Антон Уержаа «Аякта хээлер» - дыл-домааның сайгарылгазы
план-конспект урока на тему
Торээн чогаал кичээли
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 anton_uerzhaa_ayakta_heeler_-_dyl-domaanyn_saygarylgazy.doc | 71.5 КБ |
Предварительный просмотр:
Ийиги кичээл.
Антон Уержаа «Аякта хээлер» - дыл-домааның сайгарылгазы
Сорулгазы: 1. А. Уержаанын дугайында билирин быжыглап, катаптавышаан, шулуктуң дыл-домаан сайгарар.
2. Уругларны тыва дылдың мерген байлаан эскерип билир чорукка чаңчыктырып, сѳстерни шын ажыглаарынга ѳѳредир.
3. Аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.
Дерилгези : мультимедийлиг проектор, Тываның картазы, номнар делгелгези, саазында тест айтырыглары, компьютерде салган оожум хѳгжумнуг аялга, таблица, саазыннарда бижээн бот ажылдар даңзызы.
План:
1. Организастыг кезээ.
II. Катаптаашкын
1. Чогаадыкчы ажыл «А. Уержааньщ дугайында чуну билир мен?»
III. Шулуктуң дыл-домааньщ сайгарылгазы
1. Дылдьң чурумалдыг аргаларын ажыглааны
2. Шулуктуң дыл-домааньщ лексиктиг онзагайы
3. Шулуктуң дыл-домааның синтаксистиг онзагайы
IV. Туңнел
V. Бажыңга онаалга
Кичээлдиң чорудуу:
1 Организастыг кезээ Башкының киирилде сѳзу:
- Экии, уруглар. Олуруңар. Эрткен кичээлде чуу деп тема-биле танышкан ийик бис, кым сактып чугаалаптарыл? Шын-дыр, А.Уержааныц «Аякта хээлер» деп шулуу-биле танышкан бис.А онаалгага чуну алган ийик силер, уруглар? Ийе, шын-дыр.Ам бо хун бистер эрткен кичээлде билип алган билиивисти хынавышаан, онаалгага белеткенип алганыңар – шулуктуң дылдомаан сайгарар бис, уруглар
1.- Шулуктуң дылының сайгарылгазынче кирериниң мурнунда бичии | ||||||||
чогаадыкчы ажылдан кылыптаалыңар. Чогаадыг-миниатюра | ||||||||
«А. Уержааның дугайында чуну билир мен?» (Уруглар ажылды кылып | ||||||||
олурар аразында бичии оожум хѳгжумнуг аялганы компьютерге салып | ||||||||
каан турар) | ||||||||
2. Чогаадыгларның номчулгазы. | ||||||||
- Ам шупту шын дорт аянныг кылдыр олуруптуңар. Кым бодунуң | ||||||||
бижип алган чогаадыгжыгажын номчуптарыл? А артканнарыңар | ||||||||
эжиңерни кичээнгейлиг дьңнап, немээр чуулдер бар апарза, эжинерни | ||||||||
тѳндур дыңнапкаш, немеп болур силер. | ||||||||
3. Чогаадыгларны бижээниниң туңневишаан, бодунуң ажылын номчуп | ||||||||
таныштырган ѳѳреникчиге болгаш немээн ѳѳреникчилерге демдектерни | ||||||||
салыр. Артканнарынга кичээл тѳнчузунде кыдырааштарын дужаарын | ||||||||
сагындырар. | ||||||||
III. Шулуктуң дыл-домааның сайгарылгазы. | ||||||||
- «Аякта хээлер» деп шулуктуң, утказын эрткен кичээлде чугаалажып | ||||||||
сайгарган болгай бис. А онаалгага бо-ла шулуктуң дыл-домаан сайгарар | ||||||||
деп даалганы одуруг бурузунге тус-тузунда дааскан мен. Ам онаалганы | ||||||||
кайы-хире куусеткениңерни таблицанsң дузазы-биле хынавышаан, | ||||||||
Шулуктуң дылының сайгарылгазын кылыылыңар. | ||||||||
Шулукте дылдың | Шулуктуң дылының | Шулуктуң дылының | ||||||
чурумалдыг аргалары | лексиктиг онзагайы | синтаксистиг онзагайы | ||||||
1.Эпитетгер: изиг шай; | 1. шулукте синонимниг | Адалгаларлыг домактз | ||||||
чурээм оду хайындырып | одуруг тургузар Сѳстер: | Чуу кончуг изиг шай бос | ||||||
каан суксун; аштап-суксаан | Бусталып тур - ышталып тур | диве, аалчым ... | ||||||
Кижи; ак ѳг; аяк ишти шай; | Амыдырал - чуртталга | Аалын кайдал,кандыг омак | ||||||
чазык чаагай хундулээчел | ѳннук - эжим, | Кижи сен деп айтырбас | ||||||
ээлер; ак шай; амданныг | ижип орар болганында - | мен, эргим ѳннук. | ||||||
чем; кужур эжин:; сеткили | аартап орар болганда, | Аалчым, ѳру дѳрже моорла | ||||||
ак урен; эки, багай медээ; | сактып кирип келир - бодап | нарыыдавайн, аяк шайны | ||||||
ак орук; ак аяк. | кирип келир | иже каавыт | ||||||
2.Метафоралар: Аякта шай | хундулээчел - эвилен-ээлдек, | |||||||
амыдырал тыныжы-дыр; | авамнын- иемнин:, кужур - | |||||||
чурээм оду хайындырып | хѳѳкуй, | |||||||
каан суксун чуве; | ѳѳн -аалын, бажыңын, | |||||||
3. Деңнелгелер: | моорла-кир | |||||||
Авамньң ак шайы ышкаш | нарыыдавайн - адыыргавайн, | |||||||
амданныг чем амзаваан | чугаалаар сен - хѳрээр сен, | |||||||
мен; | дамчыдар сен. | |||||||
Сеңээ кудар агы ышкаш, | Ажы-тѳлун - уруг-дарыын, | |||||||
сеткили ак урен чуве. | Алгап удээр - йѳрээп удээр; | |||||||
2. Антонимниг одуруг | ||||||||
тургузар сѳстер: амыдырал- | ||||||||
ѳлум; изиг - соок; ээлер - | ||||||||
аалчылар, хундус - дуне; ак - кара; дер - эжик аксы, эки- багай; удээр - уткуур. | ||||||||
3. хей уткалыг сѳстер: ак 1. ак ѳг (ѳн:-чузунун) 2. ак шай (суттуг шай) 3. сеткили ак (эки) | ||||||||
4. ак орук (аас- | ||||||||
кежиктиг) 5. ак аяктан (арыг) | ||||||||
6. акты чажып ( кылагар | ||||||||
ажыг арага) | ||||||||
4.омоним сѳстер | ||||||||
Ак 1 ѳң-чузун II. Чугаа аяны | ||||||||
Хараадаар, буруузун миннир III-ла турар, бугу, хамык. IV. к.с агар | ||||||||
IV Туңнел: Эр хейлер. Ам кичээлге эки ажылдаан эштеривиске демдектерден салыылынар. Кичээлге эки ажылдап турар уруглар дээрге-ле бажыңга онаалганы Эң эки кууседип белеткенген эштериңер- дир, уруглар. Олар эвес болза, бо кичээлде шулуктуң дыл-домаан-даа эки сайгарып четтикпейн баар хире болдувус. Ам кыдырааштарыңарны дужаары-биле чыыптыңар, уруглар. Кижи бурузунуң класска болгаш бажьңга ажылдааныңарны унелеп, демдектерден салыр мен. Ам бажьңга онаалга кылдыр кижи бурузунге А. Уержааньң «Аякта хээлер» деп шулуунге хамаарыштыр кылып чорудар бот ажылдарның даңзызын берип каар мен. Оон кым кайы темага реферат кылырын боду шилип алгаш, ажылдарны кылгаш, меңээ дужаар Дужаар хуусаазы 2 неделя болгаш. Теманы шилип алгаш, кандыг литература ажыглаарыңарны менден азы библиотека ажылдакчыларындан айтырып, арга-сумеден алыр силер, уруглар.
V Бажыңга онаалга:
А.Уержааныц «Аякта хээлер» деп шулуунге хамаарыштыр кылып чорудар бот ажылдарныц даңзызы:
1.A. Уержааның чогаадыкчы ажыл-ижи.
2. А.Уержааның «Аякта хээлер» деп шулуунуң утка-шынарының болгаш дыл-домааның сайгарылгазы
3. Шайның тѳѳгузу
4. Шайны хайындырып белеткээринге эргежок чугула эт-херекселдер, савалар.
5. Аяк шай-биле холбашкан ёзулалдар.
6. Шайньң хевирлери
7. Шай - тыва улустуң аас чогаалында
Кичээл планнарын тургузарда ажыглаан литературалар:
4. Антон Үержаа «Хээлер» Кызыл - 1984
5. Антон Үержаа «Ынак-тыp мен» Кызыл - 1997
6. М.П.Ховалыг «Тыва республиканың чогаалчылары»
7. А.К.Калзан: «Ѳзулдениң демдектери» Кызыл - 1991
8. Ч.М.Чап, А.Т Бѳлгум-оол «Тыва угулзалар, хээлер» Кызыл - 2008
9. О.О.Бартан «Тываларның национал чеми болгаш чем унуштери» Кызыл - 1997ч
1 О.Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институду «Тыва дылдың тайылбыр словары» Новосибирск «Наука» 2003
11.«Шын» 1997 март 1.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Тыва чогаал, А.Уержаа "Ажыл" 8 класс
Чаа тема. Куш-ажыл кижизидилгези....
Антон Уержаа "Ие дылым" (5 класс)
Торээн чогаалга технологтуг карта...
Я как художник-иллюстратор книги "Тыва чоннун угулзалары хээлери"
Автор: Адыг-Тюлюш Любовь Суван-ооловна...
С.К. Токаның «Араттың сөзү» деп чогаалындан Тас-Баштыг деп эгениң сайгарылгазы 6 класс
Херел Алимаа Хензиг-ооловна,МБӨЧ Кызыл хоорайның Лицей №15 тыва дыл, чогаал башкызы. С.К. Тока «Араттын созу» деп чогаалындан Тас-Баштыг деп эгениң сайгарылгазы6 классКичээлдиң хевири...
"Айланмаа Хертектин "Хаяа-билзек" деп чыындызынын кыска сайгарылгазы"
quot;Айланмаа Хертектин "Хаяа-билзек" деп чыындызынын кыска сайгарылгазы" деп ажылда авторнун чогаалдарынын онзагай талаларын сайгарарын оралдашкан....