Кичээл планы: «Чүве адының бичеледир, чассыдар хевирлери»
план-конспект урока (5 класс)

Монгуш Чаяна Анатольевна

Тыва дылда ФГОС кичэээлинин технологтуг картазы "Чуве адынын бичеледир, чассыдар хевирлери"

Скачать:


Предварительный просмотр:

Муниципалдыг бюджет хандырылгалыг ниити өѳредилге албан чери

Хөндергей ортумак ниити (долу) билиг школазы

Тыва дылда ФГОС кичээлдиң технологтуг картазы

«Чүве адының бичеледир, чассыдар хевирлери»

(5 класс)

Тыва дыл болгаш чогаал башкызы

Монгуш Чаяна Анатольевна

2019 – 2020 өөредилге чылы


Кичээлдиң хевири: чаа билигни Федералдыг стандартка дүүштүр шиңгээдип алыры, шинчилел кичээл.

Метод: холушкак (комбинированный), проблемниг, дилеп-тыварының, үнелээр арга-метод (репродуктивный метод обучения), бергезинден беленинче бердинген онаалгаларлыг карточкалар, таблицалар (дифференцированный подход к учащимся)

Кичээлдиң сорулгазы:

1. Өөредиглиг:

  • өөреникчилерни чуве адынын бичеледир, чассыдар кожумактары-биле таныштырар;
  • чуве адынын бичеледир, чассыдар кожумактарын орус дылдын бичеледип, чассыдар кожумактары деннеп, ылгалын болгаш домей талаларын тыптырып ооредир.;
  • өөреникчилерниң сөс курлавырын байыдар.

2.Сайзырадыр:

  • Кичээнгейлиг чоруун сайзырадыр;
  • Өөредилгениң бүгү талалыг ажыл-чорудулгазын сайзырадыр (УУД) (личностных, бот-угланыышкынныг (регулятивных), чаа билиг билип алыры (познавательных):
  • Бодунуң үзел-бодалын бадыткап билир кылдыр чаңчыктырар;
  • өөренинген чүүлүн денеп, анализтеп, түңнеп билир кылдыр чаңчыктырары;
  • чаа өөренген билиин шын ажыглаарынга чаңчыктырар.
  • чогаадыкчы чоруун болгаш аас чугаазын сайзырадыр;
  • бөлүк болгаш эжеш ажылдаашкынга чаңчыктырар.
  1. Кижизидилгелиг:
  2. Тараа кылыр арга-биле уругларны күш ажылга ынак болуп, ону үнелеп билир кылдыр кижизидер.

Дерилгези:

  • Ноутбук;
  • ЖК телевизор
  • Карточкалар, сигналдыг карточкалар, чуруктар, үлегер домак, таблица, пластилин, хааржак, фломасер, магнит, аяк, омааш, чиңге-тараа
  • мультимедиялыг презентация.

Кичээлдиң чорудуу:

Кичээлдиң этаптары

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчиниң ажыл чорудулгазы

1. Организастыг кезээ

(2 минута)

- Эки хүннүң мендизи-биле, уруглар. Бот-боттарывысче көржүпкеш, хүлүмзүржүптээлиңерем. Чүге дизе «хүлүмзүрүг – сагыш-сеткилдиң чырыдыкчызы» дээр болгай. Ам дараазында хая көрүнгеш, хүлүмзүрүг долган, чаптанчыг шырайларывыс-биле келген аалчыларывыс-биле «Экии»  деп мендилежиптиңерем.

Эр хейлер, олургуп алыңар.

- Уруглар, бо хун кым дыка эрте оттуп келди? Холуңар көдүрүптүңерем.

- Эр хейлер! Эртежи кижи дээрге – эң-не эрестиг, кежээ кижилер болур. Силер база кончуг кежээ уруглар болгаш оолдар болуп турар шээй силер.

- Уруглар, удавас бис кандыг байырлал байырлаар ийик бис? (Шагаа)

- Шын-дыр. Шагаа дээрге тыва чоннуң Чаа чылды уткуп, эрги чылды үдээр кончуг чараш, улуг байырлалы болуп турар. Ынчангаш олар баш бурунгаар эки  белеткенир боор. Ол белеткээрде чүнү белеткээрил? (тыва аъш-чем д.о.ө.)

 Ынчангаш бис база бо кичээливисте Шагаа байырлалынга белеткенип, тараа белеткээр бис. Тараа кылырда, кандыг херекселдер херегил?

- Эр хейлер! Бис чогаал кичээлинде М.Эргептиң «Чартык арбай» деп чечен чугаазын өөренип тургаш, оларның-биле танышкан бис. Ам бо кичээлде оларны ажыглаар бис.

Үлегер домак-биле ажыл: (утказын чугааладыр).

Ындыг болганда, самбырада бо хүндгү бистиң кичээливистиң кыйгырыы болур үлегер домакты номчуптуңарам.

- Эр хейлер!

- Уруглар тарааны кылырда, эң-не башта чүнү канчаар ийик?

От салырда биске суугуу херек. Бистиң суугуувус чок болганда, дүргени-биле ожуктан кылып аалыңар.

Өөреникчилдерниң мендилежири

Паш, былгааш, согааш, бала, деспи.

«Холу шимчээр

Хырны тодар»

От салыр.

2.Онаалга хыналдазы:

(1 минута)

А ожукту кылырда, дыка дүрген бажыңга онаалганы хынаптаалыңарам.

- Класстың өөредилге харыылап турар кежигүннери эштериниң онаалгазын хынаптарын дилеп тур мен.

Эр хейлер! Чаа ожуувусту бөлүк бүрүзүнде берген саазыннарның кырынга сала кааптыңар.

Класстың өөредилге кежигүннери онаалгаларны хынаптар.

Ожук салыр.

 3. Билигни чидиглендирери

 (2-3 минута)

Чаа, ожуувус-даа белен, ам чүнү канчаар бис, уруглар?

Эр хейлер! От салырда дараазында ребустарны тыптыңарам, уруглар.

Ребус-биле ажыл:

- Кичээливистиң темазын ребустарны чазып номчааш, тодарадып кѳрүңерем, уруглар.

- Эр хейлер, чараштарын! Одувус-даа салдынган.

- Ам дараазында кыдырааштарыңарга бѳгүнгү ай-хүннү болгаш кичээливистиң темазын бижиптиңер.

От салыр.

(Слайд 1-4)

«Чүве адының бичеледир, чассыдар хевирлери»

От салыр.

4. Кичээлдиң сорулгазын салыры

(1 минута)

- Уруглар, кичээливиске кандыг сорулга салып алыр бис?

- Бѳгүнгү кичээливисте тарааны кылбышаан,  щинчилел хевирлиг эрттирер бис. Бистиӊ шинчилээр ужурлуг чүүлдеривис: чүве адыныӊ бичеледир, чассыдар кожумактарын ылгап ѳѳренгеш, орус болгаш тыва дылдарда бичеледир, чассыдар кожумактарныӊ ылгалын тып ѳѳренир бис.

 

Шинчилээр дылдар

Дөмей чүүлдери

Ылгалдыг чүүлдери

Тыва дыл

Орус дыл

Уругларның харыылары

Таблица-биле таныштырар

5.Катаптаашкын

(2 минута)

Чаа, одувус-даа белен, ам чүнү канчаар бис, уруглар?

Эр хейлер! Ожукка пашты тигерде шилилгелиг диктантыдан бижиптээлиңерем, уруглар.

Шилилге диктант

Бердинген сөстерни 4 ангы бөлүкче киир бижиир

Ном, ынакшыл, ыры, бодал, чыт, найырал, бүзүрел, өңнүк.    

Эр хейлер! Эрткен кичээлде өөренген теманы кончуг эки билген-дир силер.

Ол-ла дораан ожукка пашты тиге кааптыңар.

Ожукка пашты тигер

Слайд 3)

Тодаргай

Туугай

Ном, ыры, чыт, өңнүк

Ынакшыл, бодал, найырал, бүзүрел

Ожукка пашты тигер.

4. Чаа тема

(5 минут)

- Уруглар ожукка пажывыс изип турар аразында, даштын аңмаарда шыгыдыр тургузуп каан чиңге-тарааны эккеп аалыңарам.

а) Словарь-биле ажыл: Уруглар аңмаар дээрге чүл ол? Билир кижи бар бе?

Аңмаар дээрге сери азы чадыржыгаш, бир болза черже киир казып каан оңгаржыгаш-тыр, уруглар. Орустап болза, подвал, кладовка, погреб дээр. Ам билдиңер бе?

б) Ном-биле ажыл:

Чаа, аңмаардан тарааны алдырда, номуңарның 126 дугаар арнында мергежилгени аас-биле кылыптаалынарам.

- Бичеледип чассыдар кожумактар кайы-дыр? Оларны 124 дугаар арында дүрүм-биле шын кылганын шүүштүрер.

УРУГЛАР ЧҮВЕ АДЫНЫҢ БИЧЕЛЕДИР, ЧАССЫДАР КОЖУМААН ХЕВИР ӨСКЕРТИР КОЖУМАК КЫЛДЫР ШЫЯР БИС.

- Эр хейлер! Баш бурунгаар шыгыдыр тургузуп каан тараавыс-даа белен.

в) Карточка-биле ажыл: (Эжеш ажылдажылга)

- Ам дараазында чүнү канчаар бис? Былгааш-биле тарааны былгап хоорарда, карточка-биле ажылдан кылыптаалыңарам.

Карточка №1

      Бердинген сөстерни орус дылче очулдургаш, бичеледип, чассыткан хевирже киирер.

Балыкчыгаш – рыбка, бөрүжук – волчок, чараа-чеченчигеш – ежик.

Карточка №2

      Бердинген сөстерни орус дылче очулдургаш, бичеледип, чассыткан хевирже киирер.

Дилгижигеш – лисичка, койгун – зайчик, адыгжыгаш – медвежонок.

Карточка №3

      Бердинген домактарда каратыр парлаан сөстернин тургузуун сайгарар.

  1. Чайның база бир чылыг хүннеринде Бора-Булак ховузунга кадарчы оолакчыгаш уяранчыг ырызын хаяларга чаңгыланып бадырыпкан.
  2. Мерген-оолдуң соңгазының караанда дииспеек тааланчыг кылдыр удуп чыткан.

Карточка №4

      Бердинген домактарда каратыр парлаан сөстернин тургузуун сайгарар.

  1. Байырлалдың төнчүзүнде улуг мөгелер Кудерек, Сарыгбай, Таспанчыктың түңнел хурежин чон четтикпейн манап турган.
  2. На улице Максимушку позвали друзья.

- Моон алгаш, кандыг түңнел үндүрүп болур бис?  Таблицаже киир бижиир.

- Эр хейлер! Тараавысты хооруп алдывыс.

- Былгааштарывысты паш иштинче суккулап алыңар.

Ам бичии дыштаныптаалыңарам, шылай берген боор силер.

Словарь-биле ажыл.

Бичеледип чассыдар кожумактарны тыпкаш, дүрүм-биле деңнеттирер.

Тараавыс белен.

Былгааш-биле тарааны былгап, хоорар.

Чүве адының бичеледип, чассыдар утказы чүгле тыва дылда эвес өске дылдарда база бар.

Былгаашты кылгаш, паш иштинче салыр.

Сула шимчээшкиннер

(1 минута)

Физминутка. Ыры «Арбай-Хоор»

Дидактиктиг оюн «Шүлүктү шимчээшкин-биле номчу»

Ачам-биле агаарлаар дээш,

Алаактыва базыптывыс.

Койгунак бо мурнувустан

Кожаңгырлап ыңай болду.

Хоюп дескен койгунакче

Холум чайып кыйгырдым-даа.

Амдыы койгун тоовады

Аргазынче шимеш диди.

Кортук чүве койгунчугаш

Хоруй берген олур боор оң.

Азыралга ѳѳретсимзе,

Адырылбас апаар боор.         (Е.Танова.)

Шүлүктү номчуурга өттүндүр кылыр.

Быжыглаашкын

(7 минут)

- Эр хейлер. Ам дараазында чүнү канчаар болдувус?

- Шын-дыр. Тарааны согаашче ургаш, соктаар бис. Ону кылырда, «Чаптанчыгбай кымыл ол?» деп оюндан ойнаптаалыңарам.

г) Чурук болгаш самбыра-биле ажыл:

Оюн: «Чаптанчыгбай кымыл ол?»

Чуруктуң адын тыпкаш, ук аттың тургузуун бөлүк бүрүзүнден 1 кижи туруп келгеш, сайгарыптар.

«Зайчики ежик», «Лисичка со скалкой», «Сестричка Аленушка и братец Иванушка»,  «Красная шапочка»

Койгунак – зайчик, дилгижек – лисичка, дуңмакым – братик, авайым - мамочка

- Эр хейлер! Моон алгаш кандыг түңнел үндүрер бис? Таблицавысты долдуруптаалыңарам.

 

- Эр хейлер! Тараавыс-даа соктаттынган.

       

- Ам дараазында  чуну кылыр ийик?

- Шын-дыр. Деспиге челбиирде, бот ажылдан кылыптаалынарам. Бот ажылдын бо хевири 9 дугаар класска дужаар ККШ-тин бир айтырыы болур.

д) ККШ-ке белеткел:

Онаалгазы: Шүлүкчүгешти улаштыр чогааткаш, бичеледип чассыткан хевирде чүве адын тывар.

Кызыл-сарыг чучактыг,

Кылаштаары даашчок.

Кулактары сүүреңнээш

Кудуруу саглаңнаан.

Кажар дирткеш, улуска

Аттындыра бергилээр.

Харын мен-не кѳѳрүмге,

                          Аажок чараш аңчыгаш, чүл ол?

- Эр хейлер,  теманы кончуг эки өөренип алган-дыр силер. Оон-биле чергелештир тараавыс база чииринге белен.

(Тараа соктаар)

Сөстерниң тургузуун сайгарар.

Тыва дылда ч.а.-ның бичеледип чассыдар кожумаа чүве адындан бичеледип, чассыдар хеыирни тургузар. А орус дылда – суффикс.

Согааш, бала белен.

Тарааны деспиге челбиир.

Деспи белен.

Рефлексия

 - Уруглар чаагай тараавысты чиириниң мурнунда, бо хүн өөренген темавыска дараазында айтырыгларга харыылаптыңарам.

Блиц-айтырыглар («Ийе», «Чок» деп сигналдыг карточкалар-биле ажыл)

  • Чүве ады бичеледип, чассыткан утканы дамчыдып турар кожумактар бар.
  • Бичеледир чассыдар кожумактарны хуу аттарны ажыглавас.
  • Бичеледир чассыдар кожумактар чүве ады чүвелер аттарынга 2 –даа туруп болур.
  • тыва болгаш орус дылдарда бичеледир чассыдар кожумактарны сөс тургузуунга шыяры дөмей.
  • Чүве адының бичеледип чассыдар кожумактары вариантыларлыг болур.

- Уруглар бо хүн өөренген темавысты кончуг эки билип алган-дыр силер, Эр хейлер!

- Ам дараазында кичээливистиң кыйгырыын катап номчуптаалыңарам. Салган сорулгаларывыс чедип алдывыс бе? 

- Уруглар силер бо кичээлден эки чүнү билип алдыңар?

- Чүнү билбейн бардыңар?

-  Эр хей, уруглар! Силерни тыва чоннуң чараш, чаагай чаңчылдарын утпайн, күш-ажылга ынак болуңар.

Кижи бурузунун мурнунда саазыннарны долдургаш, бодунга кичээлде ажылдаан демдээн салыр.

«Ийе»  - кызыл өң,

«Чок» - көк өң.

«Холу шимчээр,

хырны тодар».

Демдек салыры

- Уруглар бо кичээлде кым, кандыг демдек алган мен деп бодуп тур? Харыылап көрүңерем.

Онаалга бээри,

демдек салыры

Бажыңга онаалга

  • Чогаадыг «Шагаага белеткел мээң өг-бүлемде». (Бичеледип, чассыдар хевирде чүве аттарын ажыглаар).
  • Бир эвес бо онаалганы кылып шыдавас кижи болза, мергежилге 241 арын 126


Предварительный просмотр:


Подписи к слайдам:

Слайд 1

Ч.а. + Х.п. 5 1 2 1 7 1 5 2 6 2 5 2 4 1 2 1 1 3

Слайд 2

К//С + Д + ,

Слайд 3

Р//В , + РИ

Слайд 4

Кичээлдиң темазы : «Чүве адының бичеледир , чассыдар хевирлери »

Слайд 5

«5» - частырыг чок «4» - 1-2 частырыг «3» - 3 частырыг «2» - 4 частырыг Тодаргай Туугай Ном, ыры , чыт , өңнүк Ынакшыл , бодал, найырал , бүзүрел

Слайд 6

Бажың онаалга Чогаадыг « Шагаага белеткел мээң өг-бүлемде». ( Бичеледип , чассыдар хевирде чүве аттарын ажыглаар ). Бир эвес бо онаалганы кылып шыдавас кижи болза , мергежилге 241 арын 126

Слайд 7

Сула шимчээшкин

Слайд 8

Кызыл- ____ чучактыг , Кылаштаары дааш чок . _________ сүүреңнээш, ________ саглаңнаан. _______ дирткеш , улуска Аттындыра бергилээр . Харын мен-не кѳѳрүмге, Аажок чараш __________, чүл ол ? ( Е.Танова .) сарыг Кудуруу Кулактары Кажар аңчыгаш

Слайд 9

Холу шимчээр – Хырны тодар


По теме: методические разработки, презентации и конспекты

Кичээл планы

Тема: Үенин тайылбыр домаа. Үениң тайылбыр домааның  кол домакка каттыжар аргалары.•...

Кичээл планы (кылыг созунге катаптаашкын)

Демниг сааскан теве тудуп чиир...

Кичээл планы С.Сарыг-оол "Херээжен" шулук

Бо шулуктен уругларнын авазынга ынакшылын, чоргааралын оттуруп, хумагалыг, ынак болурунга кижизидер....

Разработка урока родного языка в 5 классе "Чуве адынын бичеледир-чассыдар хевирлери"

Данная разработка помогает учителям родного языка и литературы при подготовке к уроку....

Кичээл планы 2016 чылда "Чылдын Башкызы" деп моорейнин кичээли Ш. Суван "Хун-Херелден аалчылар"

Кичээл планы 2016 чылда "Чылдын Башкызы" деп моорейнин кичээли  Ш. Суван "Хун-Херелден аалчылар"...

Чүве адының бичеледир чассыдар хевирлери

5-ки класска "Башкы-2021" мөөрейинде эрттирген ажык кичээлдиң планы...

Чүве адының бичеледир чассыдар хевирлери

5-ки класска кичээлдиң технологтуг картазы, презентация...