Чүве адыныӊ ниити утказы болгаш грамматиктиг демдектери
план-конспект урока (5 класс)

Кичээл

Тыва дыл

Класс

5

Кичээлдин хевири

 Чаа тема тайылбыры.

Темазы

Чүве адыныӊ ниити утказы болгаш грамматиктиг демдектери

Кичээлдиң сорулгалары

Ɵѳредир:  Эге класска алган билиглеринге даянып, чүве адының грамматиктиг утказын уругларга билиндирер.

Кижизидер: Тѳрээн черинге, бойдуска, дылынга ынак болур кылдыр патриотчу үзел-бодалды оттуруп хевирлээр.

Сайзырадыр: Ѳѳреникчилерниӊ дыл- домаан янзы-бүрү онаалгалар дузазы-биле сайзырадыр.

Планнаттынган түңнелдери

Предметтиг түннелдер.

Ɵɵредилгениӊ бот-тускайлаӊ бүгү талалыг кылдыныглары: Эге класска алган билиглеринге даянып, чуве адының грамматиктиг утказын  билип алыры;

Ɵɵредилгениӊ башкарылгалыг бүгү талалыг кылдыныглары: ɵɵредилгениӊ сорулгаларын салып билиринге, оларны кууседириниӊ аргаларын тып билиринге, бодунун ажыл-чорудулгазыныӊ туӊнелин унелеп билиринге ɵɵренири;

Ɵɵредилгениӊ угаап–шиӊгээдир бүгү талалыг кылдыныглары: домактарның иштинден чуве адын тып билири, илередир утказын, харыылаар айтырыгларын, чугаазынга чечен-мерген ажыглап  ɵɵренири;

Ɵɵредилгениӊ харылзаа чоргузар бүгү  талалыг кылдыныглары: башкызы -биле, эш-ɵɵру-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея үндүрүп шыдаары, бодалын чиге, дорт илередири, ɵске кижиге үнелел бээри.

Метапредметтиг туннелдер

Бодунун бодалын шынзыдып, чижектерге бадыткап, ɵскелерниӊ медээзин дыӊнап, хүлээп билири;

Бодундан бичии назылыг кижилер, эш-ɵɵру, улуг кижилер-биле аразында чɵптүг диалог чорудуп билири;

Ажылды күүседирде, ниити сорулгаларны салып, оларны шиитпирлээр аргаларны тып билиринге чанчыгары;

Бодунуӊ болгаш эжиниӊ ажылын шын үнелеп, кады ажылдажылганы чорудуп билири.

Ооредилгени шын организастаары

Өөредириниң аргалары

Өөредириниң хевирлери

Индивидуалдыг (бот-тускайлан), эжеш ажыл, бɵлүк ажыл,

Өске эртемнер-биле харылзаазы

 тыва дыл, орус дыл.

Кичээлдиң дерилгези

Компьютер, экран, проектор, карточкалар, интерактивтиг самбыра

Кичээлдиӊ кезектери

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчилерниң

ажыл-чорудулгазы

Удур-дедир харылзажырының хевирлери

Бүгү талалыг өөредилге

ажыл-чорудулгазы

I.Организастыг кезээ

Чедип алыр түӊнел

Уруглар-биле мендилежири.

Экии, чараш школавыс!

Экии, чырык клазывыс!

Хɵглүг коӊга эдипти,

Солун кичээл эгеледи.

Кичээлге хɵглүг хɵɵн киирип, сонуургалын оттурары,кичээлди организастыг эгелээри

  Баштай бир холун чада тудар, ооӊ соонда бирээзин чада тудар. Холдарын ɵрү часкааш, оожум бадырар.

II. Мотивация.

(сорулга салыры, теманы тывары)

1.Кичээлдиӊ темазын тодарадыры.

Чаа теманы тып тодарадырда, «Харжыгаш» деп кроссвордту тыптырар.

Υлегер домактарда хɵй сектер орнунга утказынга дүгжүр сɵстерни тыптырар.

1. Олутта   …   чок, чыдында чыргал чок.

2.… билбес кижи ʏнʏ чоктан дора.

3.Адап ханмас эргим сɵс … .

4.Демниг сааскан …  тудуп чиир.

5.Сɵглээн сɵс, керткен … .

6.….  кижилерниӊ аразында харылзажырыныӊ чепсээ.

7.… сɵзʏн ажырып болбас, ие сɵзүн ижип болбас.

- Кроссвордта  сɵстер кандыг айтырыгга харыылаттынарыл? Кроссвордувуста онзаланып турар үжүктер-биле чүү деп сɵс үнүп келди?

- Эр-хейлер! Бо хун кичээлде кандыг чугаа кезээн ɵɵренир-дир бис?

Тыпкан ɵɵреникчи үлегер домакты номчуптар

1.Олча

2.Υжүк

3.Ава

4.Теве

5. Ада 

6.Дыл

7. Ыяш

-Чүү?

(уругларнын харыылары)

 - чүве ады

Бɵгүн кичээлде чүве ады деп чугаа кезээнче ɵɵренир бис.

Класс-биле ажыл

кичээлдиң темазын тодарадыры; кичээлге ажылдаарының сорулгаларын салыры.

бодунуң бодалын илередип, шынзыдары.

Ɵске кижиниң харыызын дыннап, сайгарары; чугааже шын киржири; бот-боттарын дыңнап билири.

Чедип алыр түӊнели

Кичээлдиӊ темазын тодараткаш, уруглар боттары кичээлде чедип алыр сорулгаларны салыры. Υлегер домактарныӊ дузазы-биле күш-ажылга ынак, эртем-билигже сундулуг, берген сɵзүнге ээ болуру

ІІІ. Билиглерни шилилгелиг тургузар кезээ.

Эрткен кичээлде чүү деп теманы ɵɵренип эрткен ийик бис,сактыптаалынарам,уруглар.

Тускай , дузалал чугаа кезектерин адаар.

Класс-биле ажыл

ІV. Чаа билиглерниӊ  шиӊгээдип алыышкыны.

           1.  Чуве ады

Илередир утказы  харыылаар айтырыглары

1.Чувени, чувелерниӊ      Кым? Чүү?

аттарын                              Кымнар? Чүлер?

Бир ɵɵреникчи ыыткыр кылдыр  номчудар.

Кыдырааштарынче киир бижиир

Класс-биле ажыл

Бот-тускайлаӊ

бар билиглерин сайзырадыры; боттарының билиинге даянып алгаш, башкының айтырыгларынга шынзылгалыг харыыларны бээри; аас чугаазын, дыл-домаан, кругозорун сайзырадыры, сөс курлавырын байыдары; номда сөзуглелге болгаш бодунун билиинге даянып алгаш,   чогаадыкчы ажылды күүседири,

өске кижиниң харыызын дыӊнап билири; бөлукке үе-чергелери-биле кады ажыл-чорудулганы, үезинде чугааже шын киржири, бөлүкке бодунуң киржилгезиниң харыысалгазын билири; бодунуң бодалын илередип, шынзыдып билири.

өске кижиниң харыызын дыңнап билири; чугааже шын киржири.

ном-биле ажылдап билири

     Чүве адын орус дылда чүү дээрил? Кандыг айтырыгларга харыылаттынарыл?                                        

Ɵɵреникчилерниӊ аас-биле харыызы.

- Имя существительное. Кто? Что?

 2. Илередир утказыныӊ аайы-биле темалыг бɵлүктерин номчудар.

3. Номда мергежилгени ыыткыр номчуткаш, тɵрээн дылын билири – дээди хүндүткел деп чүүлдү билиндирер

Номдан ыыткыр бир ɵɵреникчи номчуур.

Кыдырааштарынче киир бижиир

Ном-биле ажыл. Мергежилге 214

 Боттарыныӊ сɵс курлавырын байыдып, бодунуӊ билиинге даянып алгаш,мергежилгеде домактарнын дузазы-биле торээн дылын кижи бүрүзү эки билген турар ужурлуг деп чүүлдү   тайылбырлаар.

 Мага-ботка  гимнастика.

1. Мага-ботка гимнастиканы кылдырар. Видеода тырттырган оолдун шимчээшкиннерин ɵттүндүр кылыр.

Түӊнел:

VІ. Быжыглаашкын

1.Оюн. «Илчирбе».

Башкы боду чүве ады адааш, улаштыр бирги партада уругдан эгелеп чүве аттарын адады бээр

2.Тɵлевилелдер кылыр. 

Бɵлʏк бʏрʏзʏнге ийи ангы онаалганы бээр.

Бирги бɵлүкке  хʏнчʏгештиӊ херелдеринде парлаттынган аӊгы-аӊгы чугаа кезектеринде сɵстерни үлеп бээр.

Ийиги бɵлүкке мергежилге 218-биле ажылдаар даалганы бээр база сɵзүглелди орус дылче очулдуртур

Баштайгы ɵɵреникчи чуве адын адаарга, дараазында ɵɵреникчи база улаштыр чуве ады адаар. Илчирбени үспейн, тура дүшпейн улаштыр адаар

. Бирги бɵлүк хʏнчʏгештиӊ херелдеринде парлаттынган сɵстерден чуве аттарын шилип тыпкаш, хүннүӊ херелдерин чыпшырар, ол чүве аттарын орус дылче очулдурар.

Ɵске бɵлүк мергежилге 218те кирген чуве аттарын тыпкаш, интерактивтиг самбырада теректиӊ бүрүлерин чурааш, аӊаа чуве аттарын киир бижиир , сɵзуглелди орус дылче очулдурар.

Тɵлевилелдерин камгалаар.

Бот-тускайлаӊ,эжеш ажыл  база   бɵлүктеп ажылдаары

Эжи-биле кады ажыл-чорудулганы кылыры, харыысалгазын билири; бөлүкке чугааны шын чорудуп билири,

санал-бодалдарын солчуру, өске кижиниң харыызын дыңнап билири.

өөредилгелиг сорулгаларны шиитпирлээри-биле эргежок чугула сөстер, домактарны тодарадып билири.;чаа теманы шиӊгээдип алганын баш бурунгаар айтыры.Сагынгыр-тывынгыр чорукка ɵɵренири

Чедип алыр түӊнели

Бойдусту карак огу дег кадагалап, хумагалаар, кижи- бойдустун тɵлү, орус, тыва дыл кырында деӊнелгени кылыры, кылган тɵлевилелиниӊ ажылын камгалап билири.

VІІ. Бот-унелел.

Бо кичээлде чүнү билип алдым?

Кичээлде чуу менээ эӊ солун болду…

Ам-даа улам хандыр чүнү билип алыксап тур мен…

Уругларныӊ харыылары.

Класс-биле ажыл

Шүгүмчүлелдиг боданып билири, ɵскениӊ бодалын, туружун үнелээри.

Чедип алыр түӊнели

Кичээлде чүнү билип алганын, чүнү билип албаанын, солун, солун эвес болганын бодунга үнелеп билири.

VІІІ. Онаалга

Ийи онаалганын кайы-бирээзин куусет:

1. Чогаадыг « Тоолчургу Тывам чурту»

3. Мергежилге 217(шупту кылыр)

Дневнигинге шилип алган онаалгазын бижип алыр