Демдек адынын грамматиктиг утказы
план-конспект урока (5 класс)

Кичээл

Тыва дыл

Класс

5

Кичээлдин хевири

 Чаа тема тайылбыры.

Темазы

Демдек адыныӊ грамматиктиг утказы

Кичээлдиң сорулгалары

Ɵѳредир:  Эге класска алган билиглеринге даянып, демдек адының грамматиктиг утказын уругларга билиндирер.

Кижизидер: Тѳрээн черинге, бойдуска ынак болур кылдыр патриотчу узел-бодалды оттуруп хевирлээр.

Сайзырадыр: Ѳѳреникчилернин дыл- домаан янзы-буру онаалгалар дузазы-биле сайзырадыр.

Планнаттынган түңнелдери

Предметтиг туннелдер.

Ооредилгенин бот-тускайлан бугу талалыг кылдыныглары: Эге класска алган билиглеринге даянып, демдек адының грамматиктиг утказын  билип алыры;

Ооредилгенин башкарылгалыг бугу талалыг кылдыныглары: ооредилгенин сорулгаларын салып билиринге, оларны кууседиринин аргаларын тып билиринге, бодунун ажыл-чорудулгазынын туннелин унелеп билиринге ооренири;

Ооредилгенин угаап–шингээдир бугу талалыг кылдыныглары: домактарның иштинден демдек адын тып билири, илередир утказын, харыылаар айтырыгларын, чугаазынга чечен-мерген ажыглап  ɵɵренири;

Ооредилгенин харылзаа чоргузар бугу талалыг кылдыныглары: башкы, эш-ɵɵру-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея ундуруп шыдаары, бодалын чиге, дорт илередири, оске кижиге унелел бээри.

Метапредметтиг туннелдер

Бодунун бодалын шынзыдып, чижектерге бадыткап, оскелернин медээзин дыннап, хулээп билири;

Бодундан бичии назылыг кижилер, эш-оору, улуг кижилер-биле аразында чɵптүг диалог чорудуп билири;

Ажылды кууседирде, ниити сорулгаларны салып, оларны шиитпирлээр аргаларны тып билиринге чанчыгары;

Бодунун болгаш эжини ажылын шын унелеп, кады ажылдажылганы чорудуп билири.

Ооредилгени шын организастаары

Өөредириниң аргалары

Өөредириниң хевирлери

Индивидуалдыг (бот-тускайлан), эжеш ажыл, класс-биле ажыл.

Өске эртемнер-биле харылзаазы

 тыва дыл, орус дыл.

Кичээлдиң дерилгези

Компьютер, экран, проектор, карточкалар

Кичээлдиң этаптары

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчилерниң

ажыл-чорудулгазы

Удур-дедир харылзажырының хевирлери

Бүгү талалыг өөредилге

ажыл-чорудулгазы

I.Организастыг кезээ

(Слайд1)

Уруглар-биле мендилежири.

Экии, чараш школавыс!

Экии, чырык клазывыс!

Хоглуг конга эдипти

Солун кичээл эгеледи

Баштай бир холун чада тудар, оон соонда бирээзин. Холдарын ору часкааш, оожум бадырар.

II. Мотивация.

(сорулга салыры, теманы тывары)

1.Кичээлдин темазын тодарадыры.

- Бо шүлүкте кандыг деп айтырыгга харыылаттынар сɵстерни адаптынарам, уруглар.

- Ам сактып кɵрээлиӊерем, бо сɵстер кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл?

Чараш, чырык, хɵглуг, солун

- демдек ады

(уругларнын харыылары)

Класс-биле ажыл

кичээлдиң темазын тодарадыры; кичээлге ажылдаарының сорулгаларын салыры.

бодунуң бодалын илередип, шынзыдары.

Оске кижиниң харыызын дыннап, сайгарары; чугааже шын киржири; бот-боттарын дыңнап билири.

ІІІ. Билиглерни шилилгелиг тургузар кезээ.

Эрткен кичээлде бердинген онаалганы хынаптаалынар.

Одуруг бүрүзү  тема аайы-биле чогаадыг бижип эккээр болган. 1-1 ɵɵреникчиден дыннаптаалынарам. Эштеринер номчуп турда, кончуг кичээнгейлиг дыӊнавышаан, киирген чуве аттарын болгаш демдек аттарын демдеглеп ап орар силер, уруглар.

- Эр-хейлер! Бо хун кичээлде чүү деп чугаа кезээн ɵɵренир-дир бис?

Одуруг бүрүзүнден 1-1 ɵɵреникчи чогаадыгларын номчуур.

Артканнары дыннап, демдеглээр. Демдеглеп алган сɵстерин номчуур

ɵɵреникчилерниӊ харыылары

Класс-биле ажыл

ІV. Чаа билиглернин баштайгы шингээдип алыышкыны.

             Демдек ады

Илередир утказы  харыылаар айтырыглары

1.Чувениӊ ылгавыр      Кандыг?Кайы? Чуге?

демдээ                            Кандыгыл? Чүлүгүл?

2.Чувениӊ шынары

Бир ɵɵреникчи ыыткыр кылдыр номчуур

Кыдырааштарынче киир бижиир

Ном-биле ажыл. Мергежилге 359.

Класс-биле ажыл

бар билиглерин сайзырадыры; боттарының билиинге даянып алгаш, башкының айтырыгларынга шынзылгалыг харыыларны бээри; аас чугаазын, дыл-домаан, кругозорун сайзырадыры, сөс курлавырын байыдары; номда сөзуглелге болгаш бодунун билиинге даянып алгаш,   чогаадыкчы ажылды кууседири,

өске кижиниң харыызын дыннап билири; бөлукке уе-чергелери-биле кады ажыл-чорудулганы, уезинде чугааже шын киржири, бөлукке бодунуң киржилгезиниң харыысалгазын билири; бодунуң бодалын илередип, шынзыдып билири.

өске кижиниң харыызын дыңнап билири; чугааже шын киржири.

ном-биле ажылдап билири

 Чурук-биле ажыл

- Чурукта чүлерни кɵрүп тур силер? Оларныӊ демдектерин адаар.

Демдек аттарын ажыглап, 1-2 домактан чогаадыр

 Боттарыныӊ сɵс курлавырын байыдып, бодунуӊ билиинге даянып алгаш, домактар чогаадыр, бот-тывынгыр чоруун кɵргузери

Боттарының амыдырал дуржулгазынга даянып алгаш, чамдык сөстерниң утказын тайылбырлаарын оралдажырлар.

Карактарга болгаш мага-ботка  гимнастика.

1. «Тогерик». Оореникчилер караанын дузазы-биле агаарга тогерик чуруур. Баштай он, оон соонда солагай чартыынче.
2. «Квадрат». Агааарга караанын дузазы-биле шын дорт булунчук чуруур.
3. «Ору-куду, он-солагай талазы». Карактарын ору-куду, он-солгай талаларынче корундурер. Оон соонда карактарын шийип алгаш дыштандырар.
4. Мага-ботка гимнастиканы кылдырар

VІ. Баштайгы быжыглаашкын

 Карточкалар-биле ажыл.

Башкы уругларга демдек аттарын ажыглавышаан, үлегер домактарны четчелеп бижиир карточкаларны үлеп бээр.

 … сааскан теве тудуп чиир.

…. кижи  тодуг, … кижи каас.

… ыяшка куш чыглыр,

… ɵгге улус  чыглыр

Булут аразындан хүн караа …,

Улус аразындан ие караа… .

… кижээ чон ынак.

Куш …,

Кижи … .

Ээремниӊ дүвү …,

Эртемниӊ дɵзү … .

Теректиӊ бүрүзү …

Тенектиӊ сɵзү … .

… бижек эътке дыынмас,

… кижи ишке дыынмас.

Оюн. «Илчирбе»

Партада олурар эжи-биле кады ажылдаар.Кандыг демдек ады киирерин сумележир. Кыдыраашче киир бижиир, аас-биле харыылаар.

Баштайгы ɵɵреникчи демдек адын адаарга, дараазында ɵɵреникчи ол демдек адынын сɵɵлгү үжүүнден эгелээн демдек ады адаар..

Эжеш ажыл

Эжи-биле кады ажыл-чорудулганы кылыры, харыысалгазын билири; бөлукке чугааны шын чорудуп билири,

санал-бодалдарын солчуру, өске кижиниң харыызын дыңнап билири.

өөредилгелиг сорулгаларны шиитпирлээри-биле эргежок чугула сөстер, домактарны тодарадып билири.;чаа теманы шингээдип алганын баш бурунгаар айтыры.Сагынгыр-тывынгыр чорукка ɵɵренири

VІІ. Бот-унелел.

Бо кичээлде чүнү билип алдым?

Кичээлдин кайы кезээ эӊ солун болду…

Силернин парталарынарда харжыгаштар чаапкан ышкажыл, уруглар. Кичээл силерге солун болган болза, харжыгаштарынар ору кодуруптунер.

Чалгааранчыг, солун эвес болган болза, кодурбес.

Уругларнын харыылары.

Класс-биле ажыл

Шугумчулелдиг боданып билири, оскенин бодалын, туружун унелээри.

VІІІ. Онаалга

Ийи онаалганын кайы-бирээзин куусет:

1. Демдек аттарын ажыглап тургаш, чанында орар эжинин аажы-чаӊын бижип эккээр
2. Чогаадыг « Тоолчургу Тывам чурту»
3. Мергежилге 363(шупту кылыр)

Дневнигинге шилип алган онаалгазын бижип алыр