торээн чогаал кичээли 6 класс "Тыва улустун ырлары
план-конспект урока (6 класс) на тему

тыва улстун ырларында торээе чурт темазын коргускени

Кичээлдин хевири: чаа теманы өөредиринин.

Сорулгалары:

Сорулгазы:

1. Улустун ырларын хандыр ооренип алырын чедип алыр;
2. Улустун ырлары-биле торээн черинге ынакшылды, чоргаралды кижизидер.
3. Уругларнын сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадып, сос кырлавырын байыдар.

Дерилгези: Улегер домактар, мерген состер: «Улустун аас чогаалын билип албайн чыткаш, чоннун езулуг тоогузун билип ап шыдавас»

                                                                                                      А.М. Горький

Планнаттынган түңнелдери:

Бүгү талалыг өөредилге ажыл-чорудулгазы: 

Кижизиг мөзү-шынарнын өөредилге ажыл-чорудулгазы (личностные УУД): школазынга болгаш өөредилге ажыл-чорудулгазынга эки хамаарылгалыг, сонуургалдыг болурун; төрээн черинге ынак болурун угаадып, мөзүлүг бүдүштү, быжыг турушту, найыралды үнелээр чорукту хевирлээр.

Таарыштырылганын өөредилге ажыл-чорудулгазы(регулятивные УУД): өөредилгенин сорулгаларын салып билиринге; бодунун ажыл-чорудулгазынын түңнелин үнелеп билиринге өөренири, бодунун ажыл-чорудуунга хамаарыштыр башкынын болгаш өөрүнүң үнелелин шын хүлээп ап билиринге өөренип алырырынын аргазын тургузары;

Билиглерни шингээдиринин өөредилге ажыл-чорудулгазы (познавательные УУД): салдынган айтырыгнын утказын шын медереп билип, анаа дүүшкен шын харыыны аас-биле тургузуп билири, салдынган сорулганы шиитпирлээринин ангы-ангы аргалары турар деп чүвеге  өөренип алыры; башкынын айтырыгларынга харыылап билири; номдан херек медээни тып билири. 

Харылзажылганын өөредилге ажыл-чорудулгазы(коммуникативные УУД): кижилер-биле харылзажып тургаш хүндүткелдин дүрүмнерин ажыглап, харылзажып турар кижизинге билдингир кылдыр чугааны шын тургузуп, башкызынын болгаш эштеринин айтырыгларынга шын харыылап чанчыктырар.

Дерилгези: компьютер, презентация, ажылчын кыдырааш.

Кичээлдин чорудуу:

I. Кичээлдиң эгезин организастаары.

1. Психологтуг релаксация. Уругларның иштики сагыш-сеткилин, сеткил-хөөнүн кичээлге белеткээри.

Карактарынарны шийип алынар. Чуртталганарда кажан-бир шагда болган бир-ле солун, каттырынчыг, хоглуг  чуулду азы чараш чуулду сактып келинер. Сактып келген солун, чараш  чуулунер силерни оортуп, хогледипкен. Хулумзуруг арнынарны долуп келген. Ол хулумзуругну чанынарда олурар эжинерге соннеп, шаннанар. Эжинерге база хоглуг, солун апарган. Ам карактарынарны ажыдынар. Ам чаа-ла силерге солун, хоглуг апарган болгай. Ынчангаш кичээливисти ол-ла солун, хоглуг байдалывыс-биле эгелээлиинер.

Уруглар, бөгүн бис торээн чогаал кичээлинге чаа тема өөренир бис. Шупту кичээлге эки харыылаар, идепкейлиг ажылдаар силер. Ындыг-дыр аа, дугуржуп алдывыс бе? Мен силерни дыка эки кады демниг ажылдаптар боор бис деп идегеп тур мен. Силерге идегеп болур бе, уруглар? Мен силерге бүзүрээр мен, силер шыдаар силер.

II. Эрткен кичээлде ооренгенин катаптаары

 - Эрткен кичээлдерде чуу деп теманы ооренип эрткен силер?

 - Тоогу болгаш тоолчургу чугаалар деп чул?

 - Ооренип эрткенивис тоолчургу чугааларны кайы-хире номчаанынарны хынаптар бис бе?

Ооренип эрткен тоолчургу чугааларындан узундуну тыптырар:

1." - Уруп ал, оглум. Эриннерин чиртип алдын?

 - А-а-а-авай! - деп, ол коргунчуг кылдыр кышкырыпкан

Ол шишти черже октапкаш, оон кырынга кожээленип, даш кылдыр хуула берген". Тоолчургу чугаанын ады?

2."Уваа, кадай-биле чурттаа-ла чээрби чылдын нуурунде ажы-тол чок чурттап келдивис, ам ажы-толдуг болур дээрге, бузуревес кижи-ле-дир мен"-деп боданып олурган дээр. Кайы тоолчургу чугаада кымнын бодалыл?

3" Хаан ону кыйгырарга, барбас мен деп бижик бижээш, тарбаганнын кулаа биле мойнун бижикке кады хаптааш чорудупкан". бо кым деп маадыр-дыр база тоолчургу чугаанын ады?
4. "Авамнын хоктуун, куу ссоктерни чоп суп турган кижи боор"дээн бодал- биле оларны уштуп октагылап-тыр эвеспе" -  деп кайы чогаалда кымнын бодалыл база кандыг сооктерни уштуп октапканыл?

5. "Ол мунчулуп-мунгарай бергеш. ъхоомейлей бергенде, оон аъдынын крааанын чажы токтуп, ыды безин улуй кааптар турган". Кымыл ол?

III. Билиглерни тодаргайлаары (кичээлдин темазын тывары, сорулгаларын тодарадыры).

-Уруглар, ам дараазында салдынган аялганы кончуг кичээнгейлиг дыннап корунерем?

- Бо чунун аялгазыл. кым билирил? Ол кандыг ырыл?

- Ынчап кээрге, бөгүн чүнүң дугайында өөренир-дир бис?

- Шын-дыр, бис богун тыва улустун ырларын ооренир бис.

- Кчичээлге чүнү билип алыр ужурлуг бис? (оореникчилернин харыылары)

- Шын-дыр, ырларны номчуп, шингээдип сайгарар ужурлуг бис.

IV. Чаа билиглерни ажыдары.

• Чогаалчы-биле таныжары.

- Уруглар, силер ыр деп чул ол билир силер бе?

- Ыр, кожамык шулук тургузуглуг болур, аялга-биле ырлаарынга таарыштыр чогаааттынган. Ыр болгаш кожамык, бир талазында, шулук чогаалынга, ийи талазында, хогжум чогаалынга хамаарылгалыг

• Ырларны баштай башкы, оон оореникчилер аянныг кылдыр  номчуур.

V. Бирги быжыглаашкын.

• Словарьлыг ажыл.

топтавыла корбээн – топтап корбээн .

аргывыла корбээн - аргыжып, барып корбээн

V.Физминутка.

арбай-хоор

VI.Быжыглаашкын.

1. Ажылчын кыдырааш-биле ажыл.

Уран-чечен аргаларны тыптырары, ажылчын кыдыраашта таблицаны долдуртуру.

 - Ниитизи- биле бо ооренген 3 ырларывыстын темалары кандыг-дыр? (Торээн чурт темазынга бижиттинген, идеязы торээн чуртунга ынак болуру)

- Клазынарда ырлаарынга ынак кижилер бар бе? Эр хейлер! Кижи ыры-биле сагыш-сеткилин ажыдып чоруур чоор.

- Силер орус болгаш өске литературалардан торээн дугайында кандыг ырлар дыннаан силер?

2.  Чуруктартар-биле ажыл (слайдыны коор).

- Бо чурукта кандыг  чуу деп хогжум херексели-дир? Ону таныыр кижи бар бе?

 - Бо улустун ырларын ырлап чоруур артистерни болгаш болуктерни таныыр-дыр силер бе? ( Оларга Демир-оол Кежиктиг. Станислав Ириль,анзат Куулар, "Тыва", "Чиргилчин", "Хун-Хурту", "Ят-Ха" деп болуктер ырлажып чоруурлар.

3. "Эн-не ыраажы болук" деп оюндан ойнаптаалынар. Болук бурузу боттарынын дугайында ыржыгаштан чогааадыпкаш кожамык аялгазынга ырлай кааптар.

 - Эрес-хейлер. кичээлге эки ажылдадынар.

VII.Бажынга онаалга (кайы-бирээзин шилип алыр).

• тыва улустун ырларын кууседип чоруур сураглыг ыраажылар. ансамбльдар дугайында дыннадыглар кылыр.
• Ырларнын созуглелдерин шээжилеп алгаш, ырлап ооренир.

             VIII. Түңнел.

• Айтырыгларга харыыладыр.

- Уруглар, бо кичээлде чүнү оорендивис? Кандаг темалыг ырларны оорендивис?

- Силер сонуургадынар бе?

- Ыр дугайында чуну билип алдынар?

 - Ырлар бистин амыдыралывыска херек бе?

• «Рефлексиялыг экран» (презентациядан көөр».