8-ки класска торээн чогаал кичээлинге К.К.Кудажынын "Тараа" деп тоожузунга кичээл
план-конспект урока (8 класс) на тему

Кичээлдин хевири: билиглерни долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээли.

Кичээлдин сорулгазы:

1) Ооренген чогаалынга хамаарышкан билиглерин делгемчидери;

2) Чогаалдын маадырларынга даянып, уруларнын сагыш-сеткилин хевирлээри;

3) Чогаалдын маадырларынын овур-хевирлерни ханы сайгарып, кылдыныгларга хамаарыштыр боттарынын бодалын илередип билирин чедип алыры;

4) Демнежип ажылдаарынга чанчыктырары;

Тургустунуп келген чидиг айтырыгларны шиитпирлеп, сайгарарынга ооредири;

Кичээлдин чорудуу

1)Организастыг кезээ.

Уругларны ажылчын байдалче киирери.

2.Билигни чидиглендирери (Актуализация знаний).

- Уруглар, кичэливис эгелээр мурнунда силерге тывызык  тыптырайн, тып корунерем:

Кудууртан келдим,

Кумдан сайдан келдим.

Кумдан сайдан келзе-даа,

Кумга сайга борашпадым. (Баажызы унуште)

- Чуу-дур, уруглар?  

- Тараа-дыр.

Слайд. Тараа.

-А тараа деп канчап билип калдынар? Чуу деп состерден?

- Кумдан, сайдан келдим деп состерден.

-Тараа кум, сайдан озуп келгеш, кумга сайга канчап борашпааныл?

-Чуге дизе тарааны кезип, ажаап алыр.

-Тараа дугайында орус тывызыктар билир силер бе? Утказы домей-дир бе?

2. Мотивация. Сорулганы салыры.

- Ынчангаш богун чуу дугайында ооренир-дир бис?

- Тараа дугайында.

- Тараа дугайында чуге ооренир ужурлуг бис, чуу деп бодап тур силер, уруглар?

-Чуге дизе тараа чок болза, далган, хлеб чок болур...(Уругларнын харыылары)

- Бо кичээливистен чуну билип алыр ужурлуг бис,чуу деп деп сорулга салып аар бис?

- Тараа дугайында, оон ажык-дузазынын дугайында билип алыр сорулгалыг бис.

-Кым деп чогаалчынын чогаалын ооренген ийик бис?

- Кызыл-Эник Кудажынын "Тараа" деп чогаалын ооренген бис.

Слайд. Чогаалчынын чуруу, чогаалдын ады.

3. Баштайгы быжыглаашкын.

-Уруглар, оон мурнунда класстарга Кызыл-Эник Кудажынын чогаалдарын ооренген бис бе, сактып корунерем?

- "Кым эн ажыктыгыл?", " Кызыл-Борттуг", " С.Сарыг-оолдун плантациязы"...

-Чогаалчынын оске-даа чогаалдары-биле улуг класстарга база таныжар бис.

-"Тараа" деп чогаалывыс кымнарнын ужуражылгазындан эгелээрил?

- Оларнын ужуражылгазынга чуу салдар чедиргенил?

-Чуу деп тарааны орус кижи Тарак-оолга белек кылдыр сунганыл?

- Тараа дээрге ниити ады болур, чуу деп тараалар билир силер, адап корунерем?

- Ам чинге-тараа канчап тывылганыл, тоогузун сонуургаптаалынар.

Слайд. Хем эриинде чинге-тараа чуруу.

"Тараанын тывылганы"

Бир-ле катап олут орбас, чыдын чытпас экер эрес ядыы эр кадагааты оске чуртка чоруп чорааш, ол чернин улузу тараа тарып чип, кайгамчык тодуг-догаа чурттап турарын магадап корген.Амдан хоолулуг ол чемни садып аар дээрге,бодунун чурт девискээринден чангыс борбак урезин-даа ундуруп болбас, кадыг-дошкун хоойлулуг чер болган.

Эр-даа чуу боор, ужээшкин-чиндиишкинден унер чангыс арга бодап ап-тыр.Ол чинге-тараанын каш урезинин дыргактарынын аразынга тырып алгаш, оран-чуртунга ээп чанып келген иргин. Оон бээр-ле Тыва чуртунга чинге-тарааны тарып эгелээн болгаш улус-чон тодуг-догаа чурттап, улам бай шыдалдыг апарган дижип чугаалажыр.

                                                             Монгуш Эргеп.

4. Быжыглаашкын.

  - Ам чогаалывысче эглип кээлинер. «Тараа! Амыдырал чугле оон туттунуп турар деп чувени Суван кымдан-даа артык билир, бай-шинээлиг, мал-маганныг-даа болзунза, чугле эът-биле амыдырап шыдавас сен» – деп, авторнун состерин тайылбырлап корунерем?

-Тараазын Суваннын ог-булези канчаар ажаап ап турганыл?

-Амгы уеде канчаар ажаап ап турарыл?

-Тараа чокта,Суваннын оолдарынга кандыг турганыл7

-Тараа ажаап алган хунде кандыг болганыл?

Слайд. Шаандагы болгаш амгы уеде тарааны канчаар тарып, ажаап турганынын дугайында чуруктар.

5. Билиглерни чедип алыры, чогаадыкчы ажылдар. Проблемниг (чидиг айтырыгларлыг) онаалгалар кууселдези.

А) Болуктерге ажылдаары.

1-ги болук: Тарак-оолдун болуу.

2-ги болук: Суваннын болуу.

3-ку болук: Хурен-Чейзеннин болуу.

Болуктернин камгаланыры:

1-ги болук: Тарак-оол тараазын топ алганынга буруулуг бе?

2-ги болук: Суван ашак шын кылган бе?

3-ку болук: Хурен-Чейзен аалга чуге келгенил?

Туннели: _лу еде амыдырал кандыг турган-дыр?

Б) Сайгарылгалыг айтырыглар:

-Тарак-оол ачазы-биле тараанын ужурундан ак орустарнын холунче киргеш, канчап хосталып уне бергенил?

-Хлеб чунун демдээ болуп турар-дыр?(Амы-тыннын, чурталганын, улустарнын аразында найыралдын демдээ болуп турар)

-Орус, тыва чоннун аразында харылзаазы, найыралы кажан эгелээн деп бодаар силер?

Туннели: Тыванын Россия-биле демнежилгезинин 100 чыл оюн бо чылын демдеглээн.

Слайд. Хлеб чуруу.

- Хлеб бистин столувуска кээр мурнунда кымнарнын холун дамчып келгенил?

- Кандыг мергежилдиг улустун ажылы-биле холбашкан-дыр?

- Суван ашак оглунга чуу деп чагыг бергенил?

 -«Тарааны камнанар, ол дэш амы-тынывысты берип чораан бис» деп чагыгнын утказын чуу деп бодап тур силер?

- Кым амы-тынын бергенил?

Туннели: Ынча ковей кижинин ажылы-агыйы, амыдырал-чуртталгазы холбашкан болганда, хлеб, тараа ынчангаш унелиг, амданныг болуп турар-дыр.

Слайд. Ховуда комбайн, хлеб быжырыкчызы,садыгжынын чуруктары.

6. Рефлексия.

-Уруглар, богунгу кичээлде тараа дугайында алган билиглеринерни, бодалдарынарны синквейн хевиринге туннеп, илередип корунерем.

Слайд. Синквейн «Тараа»

Тараалыг шол чуруу.

Чижээ: Тараа.

Унелиг, тодунгур.

Тарыыр, ажаар, камнаар.

Ортээ чок байлактын бирээзи.

Алдын.

7. Онаалга бээри.

Чогаадыг « Тараа- амыдыралдын ундезини»

Шулук чогаадыр.

Чурук чуруур.

8. Демдектер салыры.

Кичээлдин анализи:

Кичээлдин темазы: К.К.Кудажы «Тараа»

Кичээлдин хевири: Билиглерни долузу-биле ажыглап, боттандырарынын кичээли азы быжыглаашкын кичээли.

Уругларнын чедип алыр сорулгазы: чогаалдын маадырларынын овур-хевирин ханы сайгарып, боттарынын бодалын илередири.

Чаа чуулду билип алыры: тараанын ажык-дузазы, унезинин дугайында билип алган.

Бот-тускайланы: уругларнын билиглеринге даянган.

Чугаалажып билири: болуктеп ажылдаары, бодалдарын бот-тускайлан чугаалаары.

Методтар: беседа, фронталдг айтырыглар.

Дедукция аргазы: чижектернин амыдырал-биле холбаазы.Ажыглаан технологиялар: информас-коммуникативтиг,проект.

Принциптер: ооредиглиг, коргузуглуг, дес-дараалашкак.

Кол алыр билиглер: тараа – амыдыралдын ундезини кижилернин амы-тыны-биле холбашкан деп бодалды бадыткаар.

Кичээлимнин сорулгалары чедип алдынган деп бодап тур мен, чуге дээрге уруглар шупту идепкейлиг ажылдаан. Синквэйнни ажыглааш, уругларнын чогаадыкчы чоруун болгаш аас чугаазын сайзыраткан мен. Болуктер-биле ажылдын туннелинде,  уругларнын бодалдарын илередип билирин, кады ажылдажылгазын чедип алган мен. Информация-коммуникативтиг технологияларнын дузазы-биле уругларнын кичээнгейин хаара тудуп, сонуургалын оттурган мен деп санап тур мен.  

Муниципалдыг бюджеттиг ниити ооредилге чери

Эрзин кожууннун ниити ооредилге чери

8-ки класска торээн чогаал кичээлинге К.К.Кудажынын «Тараа» деп тоожузунга билиглерни системажыдарынын кичээли

                                                    Тургускан: Баажай Мила                                                                                                                                                                    Кара-ооловна, тыва дыл, чогаал башкызы.

Морен-2014