээ ажабайдалай үргэн замда гаргаха хэрэгтээ, шабинарайнгаа урдашье бэшэ, хойношье бэшэ, харин дундань, харгыень зүбөөр харуулжа, үдэрһөө үдэртэ түргэдэн һэлгэгдэжэ байгаа оршолонто юртэмсэ соо бэеэ оложо,  олоной дунда ябахадаа хүндэмүүшэ, урагшатай, урматай, ямаршье бэрхэшээлэй урда сухарихагуй, өөрын онсо хараа бодолтой, өөрынгөө ба нүхэдэйнгөө ажалда зүб сэгнэлтэ үгэхэ аргатай, Эхэ орондоо дуратай, түрэл хэлэеэ дээрэ үргэжэ, ёһо заншалаа саашань дамжуулха хүсэлэнтэй Россиин эрхэтэдые хүмүүжүүлхэмнай болтогой!