Кичээл "Сорулганын тайылбыр домаа"
план-конспект урока (8 класс)

Сорулгалары:

1. Сорулганыӊ тайылбыр домааныӊ дугайында билигни бээр. Сорулганыӊ тайылбыр домаа кирген ЧКНД-тарныӊ холбажыр аргаларын, онзагай демдектерин уругларга билиндирер.
2. Уругларны күш-ажылга, өөредилгеге кызымак болурунга кижизидер.
3. Аас болгаш бижимел чугаага сорулганыӊ тайылбыр домактарын шын ажыглаарынга уругларны чаӊчыктырар. Уругларныӊ дыл-домаан, сөс курлавырын, кичээнгейин, угаан-медерелин сайзырадыр.

    Дерилгези: чуруктар, проектор, слайдылар, самбыра, өөредилге ному, таблица.

Кичээлдиң чорудуу:

I. Организастыг кезээ

        Экии, уруглар! Олуруп алыӊар. Кижи бүрүзү ажылдаарынга эптиг кылдыр олуруп алыр. Бөгүн бис чаа тема өөренир бис. Ынчангаш бөгүнгү кичээливистиӊ кыйгызы-биле таныжып алыылыӊар.

Кичээлдиӊ кыйгызы (эпигравы): (Слайд №1)

Ажыл шупту хүндүткелдиг

Аар, чиик деп ылгалы чок

Ажыдыышкын тиилелгеге

Алдын дүлгүүр-мергежил ол…

                                                  (Юрий Кюнзегеш)

     Кичээлге кижи бүрүзү тус-тузунда бодунуӊ адын камгалап, билиин көргүзүп, эки ажылдаар. Кичээливис сөөлүнде кым эки ажылдаанын түӊнеп, демдектерни салыр бис, уруглар.

II. Катаптаашкын.

а) Айтырыглар

        1) Нарын домак деп чүл?

        2) Нарын домак кандыг ийи бөлүктүгүл? 

        3) ЧПНД деп чүл? ЧКНД деп чүл? Ол кандыг домактардан тургустунарыл? Кол домак дээрге кандыг домак ийик, тайылбыр домак дээрге кандыг домагыл? (Схемалар)

4) Бо бүгү домак дугайын дылдыӊ кайы адырынга өөренир ужурлуг бис, уруглар? (синтаксис)  Шын-дыр, эр хейлер.

        Б: - Өөренип эрткен темаларыӊарны эки шиңгээдип алган-дыр силер, ам дараазында өөренир темавысты көрээлиӊер. Чаа темаже кирериниӊ мурнунда интерактивтиг самбырада бижиттинген  үш домакче кичээнгейлиг көөр.

б) Домак-биле ажыл.

1. (Башкы чок)та – [эртем берге]… үениӊ тайылдыр домаа
2. (Алза-чи)зе-даа, [аалынче чанмас]… чөрүлдээниӊ тайылбыр домаа
3. (Ажы-төлдү өстүрген) дээш,

[Авам маадыр ие болган]. Сорулганыӊ тайылбыр домаа

     Домактарны уругларга номчудар.Чүнүӊ дугайында чугаалап турар домактар-дыр, уруглар? Самбырада бижиттинген үш домак чүзү-биле дөмейлежип турарыл, ылгалдыг талалары чүл?(ЧКНД-тар, оларныӊ янзылары, холбажып чоруур аргалары)

III. Чаа тема тайылбыры

А) Башкының сөзү;

Б: - Чүү деп тайылбыр домакты бөгүн өөренир-дир бис, уруглар?

Ө: - Бөгүн бис «Сорулганыӊ тайылбыр домаа» деп чаа тема өөренир бис.

Б) Словарь-биле ажыл:

Силер чүү дээш өөренип турар силер, уруглар? Эртем-билиг чедип алыр дээш… Ынчангаш ол силерниӊ чүӊер болур ужурлуг-дур. Салып алган сорулгавыс болур.

Сорулга – бодап алган чүүлүн чедип алыры.

Самбырага 3-кү домактыӊ схемазын бир өөреникчиге шыйдырар.

 Б: - Ажылчын кыдырааштарыӊар ажыткаш, бөгүнгү ай-хүннү бижээш, темавыстың адын бижип алыӊар.

Февральдыӊ чээрби алдызы

Сорулганыӊ тайылбыр домаа

Б: - Орус дылда сорулганыӊ тайылбыр домаан СПП с придаточной частью цели  деп адаар. Силер 9-ку класска  бо тема-биле  таныжар силер, уруглар.

В) Дүрүм-биле ажыл.

        Өөреникчилерге номнуӊ 86 дугаар арынында дүрүмнү номчуткаш, ажылчын кыдырааштарда схемаларны долдуртур.  Удур-дедир бот-боттарынга хынаштырар.

В) Схема-биле ажыл.

Холбажыр аргалары: (Слайд №2)

Сорулганыӊ тайылбыр домаан кол домактан биче сек-биле аӊгылаар, домактыӊ эгезинге чорда, соонга биче сек салыр; кол домактыӊ ортузунга чорда, ийи кыдыындан биче сек-биле аӊгылаар.

IV. Быжыглаашкын

А) Домак-биле ажыл. (Слайд №3)

Ам мындыг ажылды кыла кааптаалыӊар. 2014 чыл Тывада чүү чылы кылдыр чарлаттынган ийик, уруглар. Орус дылда сорулганыӊ тайылбыр домаан тыва дылче очулдуруптаалыӊар.

Чтобы в Сочи звучал гимн страны, российские спортсмены приложили все усилия.

Сочиге чуртувустуӊ ыдык ырызы чаӊгыланзын дээш, Россияныӊ сортчулары бүгү күжүн үндүргеннер.

(Хереглеп болур сөстер: ыдык ырызы, бүгү күжүн, чаӊгыланзын дээш)

     Кызымак, чүткүлдүг , күш-ажылга ынак кижилер олимпиадада киржип турар. Олар чер-чуртунуӊ ат-алдарын делегейге бедик көдүрүп чорууру дээрге-ле бистиӊ чоргааралывыс. Ынчангаш Россияныӊ командазы «Сочи-2014» олимпиадага 1-ги черни алганы канчаар-даа аажок улуг өөрүшкү-дүр. Ынчангаш силер база бо чедиишкинивиске чалгынналып, эӊ улуг күш-ажылыӊар – эки өөренириӊерни күзедим, уруглар.

Б) Физминутка.

     Бичии када оожум туруп келиӊерем, уруглар, аян чоруктан кылыптаалыӊар. Сочиде олимпиадага киржири-биле чедип келген бис. Бис ам спортчулар болганывыста, бичии сула шимчээшкиннерден кыла кааптаалыӊар.

В) «Келир үеде мээӊ мергежилим. Чүге ол мергежилди шилип алган мен?» деп төлевилел.(Слайд №4)

V. Түңнел

Кичээливисти түӊнеп, чугаалажыптаалыӊар. Ынчангаш кичээливис  кыйгызынче катап эглип кээлиӊер, уруглар.

        Бөгүнгү теманы өөренип эрттивис, шупту билип алган боор силер деп бодаар мен. Айтырыглар салыр.                  

VI. Онаалга бээри

VII. Демдек салыры

        Идепкейлиг ажылдаан уругларга чогуур демдектерни салыр.