Башҡортостан республикаһының Мәғариф министрлығы

Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия – интернаты дөйөм белем биреү дәүләт бюджет учреждениеһы

Тема: Исемеңде ташҡа яҙма, ил йөрәгенә яҙ

 (8-се класта “Ҡобайырҙар” темаһын йомғаҡлау).

Башҡарҙы: юғары категориялы уҡытыусы

 Әминева Лилиә Искәндәр ҡыҙы

Өфө – 2017

Исемеңде ташҡа яҙма, ил йөрәгенә яҙ.

 (8-се класта “Ҡобайырҙар” темаһын йомғаҡлау).

Маҡсат:

1. Уҡыусыларға рухи байлыҡ, уның сығанаҡтары, халыҡ тәрбиәһе тураһында        мәғлүмәт тәрәнәйтеү;                                                                                                                    2. Башҡорт халҡының күренекле шәхестәре өлгөһөндә илдең, милләттең рухи   көсө тураһында әңгәмә үткәреү;                                                                                 3. Патриотизм тойғоһо, тыуған илгә ҡарата хөрмәт тәрбиәләү.

4. Дәрестә бирелгән әҙәби ижад өлгөләренең идея - тематик йөкмәткеһен асыҡлау, анализлау, телмәр байлығын үҫтереү.

Йыһаз: күренекле шәхестәрҙең портреттары, тәбиғәт күренештәре сағылдырылған    һүрәттәр, схема – блоктар.

Дәрес барышы:

Ойоштороу моменты. Дәрестең темаһы һәм маҡсаты менән таныштырыу өсөн эпиграфҡа мөрәжәғәт итеү.                                                                                                Ирмен тигән ир-батыр

        Тыуған илен һөйөр ул.

        Ил ҡайғыһын ҡайғы итеп,

Иле өсөн көйөр ул.

                (“Ололар һүҙе” ҡобайыры).

Уҡытыусы һүҙе: Илдең, милләттең рухи көсөн, кешелек донъяһында тотҡан урынын бөйөк шәхестәр, илем, халҡым тип йәшәгән ҡаһарман заттар билдәләй. Ә халыҡ уларҙы – үҙенең ҡаһарман ул һәм ҡыҙҙарын белергә, хөрмәтләргә тейеш.                                                          Бөгөнгө беҙҙең дәрестең эпиграфы ҡайһы ҡобайырҙан алынған? Унда һүҙ нимә тураһында бара? Халыҡ ир – егеттәргә ниндәй талап ҡуя? Ни өсөн?        (уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау).                                                                                             Уҡыусы сығышы: (А. Игебаев шиғыры).                                                                                        Ғүмер бит ул ҡабат килмәй,                                                                        Һанаулы шул йөрәк тибеше.                                                                        Иллә-мәгәр фани донъяларҙа                                                                        Һәр кемдең дә була торғандыр ул                                                                        Өлөшөнә төшкән көмөшө.                                                                                Бәғзеләргә ғүмер мул бирелә,                                                                         Татып йәшәй улар барын да,                                                                         Ә кемдеңдер ғүмере елкәндәре,                                                                         Көтмәгәндә селпәрәмә килеп,                                                                         Туҡтап ҡала йәшлек ярында.                                                                        Их, был ғүмер...                                                                                        Серле йондоҙ төҫлө                                                                                        Бер балҡый ҙа ҡапыл юғала,                                                                         Ләкин әжәлгә буйһонмайса,                                                                        Килер быуаттарға күкрәп барған                                                                        Ҡаһармандар була донъяла.

        Уҡытыусы һүҙе:  Уҡыусылар, А. Игебаев шиғырында яҙылғанса һәр ваҡытта ла                                           Килер быуаттарға күкрәп барған                                                                           Ҡаһармандар була донъяла.

Һәр халыҡтың милләт рухын күтәреүсе ул һәм ҡыҙҙары була. Ә ниндәй кеше үҙ милләтенең рухи байлығын байытып, баһаһын күтәрә ала? (уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау, һығымта яһау)                                                                                         -- Эйе, фәҡәт сәләмәт рухлы кеше генә йәмғиәтебеҙ, халҡыбыҙ өсөн ниҙер эшләй, уның алға китешенә өлөш индерә, киләсәген ҡайғырта.                                                  -   Кем ул шәхес? Ошо һүҙгә һеҙ ниндәй аңлатма бирер инегеҙ? Кем шәхес була ала? (уҡыусыларҙың яуаптарын тыңлау)        .                                                         Һүҙлек эше:        Шәхес – ғәрәп һүҙе, йәмғиәттә айырым эше менән билдәле.                         - Уҡыусылар, һеҙ ниндәй күренекле шәхестәрҙе беләһегеҙ? Кемдәр тураһында һөйләп үтергә телйһегеҙ? Тарихи шәхестәр: Ҡараһаҡал, Батырша, Кинйә. Салауат Юлаев,        Әхмәтзәки Вәлиди тураһында һеҙ нимәләр беләһегеҙ? (уҡыусылар айырым шәхес тураһында һөйләйҙәр).        - Күренекле шәхестәр иҫәбенә ғилемле кешеләр генә инәме? Тағы ла кемдәрҙе улар иҫәбенә индерә алабыҙ? Беҙҙең арала ла күренеклке кешеләр барҙыр бит? (яуаптарҙы тыңлау).                                                                                                         - Уҡыусылар, ошо барлыҡ һөйләшеүҙәрһән сығып “кем шәхес була ала” тигән һорауға яуап биреп ҡарайыҡ. (схема буйынса эшләү, уҡыусылар шәхес һүҙенә характеристика бирәләр).

Белемле                                Тәрбиәле                        Яңылыҡҡа ынтыла

    Шәхес

Иленең патриоты                                                      Яҡшылыҡты аңлай                

- Шәхес нимәгә таянып тәрбиәләнә икән? Тәрбиә башы ҡайҙан башлана? Һеҙ нисек уйлайһығыҙ? (яуаптарҙы тыңлау).                                                                                Башҡорт халҡы элек – электән һәр яҡлы камил шәхес тәрбиәләргә ынтылған. Был осраҡта халыҡ педагогикаһы, ауыҙ – тел ижады, бигерәк тә “Урал батыр” эпосы мөһим урын алып тора. (таҡтала яҙылған өҙөктө уҡыу).                                                                        Барығыҙға шуны әйтәм:                                                                                Яҡшылыҡ булһын атығыҙ,                                                                                 Кеше булһын затығыҙ.                                                                                Яманға юл ҡуймағыҙ,                                                                                Яҡшынан баш тартмағыҙ.                                                                                   Был юлдарҙы нисек аңлайһығыҙ?        (яуаптарҙы тыңлау).                                                -- Уҡыусылар, ғалим Дамир Жәүәт улы Вәлиев билдәләүенсә халҡыбыҙҙа әхлаҡтың нигеҙен түбәндәгеләр тәшкил итә:                                                                                Әхлаҡ (тәрбиәле булыу):                                                                                        * яҡшылыҡ;                                                                                                * бер – береңә ихтирамлы мөнәсәбәт;                                                                * тоғролоҡ;                                                                                                * ғәҙеллек;                                                                                                * тәбиғәткә ҡарата һаҡсыл мөнәсәбәт.                                                Ошо төшөнсәләрҙән ҡайһыһын беренсе урынға ҡуйыр инегеҙ һәм ни өсөн?         (яуаптарҙы тыңлау).                                                                                                Шулай итеп, уҡыусылар, халҡыбыҙ кешелектең юғары төшөнсөһе – яҡшылыҡты һәр ваҡыт беренсе урынға ҡуйған. Тимәк, шәхес булыу – илеңә кәрәкле булыу, үҙеңде бөгөндән үк оло тормошҡа әҙерләү. Оло тормошҡа әҙерләнер өсөн ниндәй сифаттарҙы үҙегеҙҙә булдырыр инегеҙ? (һәр уҡыусы үҙ дәфтәрендә схема буйынса эшләй, яуаптар яҙа).

Мин - кеше

(уҡыусылар эшләгән ваҡытта шиғыр уҡыла).

        Был донъяның бар йәмдәрен тойоп,                                                                Йәшәй белеү – үҙе матурлыҡ.                                                                        Китеп барһаң теге донъяларға,                                                                         Әмәлдәр юҡ кире ҡайтырлыҡ.                                                                        Йәшәй белеү – шиңмәҫ матурлыҡ.                                                                (уҡыусыларҙың фекерҙәрен тыңлау, танышыу, дәфтәрҙәренә маҡсаттар яҙыу).                Йомғаҡлау: Яҡшылыҡ төшөнсәһен халыҡ мәңгелек тигән. Был донъяла йәшәү мәғәнәһе, йәшәү маҡсаты - ул яҡшылыҡ ҡалдырыу. Кеше исеме һәр ваҡытта ла яҡшылыҡ менән бәйле. Шунлыҡтан бер – беребеҙгә иғтибарлы, ихтирамлы булайыҡ.                                Өй эше: дәрестә һөйләшкәндәрҙе йөмғаҡлап, “Шәхес ниндәй сифаттарға эйә булырға тейеш?” тигән темаға инша яҙырға.