Буряад хэлэеэ хʏгжѳѳн ябаха аргатай байⱨандаа жаргалтайб!
материал

Буряад хэлэеэ хʏгжѳѳн ябаха аргатай байⱨандаа жаргалтайб!

          Би сагаангууд омогой, Сагаан-Уула тоонтотой, Батожабай Арюна гээшэб. Хʏн бʏхэн анха тʏрʏʏшынхиеэ уулзахадаа нын тʏрʏʏн бэе бэедээ нэрэ обогоо хэлсээд, hʏʏлдэнь тʏрэⱨэн, гараⱨан нютагаа дурдадаг. «Тʏрэл хэлэн, тʏрэⱨэн дайда хоероо,  тʏби дээгʏʏр хаанашье яба  мартахагʏйш» – гэhэн арадай поэт, Николай Дамдиновай бэшэⱨэн шулэгэй мʏрнʏʏдые бʏгэдэ зон сээжээр мэдэхэ болонхой. Энэнь ехэ hайшаалтай байна!

         Би бага наⱨанⱨаа буряад хэлэнэй хэшээлнʏʏдтэ дуратай байжа, Забайкалиин хизаарай Чернышевскын нэрэмжэтэ дээдэ hургуулиин буряад хэлэнэй багшын мэргэжэл дʏʏргээб. Дʏʏргэхэ дʏтэлжэ, Һʏʏлшын шатын оюутад болоод ябахадамнай, буряад хэлэнэй hалбари хаагдахань гэжэ хѳѳрэлдѳѳн гараба. Хоб  гү, али нээрээшье хааха болоо, гэжэ булта бодолгото болобобди. Үнэхѳѳрѳѳшье, ⱨурагшадай , залуушуулай дунда алтан ⱨайхан буряад хэлэеэ мэдэхэ хʏн ʏсѳѳн болоо ха юм даа.  Эндэⱨээ би буряад хэлэеэ яажа хʏгжѳѳхэбиб, хаана ажал хэхэбиб гэⱨэн нын тʏрʏʏн  асуудалнуудые табяа ⱨэм. Мʏнѳѳ ʏедэ буряад хэлэн эгээ хэсʏʏ байдалда ороод байна гэхэдэ алдуу болохогүй. Олоной дунда, иигээд хэлэмнай мартагдаха гэжэ ⱨанаⱨан зон бии. Энэнь хайшаа юм ? Буруу ябадал…

          100 жэлэй саадахи буряад арадай байдалда эрьен ошоод ʏзѳѳ ⱨаа, юу хараха, юу ойлгохо гээшэбибди? Он жэлэй ошохо бʏри саг  ондоо болоошье ⱨаа, бидэ урданайнгаа буряад угсаата зонⱨоо дамжан ерэⱨэн   тʏʏхэ домогуудые, соел болбосоролые баримталжа ябанабди гэжэ ⱨанагдана.  Бидэ хадаа булта элитэ уран зохеолшодой: Хоца Намсараевай, Чимит Цыдендамбаевай, Жамсо Тумуновай, Африкан Бальбуровай гэхэ мэтэ мэдээжэ уран бэшээшэдэй  зохеолнуудые уншажа, шагнажа, ʏни сагай байдал мэдэхэ байнабди. Тэдэнэй зохеолнууд сооⱨоо урданай бурядуудай байра бадалтай, тʏʏхэтэй, соелтой, хэлэн болон еⱨо заншалтай танилсахаⱨаа гадна, бидэ  арад зонойнгоо зол жаргалай, эрхэ сулѳѳгэй тʏлѳѳ т, инаг дуранай тэмсэл, ядуу ʏгытэй сагта ѳѳрынгѳѳ сэбэр сэдьхэл харуулⱨан зохеолой геройнуудай ʏйлынуудые олоор харанабди. Иимэ зохеолнууд дээрэ ʏндэⱨэлэн бидэ ямар гое сагта байⱨанаа булта мэдэжэ, омогорхожо, ѳѳрынгѳѳ ганса буряад еⱨо заншалайнгаа мэдэсые бʏри ехэ болгохо бэшэ, харин дэлхэй дээрэхи хʏнэй сэдьхэлэй баялиг, сэбэр ⱨайханиие ойлгожо  ябаха еⱨотойбди.  Урда сагай байдал тухай мʏнѳѳ үеын үри хүүгэд  хараа ⱨаа, ойлгожо ядаха, мэдэхэгʏй болоно. Тиихэгʏйн тула, ʏри хʏʏгэдтээ ⱨайхан буряад хэлэеэ гамнаха, дээшэнь ʏргэжэ  ⱨургаха гэжэ, тон ехэ манай зорилго болоно гээшэ. Мʏн гэртэхинэй ⱨургаал, заабари тоотогʏй ⱨуури эзэлнэ, тʏрэл хэлэеэ мэдэлгэ гэр булэⱨѳѳ эхитэй юм.

   «Хэлэеэ алдаⱨан арад- арад бэшэ» гэдэг ха юм даа. Нээрээшье, манай тʏрэл хэлэн мартагдажа байⱨаниинь элеэр харагдана, тиигэбэшье буряад хэлэеэ дэлгэрʏʏлхэ, ʏргэлжэлʏʏлхэ шухала зорилготой ажалнууд Ага ⱨууринда, Шэтэ, Улаан – Удэ ба Эрхʏʏ хотонуудаар эдэбхитэйгээр ябуулагдана гээшэ. Эндэ ⱨая,  февраль hарада, Буряад республика, Эрхʏʏгэй можо болон Забайкалиин хизаарта буряад хэлэнэй  хʏгжэлтын, ʏзэлгын талаар суг нэгэдэжэ, хамтаржа ажал ябуулгын хэлсээ гаргаа. Энээниинь  бʏхы интернедэй уужам дайдаар : zab.ru, Irkutsk.ru, baikal.ru гэхэ мэтэ сайтнуудаар таранхай. Гэхэтэй хамта, олон тоото номууд, согсолборинууд, толинууд хэблэгдэжэл байдаг.

        «Хʏн болохо багаⱨаа, хʏлэг болохо унаганⱨаа» гэдэг. Минии ⱨанахада, тʏрэл  хэлэеэ сэсэрлигⱨээ ʏзэжэ эхилбэл , эгээ удхатай, эгээ ⱨургуулиин наⱨа хʏсѳѳдʏй хʏʏгэдтэ таарамжатай хаⱨань болоно. Минии талаан боложо, би сэсэрлигтэ буряад хэлэнэй багшаар хүдэлжэ байнаб.   Ургажа ябаⱨан ʏхибʏʏдтэ арадай аман зохеолтой, наадануудтай, еⱨо заншалнуудтай гʏнзэгыгѳѳр танилсуулха гэжэ оролдодогби. Үхибʏʏдэй буряад хэлэнэй хэшээлдэ ⱨонирхол татахын тула,  ⱨуралсалай элдэб онол аргануудые хэрэглэдэгбди:   компьютер, ʏнгэтэ гое зурагуудые, слайднуудые, презентаци, видео г.м. Энээн дээрэⱨээ, буряад хэлэ хугжѳѳлгын, дээшэлʏʏлгын ябадалнуудта хабаадалсажа,  онсо нэмэри оруулжа байнаб гэжэ ⱨананаб.