Буряад литературын хэшээл 9 класс
план-конспект урока (9 класс) по теме

Багша: Дашиева А,Д,

Класс: 9

Хэшээлэй янза: классhаа гадуур хэшээл

Темэ: Арад зондоо туhатай ябахаяа оролдогшоб

(Матвей Чойбоновай намтар ба шүлэгүүдэйнь онсо шэнжэ)

Гол зорилго: Үхибүүдтэ Матвей Чойбоновай үргэн дэлисэтэй, алишье талаараа талан бэлигтэй байhыень харуулха. Хүн дэлхэй дээрэ мүндэлөөд, өөрын табисуураар бэлиг шадабаряар баян байха хубитай байдаг. Тиимэ хүнүүдэй нэгэн – Матвей Чойбонов.

hургалгын зорилго: буряад уран шүлэүүдые ойлгожо, гол темэ ба идей олохо, хэрэглэгдэhэн уран аргануудай үүргэ элирүүлхэ, авторай hанамжа дамжуулха, тайлбарилха.

Хүгжөөлгын зорилго: аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ, ухаан бодол, хадуун абаха шадабари хүгжөөхэ.

Хүмүүжүүлгын зорилго: бэлиг шадабаритай Матвей Чойбоновай намтарай жэшээ дээрэ үхибүүдые эрдэм номдо, буряад хэлэндэ дуратай болгохо, уран зохёолой hайханиие тобшолон дамжуулха. Хүнэй түлөө, олоной түлөө хүн гээшэ ябаха ёhотой гэhэн юртэмсын нангин жама ёhо.

Арад зондоо туhатай ябахаяа оролдогшоб… (Матвей Чойбонов)

Хэшээлэй ябаса:

1. Вводно-мотивационно шата:

1.Багшын үгэ:

– хэнэй абари зан мүнөөдэр хүхюутэй, hайхан байнаб, гараа дээшэнь үргэгты

-класс соогоо хэн олон нүхэдтэйб, альгаа шангаар ташагты.

- мүнөө хэшээлдээ  hайнаар хүдэлжэ шадахаб гэhэн хүнүүд гараа үргэгты.

- эрхим сэгнэлтэ абаха hурагшад альгаа шангаар ташагты

- урда урдаhаа энеэбхилэн харагты даа. Заа ямар бэрхэнүүд гээшэбта.

Онсо hайнаар хүдэлхэтнай болтогой!

2)Мүнөө хэшээлдэ ямар темэ үзэхэбибди гэжэ таанад өөhэдөө нэрыень тайлбарилха болонот.

Даабари:

Самбарта тоонууд ямар үзэгүүдые тэмдэглэнэб гэжэ бэшээтэй.

(Карточка тоонуудтай тараанаб, үгэ олоод таруулан  бэшэгты)

1.

2.

3.

4.

Темэ: Арад зондоо туhатай ябахаяа оролдогшоб. (Матвей Чойбонов)

3)  Багша уранаар шүлэг уншана

Хүнэй наhан мүнхэ бэшэ,

Хэзээб даа таhардаг,

Хэhэн хэрэг, дэлгэhэн замынь

Мүнгэн шүүэрөөр толордог,

Хүнэй сэдьхэл, мүнхэ зуладал,

Хэтын хэтэдэ бадарха,

Огторгойн олон бурхадаар,

Одо мүшэдөөр сасарха.

Хүнэй наhан шулуун бэшэл-

Гантажа, хахаржа hалахагүй,

Уулын оройн уляаhан бэшэл-

Унажа, үмхиржэ тарахагүй.

Хүнэй сэдьхэл галаб бэшэ-

Хүн түрэлтэнөө hалгахагүй,

Хүрьhэтэ дэлхэйн мүнгэн жэншэ

Хэзээдэ үлэхэбы.

Хүнэй наhан мүнхэ бэшэшье байг,

Хэhэн юумэниинь ехэ.

Хүнэй сэдьхэл зоболондо абтабашье

Дабажал гараха – үсэд, бэрхэ!

Гүнзэгы удхатай шүлэг шагнабат. (Хүнэй наhанай шатанууд (карточка))

Үхибүүдтэ асуудал:

- Энэ мүрнүүдэй автор хэн гэжэ hананабта?

- ямар хүн иимэ шүлэг бэшэхэ гэжэ hананабта?

- ямар бодол hанал тухай хэлэгдэнэб?

- ямар хүн иимэ бодолтой байдаг хаб?

Энэ асуудалнуудта харюу үгэхэтнай бэлэн бэшэ байна. Тиимэ хадань экран харая. (Слайды)

- Матвей Чойбоновые мэдэхэ гүт?

-  Матвей Чойбонов – мүнөө үе сагай мэдээжэ, суута, солото хүнүүдэй нэгэн. Суутай, солотой хүнүүд гэжэ хэд гээшэб? Юундэ бүхы зониие тиигэжэ нэрлэнэгүйб?

К. Базарсадаев, Л. Линховоин – оперно дуушад; уран зураашан – Д-Н. Дугаров; Б. Цырендашиев – композитор; Ж. Тумунов, Б.Б. Намсарайн – уран зохёолшод. Эдэ хүнүүдэй хэhэн хэрэг харахада ялас гэжэ яларжа, тэнгэридэ байhан одод мэтэ үзэгдэдэг.

2) Операционно-содержательна шата:

1. Номоор Матвей Чойбоновай намтар уншаха, «Минии нүхэд амида бурхад» гэжэ шүлэгтэй танилсаха

2. 3 бүлэг үхибүүдтэ шүлэгүүд тараагдана:

1. «Инзагата нютагни»
2. «Эхэ»
3. «Наhанай табисуур»

Даабари: 1) Уранаар уншаха.

2) Удхыень ойлгоод, темыень элирүүлхэ.

3) Шүлэгэй шүүлбэри.

4) Гол үгэнүүдые олохо.

Инзагата нютагни

Эдир залуу ябахаhааш

Эжы абадал хайратай

Үлгы мүнгэн Инзагата

Үлзы наhанайм гуламта!

Холын харгыда гарахадаа,

Хонгёо дуугаа татахадаа,

Элинсэгэйнгээ элдин гуламта

Инзагатаяа эрьегшэб.

Бурин – Хаанай энгэртэ,

Бунхан, тахилай табсан дээр

Суута, дуута нютагнай

Сууряа татан байhай даа!

Дуратайб шамдаа, Инзагатамни!

Дуугаараа, шүлэгөөрөө,

Алтаран ябаа амии наhаараа,

Шүтэлгөөрөө, шэдеэрээ…

Эхэ

Эхын саган альган дээрэ

Энхэ, мүнхэ үндыхэ

Хэнэй hанаанда эрьедэггүйб,

Хэнэй зүүдэндэ ерэггүйб?!

Ангир шарахан уурагынь

Амсан, тамшаан үндыжэ, Алтан дэлхэйн жама ёhодо

Хэмнай юулэдэггүйб?!

Энэ дэлхэйе тэжээhэн хүхэн,

Энэ юртэмсын үнгэ зүhэ,

Эльгэ нимгэн наhанайш түүхэ

Эсэшэ сусашагүй эхэ!

Холын холоhоо орёоhон

Амин голойш утаhа

Алтан үреэлээр гоёоhон

Ажабайдалайш үргэн зам,

Сэлмэг наhанайш мүшэн байха

Энэ дэлхэйн туужа, хүжэ

Эхэшни, эхэ!!!

Наhанайм табисуур

60 наhанайнгаа дабаанда

Алхажа мэдэнэб, аалихан.

Жаргалтай, гунигтайшье

Жэлнүүд арадамни үлөөл даа.

Жаахашье hаа, амитанда

Туhа хүргэлсөөб, буян,

Жороолжо гарабал

Хооhон байдал харуулха hэм.

Одо мүшэдөөр

Үбсүүем шэмэглээ гүрэн түрэ,

Ооhорлоодшье үзөө

70-аад онуудаар хара сэдьхэлтэн.

Баясаа, бахардаашье

Баарhан, хүрин зүрхэмни,

Байлгаха, hуулгахагүйл мүнөөшье

Баян сэдьхэлымни!

Гурбан наhанай хугасаа

Бурхадай хайрладаг hаа

Гоё гэгшээр зохёохо бэлэйб

Жаргалаа,

40 наhандаа үшөөл түүхэйшэг ябагдаhан даа

50-яал дабажа хүсэд ухаан баглагдаа!

Энэ ажалай дүн гаргалга. Бүлэг бγхэнһѳѳ hурагшад хөөрэнэ.

Шүлэгүүдэй гол удха ба темэнүүдые гаргаха:

1. Нүхэд тухай

2. Нютаг тухай
3. Эхэ тухай
4. Хүнэй наhан тухай

3. Багшын үгэ: Гүнзэгы удхатай шүлэгүүдынь, хурса үгэнүүдтэй hургаалнуудынь арад зоной гэгээрэлэй, залу унгиин хүгжөөлтын хэрэг ябадалда ехэ эдэбхи оруулна.

Творческо даабари:

         1 группа  бага наhатай үхибүүдтэ ямар hургаал заабари заадаг байгааб?

2 группа эдир наhатай үхибүүдтэ ямар hургаал заабари заадаг байгааб?

3 группа  залуу   17 -18  наhатай залуушуулда ямар hургаал заабари заадаг байгааб?

4. Даабари: Хүгжэмшэд Матвей Чойбоновай шүлэгүүдые дуунууд  болгон наруулна. Танай анхаралда хүгжэмынь                                            үгэнь Матвей Чойбоновай «Арьяа баала» гэжэ дуу буряадай мэдээжэ дуушан дуулана.

Юун тухай дууланаб?

Ямар мэдэрэл танда түрүүлнэб? (Философско удхатай  (бурхан шажан)).

4. Рефлексивно-оценочно шата:

Асуудалнууд:

А) Мүнөөдэрэй хэшээлдэ юу мэдэхэ болообта? Хөөрэгты.

Б) Ямар hонирхолтой юумэнтэй танилсаабта?

В) Ямар hанал мэдэрэл түрүүлээб энэ хэшээлэй хүдэлмэри?

«Арад зондоо туhатай ябахаяа оролдогшоб» Матвей Чойбонов хэлээ.

Юундэ хэшээлдээ иимэ нэрэ үгөөбибди? Ямар хүн зондо туhатай ябахые оролдодог хаб? (үргэн hайхан сэдьхэлтэй, сэсэн ухаатай, буянтай хүн).

Матвей Рабданович алишье тээшээ тэгшэ талан бэлигтэй: Буддын шажанай үндэр түрэлтэ лама, эмшэн, шэдитэ аргашан, уран зохёолшон, поэт…

Нээрээшье, хүн гээшэ өөрын дуратай ажал хэжэ, бэшэ ондоо хүнүүдтэ аша туhатай, амии наhаяа сэгнэжэ, жаргалтай байдаг, алтан одон мэтэ хододоо яларжа, толоржо байhан шэнгеэр үзэгдэдэг.

5. Гэрэй даабари:

1. Матвей Чойбоновай шүлэгүүд сооhоо шэлэн, дуратай шүлэг сээжэлдэхэ.

      2. Дуратай темэ шэлэжэ, шүлэг зохёожо туршаха.