5-9 нчы сыйныфларның туган телдә белем алучы ( татар) төркемнәре өчен туган телдән эш программасы
рабочая программа (5 класс)

                                                                              Татарстан Республикасы Казан шәһәре Совет районы

“110 нчы лицей” гомуми белем  муниципаль бюджет учреждениесе

5-9 нчы  сыйныфларның туган телдә белем алучы ( татар)  төркемнәре өчен

туган телдән эш программасы

                                    Төзүче: беренче квалификацион  категорияле  туган   тел  һәм  әдәбияты  укытучысы  Гаязова Рәзилә Рафаэлевна

                                                                                                                                                                                         Пед совет утырышында каралды:

                                                                                              1 нче номерлы беркетмә

                                                                                                       24нче  август 2019 нчы ел

2019 -2020 нче уку елы

Аңлатма язуы

    Эш программасы түбәндәге  норматив документларга нигезләнеп төзелде:

  1. Приказ Минобрнауки РФ от 31.12.2015 №1578 О внесении изменений в федеральный государственный образовательный стандарт среднего общего образования, утвержденный приказом Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 мая 2012 г. №413

  2. Реестр примерных основных общеобразовательных программ (fgosreestr.ru).

  3. Казан шәһәре Совет районы «110 нчы лицей « муниципаль бюджет  гомуми белем бирү учреждениесенең 2019-2020 нче  уку елына укыту планы

   4.  Казан шәһәре Совет районы «110 нчы лицей « муниципаль бюджет  гомуми белем бирү учреждениесенең  эш программасы турында локаль акты

   5. Казан шәһәре Совет районы «110 нчы лицей «  муниципаль бюджет  гомуми белем  учреждениесенең гомуми төп белем бирү  программасы

(5-9 нчы сыйныфлар өчен).

6. Татарстан Республикасы Мәгариф һәм Фән министрлыгы  “Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларында “Туган тел (Татар теле)” укыту предметының үрнәк эш программамсы” (1-11нче сыйныфлар.-  Төзүче-авторлар: Ф.Ф.Харисов, Ч.М.Харисова, Г.Р.Шакирова.-Казан, 2018.нче ел.

7. Харисов Ф.Ф., Харисова Ч.М.  Татар теле. 5 нче сыйныф: рус телендә гомуми белем биү оешмалары өчен уку әсбабы ( татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен).- Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2015.

8. Максимов Н.В., Хәмидуллина М.З. Татар теле. 6 нчы сыйныф: рус телендә гомуми белем биү оешмалары өчен уку әсбабы ( татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен).- Казан: Татарстан китап нәшрияты, 2015.

9.  ГариповаВ.А.,  Айдарова С.Х., Нәбиуллина Т.Г. Татар теле. 7 нче сыйныф: рус телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы  (татар телен туган тел буларак өйрәнүче укучылар өчен) . – Казан: Татарстан китап нәшрияты ,2015.

10. 8 сыйныф:рус телендә гомуми белем бирү оешмалары өчен уку әсбабы. (Г.Ф.Гайнуллина, М.К.Зиннуров, Г.Ф.Харисова). .  Казан, Татарстан китап нәшрияты , 2016 ел

11. Зиннәтуллина К.З., Фатыйхова Ф.Ф., Мирзаһитов Р.Х.Татар теле: рус телендә төп гомуми белем бирү мәктәбенең 9нчы сыйныфы өчен уку әсбабы (татар балалары өчен). 5нче басма.- Казан:Татарстан китап нәшрияты,2011.

Туган телне ана теле буларак укытуның  максатлары һәм бурычлары:

1. укучыларда ана телен өйрәнүгә кызыксыну, аның аркылы башка телләрне дә өйрәнү теләге уяту;
2. үз милләтеңә, аның мәдәни үзенчәлекләренә,гореф-гадәтләренә, ана теленә мәхәббәт тәрбияләү, шулар аркылы башка милләтләргә, аларның гореф-гадәтләренә, мәдәниятләренә ихтирам уяту;
3.  балаларда туган телгә, аның яңгырашына, сүзлек байлыгына карата кызыксыну уяту;
4. тел күренешләрен аңларга, эзлекле фикер йөртергә өйрәтү;
5. фәнни-тикшерү эшчәнлеге алып баруга мотивация тудыру;
6. проект эшләрен башкаруны дөрес оештыру;
7. бәйләнешле сөйләм тудыру өстендә эшләү, аралашу компетенциясе булдыру.
8. телне өйрәнгәндә үзләштергән белем һәм күнекмәләрне сөйләмдә дөрес куллана белү.

бурычлары:

1. укучыларда туган телгә сакчыл караш тәрбияләү;

      2)   укучыларның сөйләм эшчәнлеген һәм фикерләү сәләтен, төрле шартларда әдәби телдә аралаша белү күнекмәләрен үстерү;

      3) татар теленең фонетик төзелеше, орфоэпик, орфографик нормалары турында белем бирү;

      4) телнең лексик байлыгын анализлый, күрә, таба белү сәләтен, осталыгын булдыру, сүз байлыгын арттыру;

      5) татар теленең сүз ясалыш мөмкинлекләрен үзләштерү;

      6) алынган белемне һәм осталыкны тормышта максатчан кулланырга өйрәтү;

      7) изложение һәм сочинениеләрне дә тәрбияви бурычны күз уңында тотып яздыру;

      9) укучыларда ана телендә дөрес, матур итеп сөйләү һәм язу күнекмәләре тәрбияләү;

     10) дәреслек, өстәмә һәм белешмә әдәбият белән эш итү, уку, язу күнекмәләрен камилләштерү.

Укыту предметына характеристика

Рус мәктәпләренең 5-9 нчы сыйныфларында укучы татар балаларына туган телдән  белем бирүнең төп максаты – Федераль дәүләт стандарты таләпләрен тормышка ашыру белән бергә рус мәктәбендә туган телгә  өйрәткәндә укучыларда лингвистик (тел), коммуникатив (аралашу), милли мәдәният өлкәсенә караган  культурологик (мәдәниятлылык) компетенцияләр булдыру.

5-9  нчы сыйныфларда туган телдән  бирелергә тиешле белем күләме җәмгыятьнең иҗтимагый таләпләренә, тел гыйлеме үсешенә, ана теленең кулланылыш функцияләренә туры китереп билгеләнә. Туган телне  түбәндәге төп принципларга нигезләнеп укыту карала. Психологик принциплар: балага индивидуаль якын килү, укучының яшь үзенчәлеген исәпкә алу.Гомумдидактик принциплар: фәннилек һәм дәвамчанлык, теориянең практика белән бәйләнеше, тәрбия бирү, күрсәтмәлелек.Лингвистик принциплар: системалылык, комплекслылык, культурологик.Методик принциплар: аралашу, сөйләм һәм тел материалын минимумлаштыру.

Туган телнең  укыту методы һәм алымнары: катнаш, тәрҗемә итү, таныштыру, күзәтү, әңгәмә.

Тел белеме тармаклары арасында системалылык һәм эзлеклелек, фәннилек һәм дәвамчанлылык принциплары сакланырга тиеш. Рус мәктәбендә укучы татар балаларын бәйләнешле сөйләмгә өйрәтү, дөрес язу, язганныукып аңлау һәм аңлата белү; теге яки бу мәсьәләгә карата үз фикереңне белдерү, иҗади эш белән шөгыльләнү эшенә өйрәтү иң мөһим мәсьәләләрдән санала.

Сөйләм телен үстерү өч юнәлештә алып барыла: беренче юнәлеш телебезнең әдәби нормаларын өйрәнүдән гыйбәрәт, икенче юнәлеш сүз байлыгын арттырудан, һәр сүзнең урынын белеп кулланудан гыйбәрәт, өченче юнәлеш әйтергә теләгән фикерне телдән һәм язма рәвештә, аңлаешлы һәм бәйләнешле итеп җиткерә белүдән гыйбәрәт.

Укыту фәненең уку-укыту  планында  тоткан урыны

5 нче, 6 нчы ,7нче, 8нче сыйныфларда  туган телне укытуга  35*2=70сәгать , 9нчы сыйныфта 34*2=68 сәгать  вакыт каралган.

Укытуның шәхси, метапредмет, предмет нәтиҗәләре

Шәхескә кагылышлы нәтиҗәләр:

• шәхеснең әхлакый-рухи сыйфатларын камилләштерү;
• милли горурлык, гражданлык хисләре формалаштыру;
• әхлак нормаларын, җәмгыятьтә яшәү кагыйдәләрен үзләштерү;
• иптәшеңә рухи ярдәм күрсәтә белү;
• үз алдыңа максат кую, аңа ирешү юлларын эзләү;
• уңышларыңа, уңышсызлыкларыңа, аларның сәбәпләренә дөрес бәя бирү;
• индивидуаль эшчәнлек стилен формалаштыру;
• төрле мәгълүмат чараларын (сүзлекләр, Интеренет ресурслар һ.б.) танып белү һәм аралашу вакытында куллану;
• актив, мөстәкыйль,иҗади фикер йөртүче, фәнни-тикшеренү эшчәнлеген башкара алырлык шәхес буларак формалашуны дәвам итү;
• иптәшеңә рухи ярдәм күрсәтә белү;
• активлыкка, мөстәкыйль фикер йөртүгә, акыл эшчәнлегенә һәм рухи эшчәнлеккә өйрәтү;
• белем һәм күнекмәләрне тормышның төрле шартларында куллана белергә өйрәнү.

Метапредмет нәтиҗәләре:

Регулятив универсаль уку гамәлләре:

• уку хезмәтендә үзеңә максат куя, бурычларны билгели белү;
• максатка ирешү, нәтиҗәгә килү юлларының эзлеклелеген билгеләү;
• барлыкка килгән ситуациядә ориентлаша белү;
•  эш тәртибен аңлап, уку эшчәнлеген оештыра, нәтиҗәле эш алымнарын таба  белү;
• дөрестән дөрес түгелне аеру;
• таныш арасыннан таныш булмаганны билгели белү;
• билгеләгән  критерийларга таянып, эш сыйфатына бәя бирә белү;
• нәтиҗәләр формалаштыру;
• ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне формалаштыру.

Коммуникатив универсаль уку гамәлләре:

• әңгәмәдәшеңнең фикерен исәпкә алу, аны тыңлый, әңгәмәгә кушыла белү;
• үз фикереңә ышандыра белү;
• диалог төзүдә һәм коллектив фикер алуда катнашу;
• үз фикерен дәлилли белү, тормыштан мисаллар китерү;
• төрле җавапларны тыңлау, чагыштыру, нәтиҗә ясау;
• үз фикерен тулы һәм төгәл итеп әйтә белү;
• күмәк эш вакытында уртак фикергә килү;
• укылган текстлар буенча сораулар бирә белү;
• үз эшен контрольдә тоту, сыйныфташларына ярдәм итү;
• коммуникатив күнекмәләрнең кеше тормышындагы ролен билгеләү;
• үз фикерен телдән һәм язмача җиткерә белү;
• сыйныфташлары каршында төрле темаларга, башкарылган проектлар буенча чыгыш ясау;
•  парларда һәм төркем белән эшләү күнекмәләре алу;

-     иптәшеңнең гамәлләрен бәяләү, күрше белән хезмәттәшлек итү.

Универсаль  танып-белү гамәлләре:

• танып белү юнәлешендәге максатларны билгеләү;
• укучының үз эшчәнлеген мөстәкыйль рәвештә оештыра белүе, бәяләве;
• мөстәкыйль рәвештә теманы, куелган проблеманы ача белү, фикер йөртү;
• уку мәсьәләсе тирәсендә логик фикер йөртү;
• фикерләүдә логик чылбыр төзү;
• тема тирәсендәге төп билгеләрне аерып алу нигезендә кагыйдә формалаштыру;
• фонетик анализ ясау күнекмәләре булдыру;
• сүз ясалышы ысулларын файдаланып, сүзләр ясый белү, сөйләм эшчәнлегендә алардан дөрес һәм урынлы файдалана белү;
• телне әдәбият, рәсем, музыка сәнгате белән бәйләп, сүз сәнгатенең кыйммәтен күрсәтү;
• татарчадан русчага, русчадан татарчага тәрҗемә итү юлы аша фразеологик берәмлекләрнең эчтәлегендәге фәлсәфәне үзләштерү.

Предмет нәтиҗәләре:

• фонетик, сүз төзелеше, лексик берәмекләр белән эш итүне ныгыту;
• исем, орфоэпик, орфографик кагыйдәләрне үзләштерү, гамәли куллана белү;
• сүзнең лексик мәгънәсен билгели һәм сөйләмдә урынлы куллана белү;
• тел материалы белән логик фикерләү сорый торган эш төрләрен башкару;
• телнең сүзлек составын куллану өлкәсе, активлыгыннан чыгып урынлы файдалану;
• сүзләрнең ясалышын, төзелешен тикшерү;
• бирелгән темаларга, тормыштан алынган фикер-карашларга, хис-кичерешләргә нигезләнеп, кечкенә хикәяләр язу;
• укучыларны иҗади эшчәнлеккә тарту;
• төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалану;
• татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясый белү;
• сүз төркемнәрен лексик-грамматик мәгънәсе, морфологик һәм синтаксик билгеләре буенча аера һәм аларны таный белү;
• өйрәнелгән сүз төркемнәре белән җөмләләр һәм текстлар төзи белү;
• гади һәм кушма җөмләләрне таный,аера,үзе төзи белү;
• җөмлә кисәкләрен таный,анализлый,алар янында тыныш билгеләрен куя,әһәмиятен билгели белү;
• аерымланган кисәкләрне таный, кирәк вакытта аерымландыра,алар янында тыныш билгеләрен куя белү;
• җөмләнең модаль кисәкләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләре куя белү;
• җөмләнең тиңдәш кисәкләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләрен дөрес куя белү;
• туры һәм кыек сөйләмне таный,куллана,алар янында тыныш билгеләре куя белү;
• кушма җөмләләрнең төрләрен аера һәм таный белү;
• иярчен кушма җөмләләрнең төзелеше һәм мәгънә ягыннан төрләрен аерырга өйрәнү;
• сөйләмдә орфографик һәм пунктуацион нормаларны саклауның әһәмиятен күрә белү;

төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли белү.

Урта сыйныфларда укучыларның белем дәрәҗәләренә, осталык һәм күнекмәләренә таләпләр:

Фонетика, орфоэпия, графика буенча:

• фонетик, сүз ясалышы һәм лексик закончалыкларны күрә белү;
• сүзне катлаулы тел берәмлеге буларак бәяләүгә ирешү;
• укылган текстның эчтәлеген аңлау;
• укылган текстка үз мөнәсәбәтен белдерү;
• укылган текстка бәйле рәвештә телдән һәм язмача фикер белдерү;
• үз фикерен дәлилли белү;
• тәкъдим ителгән темага телдән һәм язмача бәйләнешле текст төзү;
• авазларның классификациясен белү;
• сүзләрне иҗекләргә бүлә белү,сүзләрне дөрес басым белән әйтә белү;
• сүзләргә фонетик анализ ясый белү;
• татар теленең орфоэпик сүзлегеннән, төрле белешмәләрдән кирәкле мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп куллана белү;
• татар теленең орфоэпик кагыйдәләрен саклап сөйләшүнең мөһимлеген аңлау;

Морфемика һәм сүз ясалышы буенча:

• сүзне морфемаларга бүлә белү;

      -     тамырдаш сүзләр арасындагы мәгънә бәйләнешен һәм чылбырын күрү;

•  өйрәнелгән сүз ясау ысулларын  таный һәм аера белү;
• әдәби текстларда сүз ясау элементларының сурәтләү чарасы буларак та  әһәмиятен аңлау;
• сүз ясалуга караган сүзлекләр һәм белешмә материалдан (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу;
• сүзнең дөрес язылышын һәм лексик мәгънәсен аңлату өчен, аның этимологик ягына игътибар итәргә кирәклекне белү.

Лексикология һәм фразеология буенча:

• сүзләргә лексик анализ ясый белү;
• фразеологик әйтелмәләрне тану;
• бер һәм күп мәгънәле сүзләрне таный һәм аера белү;
• сүзләрне мәгънәсенә карап, килеп чыгышы буенча, куллану өлкәсе буенча, куллану ешлыгы буенча бүлә белү;
• сүзләрнең синонимнар һәм антонимнарын табу; төрле омонимнарны тану;
• төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалану;
• татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясый белү;
• сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен аера белү;
• үзенең һәм иптәшләренең сөйләмен төгәллеге, сүзләрне урынлы һәм сәнгатьле итеп куллана белүе ягыннан бәяли белү;

 мультимедия чараларыннан кирәкле мәгълүматны эзләп таба белү.

Морфология буенча:

• сүз төркемнәрен лексик-грамматик мәгънәсе, морфологик һәм синтаксик билгеләре буенча аера һәм аларны таный белү;
• өйрәнелгән сүз төркемнәре белән җөмләләр һәм текстлар төзи белү;
• сүз төркемнәренең төрле ысуллар белән ясалышын белү;
• аерым сүз төркеменә керүе ягыннан (морфологик яктан) сүзләрне тикшерү;
• сүз төркемнәренең төрле формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана белү;
• морфологик белем һәм күнекмәләрне сүзләрнең дөрес язылышына, башка төр анализларга бәйле рәвештә куллану;
• публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда морфологик берәмлекләрне тану;
• фәнни һәм махсус эш стилендә куллана торган морфологик формаларны белү;
• төрле сүзлекләрдән һәм мультимедия чараларыннан морфологиягә кирәкле мәгълүматны эзләп табу.

Синтаксис буенча:

• гади һәм кушма җөмләләрне таный,аера,үзе төзи белү;
• җөмләдә сүзләр бәйләнешен таный,төзи белү;
• синтаксисның төп берәмлекләреннән сүзтезмә һәм җөмләләрне, аларның төрләрен аерырга өйрәнү;
• сүзтезмә һәм җөмләләрне төзелеше һәм мәгънәләре, кулланылу үзенәлекләре ягыннан тикшерә белү;
• сүз төркемнәренең төрле синтаксик формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллану;
• җөмлә кисәкләрен таный,анализлый,алар янында тыныш билгеләрен куя,әһәмиятен билгели белү;
• аерымланган кисәкләрне таный, кирәк вакытта аерымландыра,алар янында тыныш билгеләрен куя белү;
• җөмләнең модаль кисәкләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләре куя белү;
• җөмләнең тиңдәш кисәкләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләрен дөрес куя белү;
• җөмлә төрләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләрен кую;
• туры һәм кыек сөйләмне таный,куллана,алар янында тыныш билгеләре куя белү;
• кушма җөмләләрнең төрләрен аера һәм таный белү;
• иярчен кушма җөмләләрнең төзелеше һәм мәгънә ягыннан төрләрен аерырга өйрәнү;
• публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда синтаксик чараларны тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган синтаксик чараларны белү;
• синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшерү, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңлау.

“Орфография һәм пунктуация» бүлеге буенча:

• язуда орфографик һәм пунктуацион нормаларны өйрәнелгән күләмдә файдалану;
• сүзнең дөрес язылышын телдән сөйләү яки язма рәвештә аңлата белү;
• орфографик һәм пунктуацион хаталарны таба һәм төзәтә белү;
• сөйләмдә орфографик һәм пунктуацион нормаларны саклауның әһәмиятен күрә белү;
• орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән (мультимедия чараларыннан)  кирәкле мәгълүматны табу һәм аларны язуда урынлы итеп куллана белү.

“Стилистика”бүлеге буенча:

• функциональ  стильләр белән танышу, аларның жанр үзенчәлекләрен билгели белү;
• аудитория (иптәшләре) алдында чыгыш ясарга өйрәнү: аның темасын билгеләү, максат һәм бурычларын күрсәтү;
• тел чараларын тыңлаучыларның яшь, психологик үзенчәлекләрен һәм сайланган теманың белем дәрәҗәсенә туры килүен һ.б. истә тотып сайлау.
• телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләрне аңлау һәм аңлата белү;
• төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли белү ;
• төрле характердагы текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итә, бу вакытта телдән һәм язма сөйләм нормаларын саклап эш итә белү.

Сөйләм эшчәнлеге буенча:

• диалогик һәм монологик сөйләм оештыра белү;
• төрле типтагы диктантлар язу;
• рәсемгә карап, хикәя язу;
• бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү;
• бәйрәм уңаеннан котлау тексты язу;
• укыган яки тыңлаган текстның эчтәлеген сөйли, планын төзи белү;
• төрле типтагы  изложениеләр язу;
• мөстәкыйль һәм ярдәмче сүз төркемнәрен кертеп төзелгән җөмләләрне тәрҗемә итү;
• экскурсиядә, төрле спектакль-концертларда, мәктәптә үздырылган бәйрәм кичәләрендә алган тәэсирләрдән файдаланып, сочинениеләр язу;
• эш кәгазьләре  язу;
• таблица, схема, график рәсемнәрне тутыру яки тулыландыру;
• Интернет челтәреннән урынлы, чамасын белеп һәм дөрес итеп файдалану күнекмәләре булдыру;
• проектлау-тикшеренү күнекмәләрен гамәли яктан үзләштерү;
• танып белү методын гамәли яктан куллана белергә өйрәнү.

Укытуның төп  эчтәлеге

Укыту барышында түбәндәге дәрес формалары кулланыла:

     Дәрес,уен –дәрес,сәяхәт-дәрес, бәхәс-әңгәмә дәресе, экскурсия-дәрес, дәрес-викторина, , ярыш-дәрес,иҗади эш дәресе, конкурс-дәрес,эшлекле уен, рольле уен, дәрес-презентация, дәрес-проект һ.б.

Уку-укыту эшчәнлеге төрләре: дәреслек белән эш, сүзлек эше,  чагыштыру күнегүләре, җөмләләр төзү, таблица, карточкалар, дидактик материаллар белән эшләү,ситуацияле мәсьәләләр чишү, проблемалы-эзләнүле сорауларга җавап бирү, индивидуаль биремнәр үтәү, рәсем буенча җөмләләр төзү,модель төзү, эмоциональ хәтер үстерү күнегүләре, мөстәкыйль эш, схема төзү, морфологик анализ ясау, кроссворд чишү, бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү, тестлар эшләү.

Укытуның көтелгән нәтиҗәләре

 Туган  тел программасы буенча билгеле бер белем һәм күнекмәләргә ия булу; иҗади эшчәнлек тәҗрибәсен, белем-күнекмәләрен гамәли файдалана алу.

5 нче сыйныф:

Программаны үзләштерүдән көтелгән нәтиҗәләр:

       Фонетика, орфография,графика буенча:

1. сузык һәм тартык авазларның үзенчәлекләрен белү;
2. иҗек турында белү; сүзләрне дөрес басым белән әйтү;
3. аваз һәм хәрефләрне аера белү;
4. сүзләргә фонетик анализ ясарга өйрәнү;
5. төрле тип сүзлекләрнең төзелү принципларын үзләштерү;
6. орфоэпик сүзлектән файдалана белү;
7. үзенең яки иптәшләренең сөйләменә орфоэпик яктан чыгып бәя бирә белү;
8. татар теленең орфоэпик кагыйдәләрен саклап сөйләшүнең мөһимлеген аңлау;
9. татар теленең орфоэпик сүзлегеннән, төрле белешмәләрдән кирәкле мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп куллана белү;
10. фонетиканың төрле сәнгатьлеукучараларынаера белү;
11. проза һәм поэзия жанрына караган текстларны сәнгатьле итеп уку.

Сүз төзелеше һәм сүз ясалышы буенча:

1. сүзне морфемаларга бүлә белү;
2. тамырдан төрле сүзләр ясау;
3. тамырдаш сүзләр арасындагы мәгънә бәйләнешен һәм чылбырын күрү;

       4)  өйрәнелгән сүз ясау ысулларын  таный һәм аера белү;

5. морфемика һәм сүз ясалышын өйрәнү  дөрес язарга, сүз төркемнәрен һәм җөмлә кисәкләрен танырга ярдәм итүен белү;
6. әдәби текстларда сүз ясау элементларының сурәтләү чарасы буларак та  әһәмиятен аңлау;
7. сүз ясалуга караган сүзлекләр һәм белешмә материалдан (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу;
8. сүзнең дөрес язылышын һәм лексик мәгънәсен аңлату өчен, аның этимологик ягына игътибар итәргә кирәклекне белү.

Лексикология буенча:

1. сүзләргә лексик анализ ясый белү;
2. сүзләрне тематик төркемнәргә берләштерү;
3. фразеологик әйтелмәләрне тану;
4. телдән һәм язма сөйләмдә лексик нормаларны саклау;
5. бер һәм күп мәгънәле сүзләрне таный һәм аера белү;
6. сүзләрне мәгънәсенә карап, килеп чыгышы буенча, куллану өлкәсе буенча, куллану ешлыгы буенча бүлә белү;
7. сүзләрнең синонимнар һәм антонимнарын табу;
8. сүзнең күчерелмә мәгънәсенә бәйле сурәтләү чараларын – метафора, эпитет, сынландыруны билгели белү;
9. төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалану;
10. татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясый белү;
11. сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен аера белү;
12. төрле омонимнарны тану;
13. үзенең һәм иптәшләренең сөйләмен төгәллеге, сүзләрне урынлы һәм сәнгатьле итеп куллана белүе ягыннан бәяли белү;
14.  мультимедия чараларыннан кирәкле мәгълүматны эзләп таба белү .

        Сөйләм эшчәнлеге:

1.  диалогик һәм монологик сөйләм оештыра белү;
2. укыган яки тыңлаган текстның  планын төзү;
3. аңлатмалы, орфографик, сайланма, хәтер, контроль диктантларны  язу;
4. рәсемгә карап, хикәя язу;
5.  изложениеләр язу;
6. бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү.

6. нчы сыйныф:

1. сүз төркемнәреннән- исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлыкларны таный һәм аера белү;
2. аерым сүз төркеменә керүе ягыннан (морфологик яктан) сүзләрне тикшерү;
3. сүз төркемнәренең төрле формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллану;
4. морфологик белем һәм күнекмәләрне сүзләрнең дөрес язылышына, башка төр анализларга бәйле рәвештә куллану;
5. публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда морфологик берәмлекләрне тану;
6. фәнни һәм махсус эш стилендә куллана торган морфологик формаларны белү;
7. төрле сүзлекләрдән һәм мультимедия чараларыннан морфологиягә кирәкле мәгълүматны эзләп табу;
8. әзер мәгълүмат чыганакларындагы фикерләрне системага салып, чагыштырып, тикшереп һәм гомумиләштереп, мөстәкыйль аңлатмалар бирергә өйрәнү;
9. таблица, схема, график рәсемнәрне тутыра яки тулыландыру;
10. Интернет челтәреннән урынлы, чамасын белеп һәм дөрес итеп файдалану күнекмәләре булдыру;
11. проектлау-тикшеренү күнекмәләрен гамәли яктан үзләштерү;
12. танып белү методын гамәли яктан куллана белергә өйрәнү;
13. дәресләрдә укучылар туган илнең тарихи-географик образын күзаллый белергә, шуңа бәйле рәвештә туган якның тарихын һәм географиясен, аның мәдәни мирасын һәм традицияләрен күзаллау.

7. нче сыйныф:

               Морфология буенча:

1. фигыльнең  лексик-грамматик мәгънәсе, морфологик һәм синтаксик билгеләре буенча аера һәм таный белү; морфологик анализ ясау;
2. аваз ияртемнәренең ясалуын, морфологик-синтаксик үзенчәлекләрен, аваз ияртемнәреннән ясалган исемнәр һәм фигыльләрне аера һәм таный белү; морфологик анализ ясау;
3. хәбәрлек сүзләрнең телебездә тоткан урынын, формаларын һәм кулланылышын аңлау;
4.  бәйлек һәм теркәгечләрнең сөйләмдәге әһәмиятен, куллану үзенчәлекләрен, аларны  төркемләүне,  рус телендәге теркәгечләр белән уртак билгеләрен белү;
5.  кисәкчәләрнең сөйләмдә тоткан урынын, мәгънәләрен, төркемнәрен, аларның дөрес язылышын белү;
6. ымлыклар турында гомуми мәгълүмат булдыру, аларның ясалу үзенчәлекләрен һәм төркемчәләрен аңлау;
7. өйрәнелгән сүз төркемнәре белән җөмләләр һәм текстлар төзи белү.

Сөйләм эшчәнлеге:

8. диалогик һәм монологик сөйләм оештыра белү;
9. укыган яки тыңлаган текстның эчтәлеген сөйли, планын төзи белү;
10. бәйрәм уңаеннан котлау тексты язу;
11. грамматик биремле диктантлар язу;
12. рәсемгә карап, хикәя язу;
13. төрле типтагы диктантлар язу;
14. әдәби әсәрләрдән алынган өзекләрне файдаланып, изложениеләр язу;
15. мөстәкыйль һәм ярдәмче сүз төркемнәрен кертеп төзелгән җөмләләрне тәрҗемә итү;
16. экскурсиядә, төрле спектакль-концертларда, мәктәптә үздырылган бәйрәм кичәләрендә алган тәэсирләрдән файдаланып, сочинениеләр язу;
17. эш кәгазьләре ( җыелыш беркетмәсе, гариза, белдерү) язу.

 8 нче сыйныф:

“Синтаксис”бүлеге буенча :

1)гади һәм кушма җөмләләрне таный,аера,үзе төзи белү;

2)җөмләдә сүзләр бәйләнешен таный,төзи белү;

3)синтаксисның төп берәмлекләреннән сүзтезмә һәм җөмләләрне, аларның төрләрен аерырга өйрәнү;

4)сүзтезмә һәм җөмләләрне төзелеше һәм мәгънәләре, кулланылу үзенәлекләре ягыннан тикшерә белү;

5)сүз төркемнәренең төрле синтаксик формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллану;

6) синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белү;

7)җөмлә кисәкләрен таный,анализлый,алар янында тыныш билгеләрен куя,әһәмиятен билгели белү;

8)аерымланган кисәкләрне таный, кирәк вакытта аерымландыра,алар янында тыныш билгеләрен куя белү;

9)җөмләнең модаль кисәкләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләре куя белү;

10)җөмләнең тиңдәш кисәкләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләрен дөрес куя белү;

11)җөмлә төрләрен таный,аера,урынлы куллана,алар янында тыныш билгеләрен кую;

12)туры һәм кыек сөйләмне таный,куллана,алар янында тыныш билгеләре куя белү;

13) диалогны таный,төзи белү;

14)таблица, схема, график рәсемнәрне тутыру яки тулыландыру;

15)        Интернет челтәреннән урынлы, чамасын белеп һәм дөрес итеп файдалану күнекмәләре булдыру;

16)        проектлау-тикшеренү күнекмәләрен гамәли яктан үзләштерү;

17)        танып белү методын гамәли яктан куллана белергә өйрәнү;

18)дәресләрдә укучылар туган илнең тарихи-географик образын күзаллый белергә, шуңа бәйле рәвештә туган якның тарихын һәм географиясен, аның мәдәни мирасын һәм традицияләрен күзаллый;

19) төрле темага текстлар,әңгәмәдә катнаша,диалог төзи белү;

20)алган белемнәрне гамәли куллана белү.

     9 нчы сыйныф:

“8 нче сыйныфта үткәннәрне кабатлау”бүлеге буенча:

1. гади җөмләләргә синтаксик анализ ясау.

“Кушма җөмлә синтаксисы”бүлеге буенча :

2. кушма җөмләләрне тану, анализлау;
3. кушма җөмлә составындагы  җөмләләрнең бер-берсенә бәйләнешен күрсәтү;
4. кушма җөмләләрне төркемләү;
5. тезмә кушма җөмләлә, теркәгечле тезмә кушма җөмләләр,алар янында тыныш билгеләрен белү;
6. теркәгечсез тезмә кушма җөмләләр,алар янында тыныш билгеләрен белү;
7. иярченле кушма җөмләләрне  мәгънә ягыннан төркемләү;
8. иярченле кушма җөмләләргә синтаксик анализ ясау;
9. иярченле җөмләләрнең төзелеш ягыннан төрләрен белү;
10. синтетик иярчен җөмләләр,аларның үзенчәлекләрен белү;
11. иярченле кушма җөмләләрнең синонимлыгы һәм рус телендә бирелешен аңлау,язуда күрсәтү;
12. иярчен җөмләләрнең мәгънә ягыннан төрләре: иярчен ия җөмлә,иярчен хәбәр җөмлә,иярчен тәмамлык җөмлә.,иярчен аергыч  җөмлә,иярчен хәл җөмләләр.,иярчен вакыт җөмлә,иярчен урын җөмлә,иярчен рәвеш җөмлә,иярчен күләм җөмлә,иярчен сәбәп һәм максат җөмләләр,иярчен шарт һәм кире җөмләләр,иярчен кереш җөмләләрне тану,аңлау,анализлау;
13. иярченле кушма җөмләләрне сөйләмдә дөрес куллану һәм үзгәртеп төзү;
14. катлаулы кушма җөмләләр,күп тезмәле кушма җөмлә,күп иярченле кушма җөмләләрне тану,анализлау,аларның төрләрен билгеләү;
15. катнаш кушма җөмләләрне  табу,аеру,анализлый белү.        

“Текст синтаксисы һәм пунктуация” бүлеге буенча:

16. текст синтаксисы һәм пунктуациянең өйрәнү объектын белү;
17. тезем,чит сөйләмле текст турында белү;
18. туры сөйләм янында тыныш билгеләрен кую;
19. текстларның рус һәм татар телләрендә бирелешен аңлату,анализлау,схемасын төзү;
20. пунктуация буенча тыныш билгеләрен төркемләү;
21. җөмләнең төзелеше, мәгънәсе,интонация һәм тыныш билгеләрен кую;
22. нокта,сорау һәм өндәү билгеләре,күп нокталар һәм куштырнаклар,нокта,сорау һәм өндәү билгеләре ,күп нокталар һәм куштырнаклар,өтер , нокталы өтер,ике нокта ,сызык,җәяләр куелу очраклары хакында белү;
23. тыныш билгеләрен дөрес кую,куллану,аларның куелу очракларын аңлату.

 “Сөйләм үстерү” буенча:

1. туган телне камил белүнең зарурлыгы турында сыйныф алдында чыгыш ясау;
2. соңгы вакытта булган берәр вакыйга турында фикер алышу, диалогик һәм монологик сөйләм үрнәкләре табу;
3. яраткан берәр шагыйрь иҗатына телдән кыскача  күзәтү ясау;
4. бирелгән сюжет буенча хикәя төзеп язу;
5. әхлакый темага анкета уздыру өчен,сораулар төзеп язу;
6.  татар һәм рус телләрендәге җөмлә төзелешен чагыштырып, бер телдән икенче телгә тәрҗемә итү күнегүләре эшләү;
7. диктанлар,изложение һәм сочинениеләр язу;
8.  төрле эш кәгазьләре  (белдерү,гариза,ышаныч кәгазе,бәяләмә)үрнәкләре язу;
9. иптәшеңнең язма эшенә телдән бәяләмә бирү;
10. кушма җөмләләрнең төрләрен аера һәм таный белү.

“Стилистика һәм сөйләм культурасы ”бүлеге   буенча:

1. функциональ  стильләр белән танышу, аларның жанр үзенчәлекләрен билгели белү;
2. аудитория (иптәшләре) алдында чыгыш ясарга өйрәнү: аның темасын билгеләү, максат һәм бурычларын күрсәтү;
3. тел чараларын тыңлаучыларның яшь, психологик үзенчәлекләрен һәм сайланган теманың белем дәрәҗәсенә туры килүен һ.б. истә тотып сайлау;
4. телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләрне аңлау һәм аңлата белү;
5. төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли белү ;
6. төрле характердагы текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итә, бу вакытта телдән һәм язма сөйләм нормаларын саклап эш итә белү.

Туган  телне укытуны матди-техник һәм мәгълүмати яктан тәэмин итү

1. дәресләрдә файдалану өчен, китапханәдә тиешле санда китаплар, дәреслекләр, белешмә әдәбият, заманча техник чаралар булдырыла;
2. компьютер классларыннан укучыларның яшенә һәм сәламәтлегенә карап файдаланыла;
3. дәресләрдә һәм аннан тыш вакытларда телевидение һәм Интернет чараларыннан урынлы файдаланыла;
4.  татар теле дәресләрендә кулланыла торган төрле таратма һәм күрсәтмә әсбапларның санитар нормаларга туры килүләре тәэмин ителә;

сәләтле укучыларга аерым якын килеп, аларны төрле  өстәмә -  фәнни җыентыкларда мәкаләләр бастыру, тезис һәм конспектлар төзү конкурсларында, тематик-гамәли конференцияләрдә, семинарларда  катнашу кебек  эшләргә җәлеп ителә.

КУШЫМТА

Укучыларның белем һәм күнекмәләрен бәяләү

Уку:

Сорауларга язма җавап алу:  .

Изложениене бәяләү:

Сочинениене бәяләү:

Контроль диктанты  бәяләү:

Диктанты  бәяләү:

Диалогик сөйләмне   бәяләү:

Монологик сөйләмне   бәяләү: