Сүзнең тамыры һәм кушымча. Сүзнең мәгънәле кисәкләре.
материал

Этаплар

Укытучы эшчәнлеге

Укучы эшчәнлеге

Кулланыла торган метод һәм алымнар

I этап

Кызыксындыру, мотивлаштыру.

Белем һәм күнекмәләрне камилләштерү,

-кызыксыну уяту,

-үзмаксат кую

Исәнләшү.

Исәнмесез! Хәерле көн, укучылар! Дәресебезнең бүгенге кунакларына да уңышлы көн телибез. Бер –беребезгә карап матур итеп елмаябыз да эшкә керешәбез....

1. Мәгълүматны аңлат.

Бер галим болай дигән: “Грамоталылык- бер –беребезгә карата әдәплелек”.  Ничек уйлыйсыз, әлеге галим нәрсәне күз алдында тотып бу сүзләрне әйтте икән?

Дәресебез кунакларының фикере дә безгә кызыклы...ни диярсез?

Димәк, нинди нәтиҗә ясыйбыз?(Дәрес вакытында бер-беребезгә карата әдәпле булабыз, ә бу җөмләләрне дөрес төзибез, сүзләрне урынлы кулланабыз дигән сүз)

2. Сезгә бер әкият тәкъдим итәм:

Борын- борын заманда очрашканнар ди агач тамыры белән эш тамыры.

- Исәнме, мин – тамыр. Ә син кем? – дигән агач тамыры.

     - Мин дә тамыр ! – дигән сүз тамыры.

     - Син нинди тамыр инде? Миннән зур агачлар үсә, синнән нәрсә үсә ала соң? – дигән.

     - Миннән яңа сүзләр үсә ала,- дигән эш тамыры һәм кешеләргә эндәшкән:

Мине утыртыгыз, ә мин зур булып үсәрмен. Сезгә көч һәм дәрт биреп торырмын, - дигән. Кешеләр эшне җиргә утыртканнар. “Эш” тамыры җәелеп үсеп киткән.

Әкиятнең эчтәлеге аңлашылдымы?

Эчтәлеккә туры килүче рәсемнәрне сайлап алыгыз. (агач , теш тамыры, кан тамыры, сүз тамыры)

• Бу әкияттә кайсы сүзгә игътибар иттегез?
• Нәрсәләрнең тамырлары була?
• Тамыр дигән сүзнең ничә мәгънәсе бар икән, ачыклыйк әле....(Рәсемнәрне нәрсә берләштерә?)

 Тамыр

 1. Үсемлекнең җиргә кереп берегеп, җирдән су һәм минераль матдәләр суыра торган өлеше.

2. Кеше һәм хайван тәнендә кан йөри торган каналлар. 

3. Теш тамыры

• Тамыр сүзен без нинди мәгънәле сүзләр рәтенә кертә алабыз?
• Әкияттә тагын нинди тамыр белән таныштык?
• Сүзләрнең дә тамыры була микән?

3. Игътибар итегез әле, әкияттәге “эш” тамыры “миннән яңа сүзләр үсә ала” ди. Ничек итеп яңа сүзләр үсә ала?
4.  Кайсы сораулар бездә авырлык тудырды, шулардан чыгып, бүгенге дәресебезнең темасын билгелик әле.....

5. Әлеге теманы ачу өчен без ниләр эшләргә тиеш булабыз?

искә төшерә,

мәгълүматны бер җепкә тезә, сораулар куя

1. – Җөмләләрне дөрес төзү;

• Сүзләрне дөрес, урынлы куллану;

• Кирәкле мәгълүмат бирү

• Тамыр сүзенә

• Тамыр агачныкы , үсемлекнеке була

- Күп  мәгънәле сүзләр

-“эш” сүзе тамыры

• Димәк, була

• Кушымча ялганып

• Бүгенге  дәрестә сүзнең тамырын һәм кушымчасын өйрәнәсебезне аңладык.

1)Кагыйдәне өйрән! (Истә калдыр!)

2)Модельгә күчер!

 (Без – төзүчеләр!)

3)Күнегүләр ярдәмендә ныгыт!(Җиде кат үлчә, бер кат кис!)

4)Үзләштерелүне мөстәкыйль тикшер!(Алтын кирәк түгел, акыл кирәк)

5) Белемеңне бәялә һәм төзәт!(Белемнән зур хәзинә юк.)

6) Нәтиҗә яса! (Башланган эш – беткән эш.)

Алынган мәгълүматның исемлеген төзи: төп моментларны сөйли, схемага тезә.

• кластерлар,
• таблица,
• проблемалы сораулар,

Бу стадиядә мәгълүмат кабатлана, системага кертелә. Эш төрләре индивидуаль, парлы, төркемдә башкарыла.

II этап

Төшенү

- яңа материал кабул ителә

кызыксындыру,

белем һәм күнекмәләргә таянып, яңаларын формалаштыра

1. Башладык! Галимнең сүзләрен искә төшерик әле....

Дәреслекнең 124-125 нче битендә бирелгән мәгълүмат белән танышабыз.

Танышу барышында 1нче  төркем безгә билгеле мәгълүмат янында ! билгесе куя, яңа мәгълүмат янына +, аңлашылмаган мәгълүмат янына ? билгесе куеп бара.

2нче  төркем әлеге мәгълүматлар буенча 3 сорау төзеп дәфтәрегезгә язасыз һәм яныгыздагы иптәшегезгә шул сорауларны бирәсез, ә иптәшегез сезгә җавап бирә. Сезгә 3 минут вакыт бирелә....

1 нче төркем белән эш.

• Бирелгән мәгълүматта сезгә нәрсә таныш иде?

• Нинди яңалык белдегез?

• Нәрсә аңлашылмады?

Сезнең арада 1 нче төркемдә кыенлык тудырган сорауга җавап бирүче булдымы?

2. Әлеге сорауга җавап табу өчен/ хәтердә калдыру өчен бирелгән сүзләрне иҗеккә һәм мәгънәле кисәккә аерып карарбыз. Бирем №2

1 нче рәт әлеге сүзләрне иҗеккә бүлеп яза, икенче рәт мәгънәле кисәкләргә. Бер үк вакытта урында да, тактада да эшлибез.

Иҗек белән мәгънәле кисәк төшенчәсе тәңгәл (совпадают) киләме?

Эшчәнлекне бәяләргә онытмыйбыз... әгәр ике баганадагы сүзләрегез дә дөрес булса 12б. куясыз....

Кагыйдә буенча аңлашылмаган өлешләр калмадымы? Димәк, нишлибез?

Текстны тыңлый,

укытучы тарафыннан кулланылган метод һәм алымнарга таянып, текстны үзләштерә (тыңлый, кабул итә,

кирәк моментларны билгели)

... әдәплелек – грамоталылык....

Тамыр һәм кушымча төшенчәсе белән башлангыч сыйныфта танышкан идек;

Тамыр һәм кушымчаны сүз төзелеше бүлеге өйрәнә

Нәрсә ул мәгънәле кисәк?

кү-ңел-ле                                 күңел-ле
кы-зым                                    кыз-ым
у-лы-быз                          

 ул-ыбыз
эш-лә-дек                            

эш-лә-де-к
ки-лер-ләр                

кил-ер-ләр
кө-ле-гез                            

көл-егез.       12 балл

юк, туры килми. Мәгънәле кисәк ул тамыр һәм кушымчалар.

• Модельне тутырабыз

• Инсерт,

Дәреснең башында куелган сорауларга җавап эзләү

Бу стадиядә яңа материал үзләштерелә (текст, фильм, лекция, парарграф). Эш төрләре - индивидуаль яки парлы. Парлап эшләгәндә шәхси күзәтү һәм фикер алмашу тәртибе сакланырга тиеш.

III этап

Рефлексия

Уйлану,

 Фикер туу,

Яңа максат һәм бурычлар кую

Укытучы беренчел фикер һәм ниятләргә кайта;

кирәк дип тапса, үзгәреш кертә; яңа үтелгән материал буенча иҗади һәм тикшеренү, гамәли биремнәр бирә 

1. Хәзер ,укучылар, яңа теманы ничек аңлавыгызны тикшереп карыйбыз. Сезнең алдыгызда бирем №1, үзегезгә ошаган варианттагы сүзләрне төшеп калган хәрефләрне куеп күчереп язасыз. Аннары сүзнең тамырын һәм кушымчасын чылбыр буенча телдән әйтеп чыгасыз.     (1нче укучы башлый, биремне үти, 2нче укучы тыңлап тора, дөрес булса мактый яки дөресли, киңәш бирә. Шулай чиратлап дәвам итә.)

Бирем.

1.Урма.чы, у.ман, урманда.

2. Эш, эш.е, эш.әр.

3.Саз, саз.ык, сазл.кта.

4. Эл, элг.ч, э.мәк.

5.  Кош, кош.ар, кошч.к

6. Урак, ура.чы, уракны.

7. Юл, ю.чы, юл.а.

8. Дус, дус.ык, ду.ка.

9.   Су.ыз, с.лы, суга.

10. Ку.н, куя.нар, к.янкай.

11.Сыну, с.на, сын.ыру.

12.т.лче, телсе., тел.

13.җирд.н, җир, җ.рлек.

14.сы.ныф, сыйны.таш, сыйныфтан.

 Хәзер инде кемне тыңлап тордык, шуның эшен бәялибез. 3 се дә дөрес булса, 3 балл....

2. – 1 төркем, сез бүген нинди яңалыклар белдегез?

 -2 төркем, әйтик, бүгенге дәрестә иптәшегез булмады ди. Әлеге тема турында ниләр сөйләрсең?

- Дәрестә алган белемнәр тормышта кирәк булырмы? (галим сүзләре)

- Дәрестә нәрсәгә ирештең?

3.  Бүгенге дәрестәге эшчәнлегегезнең гомуми балларын санар вакыт җитте....

15-14 – “5”

11-13 – “4”

8-10 – “3”

3. Бүгенге дәрестән чыгу өчен, сезгә билетлар бирелә. Тик бу билетлар гади генә түгел, дәрес темасын ничек үзләштерүегезне ачыклаучы сорауларга җавап бирергә кирәк...

4. Өй эше.

      Мәҗбүри:

1. Татар әдәбияты дәреслегеннән 10 сүз язып алырга, тамырын билгеләргә

Сайлау мөмкинлеге:

2. Татар әдәбияты дәреслегеннән 10 сүз язып алырга, мәгънәле кисәкләргә таркатырга
3. Татар әдәбияты дәреслегеннән тамыры  2 иҗектән торган 5 сүз, тамыры 3 иҗектән торган 5 сүз язып алырга.

Укучы ике мәгълүматны (“иске” белән “яңа”) чагыштыра

Чылбыр буенча эшлиләр

- таблица, кластерлар тутырыла;

- төп фактлар арасында бәйләнеш ачыклана;

 - терәк сүзләр, дөрес һәм дөрес булмаган раслаулар;

- сорауларга җавап;

- иҗади язма эш,

-тема буенча күзәтү  

Материалны анализлау, иҗади эшкәртү, интерпретацияләү. Эш төре - индивидуаль, парлы, төркемдә.

                       Сораулар

  Әйе

   (+)

  Юк

  (-)

                       Сораулар

  Әйе

   (+)

  Юк

  (-)

                       Сораулар

  Әйе

   (+)

  Юк

  (-)

   Сүзнең төп мәгънәсен аңлата һәм мәгънәле башка кисәкләргә бүленми торган кисәге тамыр дип атала.

  Сүзнең төп мәгънәсен аңлата һәм мәгънәле башка кисәкләргә бүленми торган кисәге тамыр дип атала.

  Сүзнең төп мәгънәсен аңлата һәм мәгънәле башка кисәкләргә бүленми торган кисәге тамыр дип атала.

Тамырга ялганып килә торган кисәкләрне кушымчалар диләр.

Тамырга ялганып килә торган кисәкләрне кушымчалар диләр.

Тамырга ялганып килә торган кисәкләрне кушымчалар диләр.

Балачак сүзенең тамыры бала, кушымчасы чак

Балачак сүзенең тамыры бала, кушымчасы чак

Балачак сүзенең тамыры бала, кушымчасы чак

Алмалар сүзенең тамыры ал , кушымчасы ма лар

Алмалар сүзенең тамыры ал , кушымчасы ма лар

Алмалар сүзенең тамыры ал , кушымчасы ма лар

Бирем №1

1.Урма.чы, у.ман, урманда

2. Эш, эш.е, эш.әр

 3.Саз, саз.ык, сазл.кта

 4. Эл, элг.ч, э.мәк

5.  Кош, кош.ар, кошч.к

6. Урак, ура.чы, уракны

7. Юл, ю.чы, юл.а

8. Дус, дус.ык, ду.ка

9.   Су.ыз, с.лы, суга

10. Ку.н, куя.нар, к.янкай

 11.Сыну, с.на, сын.ыру

12.т.лче, телсе., тел

13.җирд.н, җир, җ.рлек

14.сы.ныф, сыйны.таш, сыйныфтан

Бирем №2

Күңелле, кызым, улыбыз,эшләдек, килерләр, көлегез.

Бирем  №1

1.Урма.чы, у.ман, урманда

2. Эш, эш.е, эш.әр

 3.Саз, саз.ык, сазл.кта

4. Эл, элг.ч, э.мәк

5.  Кош, кош.ар, кошч.к

6. Урак, ура.чы, уракны

7. Юл, ю.чы, юл.а

 8. Дус, дус.ык, ду.ка

9.   Су.ыз, с.лы, суга

10. Ку.н, куя.нар, к.янкай

11.Сыну, с.на, сын.ыру

12.т.лче, телсе., тел

13.җирд.н, җир, җ.рлек

14.сы.ныф, сыйны.таш, сыйныфтан

Бирем №2

Күңелле, кызым, улыбыз,эшләдек, килерләр, көлегез.

Бирем №1

1.Урма.чы, у.ман, урманда

2. Эш, эш.е, эш.әр

 3.Саз, саз.ык, сазл.кта

4. Эл, элг.ч, э.мәк

5.  Кош, кош.ар, кошч.к

6. Урак, ура.чы, уракны

7. Юл, ю.чы, юл.а

8. Дус, дус.ык, ду.ка

9.   Су.ыз, с.лы, суга

10. Ку.н, куя.нар, к.янкай

11.Сыну, с.на, сын.ыру

12.т.лче, телсе., тел

13.җирд.н, җир, җ.рлек

14.сы.ныф, сыйны.таш, сыйныфтан

Бирем №2

Күңелле, кызым, улыбыз,эшләдек, килерләр, көлегез.