Презентация "Деңнелгелиг бөлүглел болгаш аңаа биче сек салыры" (7 класс)
презентация к уроку (7 класс)

Слайд 1

Кичээлди ң темазы : Де ң нелгелиг б ө л ү глел болгаш а ң аа биче сек салыры ( чаа тема тайылбыры )

Слайд 2

Кичээлди ң сорулгазы : 1. Де ң нелгелиг б ө л ү глелдерни ң уткаларын болгаш шын бижилгезин тайылбырлап , чижектер кырынга к ө р ү п тургаш тыва дыл талазы-биле билиин быжыглаар , улам ханыладыр . 2. Ө ө реникчилерни х ү нд ү лээчел, эвиле ң -ээлдек, сонуургак , хей-аъды бедик , найыралдыг болурунга кижизидер . 3. Ө ө реникчилерни ң чугаазы тода , дорт , билдингир болурундан а ң гыда, чогаадыкчы бодалдарны ң т ө р ү тт ү неринге идигни бээр , сайзырадыр .

Слайд 3

Онаалга хыналдазы 1. Кижини ң даштыкы хевир-д ү рз ү з ү оо ң иштики культуразы н тодаргай к ө рг ү з ү п чоруур . 2. Бодун боду кижизидери кажан-даа орай эвес . 3. Мендилежири – найыралды ң болгаш х ү нд ү ткелди ң демдээ-дир . ( Ийна Аасамаа .)

Слайд 4

Тест-биле ажыл Домакты ң ийиги черге кежиг ү ннери? А) кол с ө с , с ө глекчи Б) немелде , тодарадылга , байдал 2. О.п немелде кандыг болурул ? А) дорт Б) доора 3.Кымны ң ? Ч ү н үң ? деп айтырыгга харыылаттынар домак кежиг ү н ү ? А) немелде Б) тодарадылга 4.Тодарадылганы ң ч ү ве ады-биле илереттинген тускай хевири ? А) чугула кежиг ү н Б) капсырылга 5. Канчаар деп айтырыгга харыылаттынар байдалды ң хевири ? А) ү ени ң Б) кылдыныг аргазыны ң 6. Ду ң мам ө ө рээнинден тура халыды . Домакта ч ү н үң байдалын к ө рг ү скенил? А) сорулганын ң Б) чылдагаанны ң 7.Байдал каш б ө л ү кт ү г ү л ? А) 3 Б) 5

Слайд 5

Де ң нелгелиг б ө л ү глел: 1. дег , ышкаш чергелиг эдеринчилер ; 2. – зыг , -зиг, - зуг , - зуг деп кожумактар . Айтырыы – канчаар ? Домак кежиг ү н ү – кылдыныг аргазыны ң байдалы . Бижик демдээ – биче сек. Чижээ , Кожайны ң кадайы оолче-даа к ө р ү нмейн, белинде бир барба тараа баглап каан ч ү ве дег , арай боорда турган . (Степан Сарыг-оол « Ол-ла Маскажык ».)

Слайд 6

Биче сек (,) салыр салбас б айдал тодарадылга с ө глекчи

Слайд 7

Ах, Тенек-Доругну бодап кээрге , оо ң к ү ч ү тен бедик дурт-сынын , хартыга дег казыргаланчак д ү рген ма ң ын сакты кааптарга , с ү рээденчии-даа аажок ! Сундуй-оол черни-даа , дээрни-даа к өө рге, д ү д ү скектиг к ө к ч ү ве кылдыр холужа берген ышкаш апарган .( Монгуш Эргеп « Оглаа Доруг ».)

Слайд 8

С ө с каттыжыышкыннарын тывар Тенек-Доругну ң ээзи Карнай ашак , Саян сыныны ң сыыны дег , хачыланып турар узун кулактарлыг , чазадак-шилгедеги шыдыраа аъды ышкаш ч ү г ү р ү к доруун чедип алгаш , му ң гаргайы с ү ргей, чугаа-соот-даа чок базып турган . Тенек-Доруг ышкаш кожуунну ң база бир чок дээн аъдын чарышка мунуп деп чуве кижиге алдар болгаш улуг харыысалга . Оолду ң хей-аъды болгаш дидим чоруу аажок хайныккан , сактырга , тоолда чуве дег , ч ү г ү р ү к доруун мунупкан , дээр хиндиинде киискидип турганзыг-даа . ( Монгуш Эргеп « Оглаа-Доруг ».)

Слайд 9

1. сыыны дег хачыланып турар ( нар+к.с .); 2. шыдыраа аъды ышкаш доруун ( д.а.+ч.а .); 3. Тенек-Доруг ышкаш аъдын ( д.а.+ч.а .); 4. тоолда чүве дег киискидип турганзыг-даа ( нар+к.с .); 5. хей-аъды болгаш дидим чоруу киискидип турганзыг-даа ( ч.а.+к.с .).

Слайд 10

Домак кежигуннеринге сайгарар Ээзинче , Казар биле Эгер ышкаш , огланып халывас . Ол ма ң нап олурган аайы-биле бурунгаар тырыкыланып барып ушкаш , октаан даш дег , кезек чуглу берген . Ээзи олче боозун база катап шыгаап келген ышкаш болган . (Эдуард донгак « М өң ге ыр ».)

Слайд 11

Т ө рээн чогаал-биле де ң нээр 1. Ээтпек ай дег ; 2. Оттук ышкаш ; 3. Эштип чоруур кастар ышкаш ; 4. Чараш х ө лге адааргаан дег . (Юрий Кюнзегеш « Сиген ш ө л ү нде». ) Чогаалда ук уран-чечен арганы ң ады ч ү л? Тодарадыын чугаалаар . Чечен чогаал номундан чижектер тывар .

Слайд 12

Онаалга Мергежилге 124, 125. (ар. 219).